پرسش. در مورد وضعیت کتاب و اینکه متاسفانه تبدیل به دکور شده

برای ما و اهتمام مقام معظم رهبری به کتاب و کتابخوانی، توضیح دهید؟

از آنجا که تغییرات اساسی و بنیادین در هر جامعه، وابستگی کامل

به همه‌ی نهادهای فکری و فرهنگی آن جامعه دارد، و نیز به دلیل اهمیت کارآیی و شدت

تأثیرگذاری‌ای که در مسائل فرهنگی مشهود است، می‌توان به این درک و دریافت رسید که

رهبران خردمند و جوامع‌ِ خواهان پیشرفت و اعتلاء، همواره باید نگران اوضاع فرهنگی

خود باشند؛ چه آنکه هر تحول و جهش مطلوبی، در پرتو رشد فرهنگی حاصل می‌شود و به بار

می‌نشیند.

خوشبختانه برخورداری فرهنگ ارزشمند ما از ریشه‌های قوی ، نگرش

ها و پویشهای فرهنگی ما را قدرت و استحکام فزاینده‌ای می‌بخشد؛ زیرا ما با فرهنگی

رشد کرده‌ایم که تمامی جلوه‌های افتخارآفرین‍َش، نمودهای راستین فرهنگی‌اند.

نخستین جلوه‌ی باشکوه چنین ارزشی را می‌توان در ابتدای

برنامه‌های پیامبر عظیم‌الشأن اسلام یافت، که رسالتش را با فرمان‌ِ «خواندن» از سوی

خداوند آغاز می‌کند و پی می‌گیرد. در همین فرهنگ مقدس است که خداوند یگانه، به قلم

و حرمت آن سوگند یاد می‌کند و معجزه‌ی جاودانه‌ی آخرین سفیر الهی را یک کتاب آسمانی

تشکیل می‌دهد.

این نشانه‌های روشن، به افزوده‌ی پیشینه‌ی پ‍ُربار فرهنگی ما،

یعنی شمار کتابها و کتاب‌خانه‌ها و کتاب‌نگاران، و ظهور و وجود بزرگان و نام‌آوران

و اهالی دانش و اندیشه و بینش در عرصه‌ی شکوفایی تمدن و گسترش فرهنگ مطلوب، ما را

متقاعد می‌سازد که «کتاب» را یکی از برترین، زیباترین و مهم‌ترین تجلیات فرهنگی

بدانیم و آن را از گران‌سنگ‌ترین پدیده‌ها و میراث بشری به شمار آوریم.

کتاب، حتی در روزگار پیشرفتهای چشمگیر بشر در عرصه‌های دانش و

نوآوری و فرهنگ، نه تنها اهمیت خود را از دست ننهاده، که ابعاد گسترده‌تر و تازه‌تر

و جلوه‌هایی پایدارتر یافته است. بی‌گمان، آنان که گامهای بلندی در وادی پیشرفتهای

گوناگون برداشته‌اند، هرگز با کتاب و کتابخوانی بیگانه نبوده‌اند و یا اقبالی اندک

بدان نداشته‌اند؛ بلکه مطالعه را به عنوان یک عنصر اصلی و ضروری در زندگی خود

دانسته‌اند. (سایت «باشگاه اندیشه»)

همانگونه که می دانید، یکی از شاخصه های ارزیابی رشد، توسعه و

پیشرفت فرهنگی هر کشوری در عصر حاضر میزان مطالعه و کتاب خوانی مردم آن مرز و بوم

است و کشور تاریخی ما ایران اسلامی نیز از قدیم الایام تاکنون با داشتن تمدنی

چندهزارساله و مراکز متعدد علمی، فرهنگی و کتابخانه های معتبر و علما و دانشمندان

بزرگ با آثار ارزشمند تاریخی سرآمد دول و ملل دیگر بوده و در عرصه فرهنگ و تمدن

جهانی بسان خورشیدی تابناک همچنان می درخشد و با فرزندان نیک نهاد خویش هنرنمایی می

کند.

چه کسی است که در دنیا با دانشمندان فرزانه و نام آور ایرانی

همچون ابوعلی سینا، ابوریحان بیرونی، فارابی، خوارزمی و… و شاعران برجسته نظیر

سعدی، حافظ، فردوسی، مولوی و… آشنا نباشد و در مقابل عظمت آنها سر تعظیم فرود

نیاورد؟ آیا وجود این بزرگان، مایه فخر و مباهات هر ایرانی نیست؟!

عزیزان، تمامی این افتخارات ارزشمند، برگرفته از میزان عشق و

علاقه فراوان ملت ما به فراگیری علم و دانش از طریق خواندن و مطالعه منابع و کتاب

های گوناگون است. به شکرانه الهی تاریخ و گذشته ما همیشه منیر و پربار می باشد. ولی

وضعیت حال ما در این زمینه، چه طور است و اکنون در چه جایگاهی قرار داریم؟

متأسفانه آمار و ارقام ارائه شده از سوی مجامع و سازمان های

فرهنگی داخلی و خارجی مانند یونسکو در مورد سرانه مطالعه هر ایرانی، برایمان چندان

امیدوارکننده نمی باشد و رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز از این وضعیت بارها اظهار گله

و ناخشنودی نموده و از مسئولان و ارگان های مختلف خواسته اند که با برنامه ریزی های

شایسته، موانع و مشکلات ترویج و گسترش فرهنگ مطالعه را حل و برطرف کنند تا توجه به

کتاب و کتاب خوانی با وارد شدن به زندگی مردم به یک سیره و سنت رایج عمومی، همگانی

و فراگیر تبدیل شود.

حضرت حجه الاسلام محمدی گلپایگانی رئیس دفتر محترم مقام معظم

رهبری طی مصاحبه ای با روزنامه قدس مورخ 77/10/13 در خصوص برنامه های کاری معظم له

می فرماید ساعت کاری معظم له از ساعت 8 صبح شروع که طبق برنامه ریزی قبلی دیدار با

مسؤولین کشوری و لشکری جهت ارائه گزارش و اوضاع مملکت است که معمولا تا ظهر طول می

کشد و با اقامه نماز جماعت به امامت معظم له به پایان می رسدعصر از ساعت 4 شروع که

کارهای مملکتی و خواندن روزنامه و کارهایی که گزارش آن ارائه شده و مطالعه و ثبت

مطالعه تخصصی فقه که برای تدریس هفتگی دارند می پردازد یک ساعت قبل از اذان صبح به

نماز شب و عبادت و پس از اقامه نماز جماعت صبح که در منزل برگزار می گردد و گاهی

اوقات برای کوهنوردی به کوه می روند و معظم له در دیدار با دانشجویان در خصوص

مطالعه فرمودند هر شب خودم و تمام اعضاء خانواده مطالعه داریم تا خوابمان ببرد و

فرمودند مطالعه کنیم تا خوابمان بگیرد آن و قت کتاب را کنار می گذاریم.

آنچه که در ذیل می آید گوشه ای از نقطه نظرات و تأکیدات فراوان

مقام معظم رهبری در زمینه گسترش فرهنگ مطالعه و کتاب خوانی در جامعه می باشد که

امید است برای شیفتگان علم و خوانندگان این مقاله نافع و موثر افتد:

«من هر زمانی که به یاد کتاب و وضع کتاب در جامعه خودمان می

افتم، قلباً غمگین و متاسف می شوم. این به خاطر آن است که در کشور ما به هر دلیل که

شما نگاه کنید، باید کتاب اقلا ده برابر این میزان رواج و توسعه و حضور داشته

باشد.1

از بس که درباره این مسئله مهم (کتابخوانی) گفته ام و به من هم

گفته شده که چقدر اثر دارد، حقیقتا وقتی می خواهم بار دیگر این مسئله را بیان کنم

دچار تردید می شوم که این دیگر جزو گفتار لغو نباشد! من نمی دانم واقعا این تکرار،

اثر کرده، یا نکرده است… بیایید کاری کنید که مردم کتابخوان بشوند.2

من اگر بدانم هر روز یک ساعت باید حرف بزنم و نتیجه اش این باشد

که مردم کتابخوان بشوند، حاضرم روزی یک ساعت و نیم حرف بزنم! اگر اینطوری بشود قضیه

را حل کرد، حرفی نیست بله، ما باید عرضمان را به مردم بکنیم و بنده هم عرض می کنم،

منتهی چیزهایی است که با گفتن تنها تمام نمی شود… این، گفتن و بازگفتن و بازگفتن

و به زبانهای گوناگون گفتن و از همه طرف گفتن و او را با فکر محاصره کردن می خواهد،

تا یک عادت از بین برود، یا به وجود بیاید.3 از فرصت ها می شود استفاده کرد. مثلا

فرض بفرمایید امروز پنج، شش هزار نفر بسیجی با من ملاقات داشتند؛… در میان اینها

اگر یادآوری بشود و من یک اشاره بکنم و (کتاب های مربوط به دفاع مقدس) آماده باشد و

در اختیارشان قرار بگیرد، آنها را می خرند… یا در همین دیدارهایی که سران سپاه و

ارتش می روند… شما می توانید آنجا آن کتاب را به زبان آن گوینده بیاورید… مثلا

فرض بفرمایید الان نزدیک عملیات کربلای یک است… چند جلد از این کتاب های خیلی خوب

درباره همین کربلای یک آماده شود و… و در آنجا اسم آورده شود؛… خواهید دید که

چندین هزارنسخه فروش خواهدرفت.4

امروز درنمایشگاه… سه نفر جدا جدا به من پیشنهاد واحدی ارائه

کردند و آن این است که درمدارس ساعتی برای کتابخوانی گذاشته شود به نظرم فکر خوبی

است. این را باید حتما وزارت آموزش و پرورش بررسی کند و ببیند چه کار می تواند

بکند… ساعت کتابخوانی بگذارند تا دانش آموزان با فرهنگ کتابخوانی آشنا بشوند.5

کتاب مقوله بسیار مهمی است. البته من به کارهای هنری و تصویری-

تلویزیون، سینما، یا این قبیل چیزها-خیلی اعتقاد دارم. اما کتاب نقش مخصوصی دارد.

جای کتاب را هیچ چیزی پر نمی کند. کتاب را باید ترویج کرد… مردم باید به

کتابخوانی عادت کنند و کتاب وارد زندگی بشود.6

این عادت هنوز در بین مردم ما جانیفتاده که بروند کتابی را

بخرند، بعد آن را بخوانند، بعد به دوستشان یا به فرزندشان بدهند، تا آنها هم

بخوانند، اینطوری نیست… واقعاً کتاب خواندن در مملکت ما جا نیفتاده است و این درد

بزرگی است ما از اهمیت و عظمت این درد غافلیم.7

در کار فرهنگی نباید مسئله پول و بودجه، یک مشکل عمده به حساب

آید؛ به این معنا که مشکلات و نقایص فرهنگی را در ردیف نیازهای بودجه ای و در

آخرهای لیست قرار ندهیم؛ بلکه در اول های لیست- اگر نگوئیم در ردیف اول- قرار

بدهیم. اگر درست فکر بکنیم این به صرفأ اقتصادی مملکت هم است. یعنی از اینکه بودجه

و امکانات بیشتر را به کارهای فرهنگی- به خصوص فرهنگ آموزشی- متوجه کنیم کشور زیان

نخواهد کرد؛ زیرا که خود این برای آیندأ کشور تولید امکانات می کند8.

افرادی که کار روزانه دارند- اداری، کاسب، روستایی، کشاورز و

امثال اینها- اگر مثلا شب یا بین روز به خانه می آیند، بخشی از زمان را، ولو نیم

ساعت، برای کتاب خواندن بگذارند. چقدر کتابها را در همین نیم ساعت ها می توان

خواند. بنده خودم دوره های بیست و چند جلدی کتاب ها را در همین فاصله های ده دقیقه،

بیست دقیقه، یک ربع ساعت خوانده ام!… این بایستی یک سیره و سنت رایجی بین مردم ما

بشود که کتاب را بخوانند و به بچه هایشان یاد بدهند. خانم ها در خانه ها کتاب

بخوانند و معلومات را فرابگیرند9.

کاری بکنید که مردم اگر کتاب حمل نمی کنند، بتوانند در اتوبوس،

در مطب دکتر، در اداره ای که نوبت ایستاده اند، در نوبت نان و یا در نوبت قند، کتاب

بخوانند. اگر بشود این کار را راه بیاندازید و باب کنید، خدمت بزرگی کرده اید. این

کار محال نیست، بلکه ممکن است، به دلیل اینکه ما می بینیم در کشورهای دیگر تا حدود

زیادی این کارها انجام شده است. ما که اهل این کار و اولی به این کار هستیم،

متأسفانه هنوز نتوانسته ایم10.

با تلخی باید اعتراف کنیم که رواج کتاب و روحیأ کتابخوانی در

میان ملت عزیز ما بسی کمتر از آن چیزی است که از چنین ملتی انتظار می رود11.

(تجهیز) کتابخانه ها و منابع مطالعاتی هم… یکی از مشکلات است.

به من گزارش دادند که بعضی از کتابخانه های بعضی از دانشگاه ها، از بعد از انقلاب

تا حالا، تقریباً هیچ کتابی برای آنها تهیه نشده است! این واقعاً غصأ بزرگی است که

دانشجو و استاد می خواهند مطالعه و استفاده بکنند ولی موجود نیست! 12

هر کس که در یک بخش یا گوشه ای مشغول تبلیغ و کار است، رابطه

خودش را با کسب معلومات قطع نکند؛ نگوئیم کار داریم و نمی رسیم… الان من مطالعه

هم می کنم و به کارم هم می رسم و می بینم که منافاتی با هم ندارند. مطالعه علمی-

تاریخی هم دارم، مطالعه تفننی هم می کنم.13

من جوانان بسیاری را دیده ام- حالا افراد مسن جای خود دارد- که

حتی مطالعه کتاب رمان را هم میل ندارند!… حالا نمی گوییم کتاب اجتماعی، سیاسی، یا

کتاب علمی، این ناشی از چیست؟ ناشی از عدم اعتیاد به کتاب است. مردم میل به

کتابخوانی ندارند برای این باید فکری کنید.14

بنده خودم هم با اینکه گرفتاری کاریم زیاد است اما بحمدالله از

کتاب منفک نشده ام و در حقیقت نمی توانم هم منفک بشوم. در خلال کارهای فراوان و

سنگینی که بر دوش ما هست دائما با کتاب سر و کار دارم. احساس می کنم که اگر انسان

بخواهد در زمینه معنوی و فرهنگی تر و تازه بماند، جز رابطه با کتاب که مثل رابطه با

جویبار دائمی و در جریان است و مرتب تازه هایی را در اختیار انسان می گذارد چاره ای

ندارد.15

کتاب خریدن، باید یکی از مخارج اصلی خانواده محسوب بشود. مردم

باید بیش از خرید بعضی از وسایل تزئیناتی و تجملاتی مثل این لوسترها و میزهای

گوناگون و مبل های مختلف و پرده ها و این قبیل چیزها به کتاب اهمیت بدهند و اول

کتاب را بخرند. مثل نان و خوراکی و وسایل معیشتی لازمی که در خانه هست، کتاب هم

باید از این قبیل باشد… خلاصه باید با کتاب انس پیدا کنند. اگر انس پیدا نکنند،

جامعه ایرانی به آن هدف و آرزویی که دارد، که حق او هم هست، نخواهد رسید.16

تقریبا همه این کتاب هایی که شما از دفتر ادبیات و هنر انقلاب

منتشر کرده اید، خوانده ام و بعضی از آنها را بسیار فوق العاده یافتم.17

ادبیات و هنر مقاومت و آنچه مربوط به دوره خاص دفاع کشور و ملت

ماست، حقیقتا از برجسته ترین و مهمترین کارهاست… اگر بنده شاعر بودم یقینا در مدح

شماها، در مدح آقای سرهنگی، در مدح آقای بهبودی، در مدح آقای قدمی، در مدح همین

خاطره سازان و خاطره انگیزان قصیده می ساختم، حقیقتا جا دارد، چون کار بسیار بزرگ و

با اهمیتی است.18

… در طول این سالیان سی، چهل ساله عمرم که با کتاب سر و کار

داشته ام، شاید هزارها قصه از بهترین نویسندگان دنیا خوانده ام.19

اگر هر منصفی به بیانات نبی مکرم اسلام و ائمه (علیهم السلام) و

پیشوایان اسلام نگاه کند و ببیند که اینها در چه زمانی به کتاب و کتابخوانی دعوت می

کردند و فرا می خواندند، همه افسانه ها از ذهنش شسته خواهد شد و خواهد فهمید که

دشمنان اسلام راهی جز این نداشتند که افسانه های کتاب سوزی و کتاب ستیزی را بر سر

زبانها بیندازند؛ چون اسلام پرچمدار کتابخوانی است.20

در اهمیت عنصر کتاب برای تکامل جامعه انسانی، همین بس که تمامی

ادیان آسمانی و رجال بزرگ تاریخ بشری، از طریق کتاب جاودانه مانده اند.21

اگر مردم توانستند سؤالها و استفهام هایشان را در کتاب بیابند و

به کتاب مراجعه کنند یک عالم دیگر و ماجرای دیگری خواهد شد، که متأسفانه امروز در

داخل ایران از آن خبری نیست.22

برای یک ملت، خسارتی بزرگ است که افراد آن با کتاب سر و کار

نداشته باشند و برای یک فرد، توفیق عظیمی است که با کتاب مأنوس و همواره در حال

بهره گیری از آن- یعنی آموختن چیزهای تازه- باشد.23

در بین شیوه های بیان هنری، آن چیزی که در مجموع، بیشتر جامع

شرایط گوناگون هست، رمان است؛ حتی مثلا از سینما… در عین حال فهم از فیلم، با فهم

از رمان متفاوت است. فیلم محدودیتی دارد که نمی توان همه چیزها را بیان کند.24

اگر از این جهت هم حساب کنید که امروز این ملت، ملتی است که در

دنیا دچار ستم های ناشی از اعمال غرض قدرتهای استکباری جهان است، پس باید از خودش

دفاع کند، کدام دفاع ملی است که در درجه اول متکی به فرهنگ و آموزش و بینش و دانش

نباشد؟ پس، باز هم به «کتاب» بر می گردیم. یعنی شما از هر طرف که بچرخید، مجبورید

به کتاب اهمیت بدهید. من تعجب می کنم که چرا ما به عنوان دولت جمهوری اسلامی، آن

مقداری که به کتاب اهمیت می دهیم، ده برابر آن را اهمیت نمی دهیم؟!25»

بنابر این در زمینه کتاب و کتابخوانی متاسفانه ما کمبودهای

فراونی داریم اما اولا این مطلب به معنای نفی کلی کتاب و کتابخوانی و دکور بودن

کتابها در ایران نمی باشد . ثانیا رهبران نظام و به ویژه رهبر معظم انقلاب اهتمام

فراوانی به مساله کتاب و کتابخوانی داشته اند و در سال های اخیر نیز اقدام های

مناسبی در راستای ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی انجام گرفته است که با اهتمام جامعه

و مسئولین و به ثمر نشستن همه آنها وضعیت کنونی را قطعا متحول خواهد کرد .

 

منابع مطلب ارئه شده

:

1. بیانات در دیدار با دست اندرکاران برگزاری هفته

کتاب-30/7/1375

2. بیانات در دیدار با دست اندرکاران برگزاری هفته کتاب-

30/7/1375

3. بیانات در دیدار با برگزیدگان مراسم انتخاب کتاب سال-

7/10/1372

4. بیانات در دیدار با اعضای دفتر ادبیات و هنر مقاومت حوزه

هنری سازمان تبلیغات اسلامی-

22/4/1371

5. مصاحبه با خبرنگار صداوسیما پس از بازدید از دهمین نمایشگاه

بین المللی کتاب تهران- 14/2/1376

6. مصاحبه با خبرنگار صداوسیما پس از بازدید از ششمین نمایشگاه

بین المللی کتاب تهران- 12/2/1372

7. بیانات در دیدار با اعضای هیئت تحریریه دفتر نشر فرهنگ

اسلامی- 18/2/1374

8. بیانات در دیدار با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی-

21/9/1368

9. مصاحبه با خبرنگار صداوسیما پس از بازدید از ششمین نمایشگاه

بین المللی کتاب تهران- 21/2/1372

10. بیانات در دیدار با دست اندرکاران برگزاری هفته کتاب-

30/7/1375

11. پیام به مناسبت آغاز هفته کتاب- 4/10/1372

12. بیانات در دیدار با وزیر علوم، تحقیقات و فناوری و رؤسای

دانشگاههای سراسر کشور- 6/12/1376

13. بیانات در دیدار با علما و روحانیون شهر قائن- 3/1/1366

14. بیانات در دیدار با دست اندرکاران برگزاری هفته کتاب-

19/8/1376

15. بیانات در دیدار با برگزیدگان مراسم انتخاب کتاب سال-

7/10/1372

16. مصاحبه با خبرنگار صداوسیما پس از بازدید از هشتمین

نمایشگاه بین المللی کتاب تهران- 26/2/1374

17. بیانات در دیدار با اعضای دفتر ادبیات و هنر مقاومت حوزه

هنری سازمان تبلیغات اسلامی-

25/4/1370

18. بیانات در دیدار با دست اندرکاران برگزاری شب خاطره-

31/6/1384

19. بیانات در دیدار با مدیران و برنامه سازان گروه تلویزیونی

شاهد- 13/10/1372

20. بیانات در دیدار با دست اندرکاران برگزاری هفته کتاب-

30/7/1375

21. پیام به مناسبت برگزاری اولین نمایشگاه بین المللی کتاب

تهران- 14/8/1366

22. بیانات در دیدار با دست اندرکاران هفته کتاب- 19/8/1376

23. پیام به مناسبت آغاز هفته کتاب- 4/10/1372

24. بیانات در دیدار با گروه ادبیات جنگ بنیاد مستضعفان و

جانبازان انقلاب اسلامی- 25/7/1372

25. بیانات در دیدار با دست اندرکاران هفته کتاب- 30/7/1375