دوران غیبت امام عصر(عج): دوران سختی ها و امتحانات الهی

« از روایات مختلف، به دست می آید که مؤمنان در دورة غیبت، گرفتار آزمایش های بزرگی خواهند شد؛ چنان که امت های قبلی نیز دچار آزمون ها و ابتلاهای مختلفی بودند. در قرآن آمده است: «أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ. وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَیَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِینَ صَدَقُوا وَ لَیَعْلَمَنَّ الْکاذِبِین».

یکی از حکمت ها و اسرار غیبت و پنهان زیستی امام مهدی(عج)، امتحان و آزمایش انسان ها – به ویژه شیعیان – است. آنان در این ابتلا و آزمون، باید پای بندی و باور عمیق خود به مهدویت و میزان اخلاص و علاقة خود را نشان دهند. غیبت امام مهدی(عج)، شباهت هایی با غیبت سایر پیامبران دارد؛ به ویژه این که آنها نیز دارای غیبت کوتاه مدت یا طولانی مدت بودند. خداوند همان طور که با غیبت پیامبران، امت آنان را آزمایش، می خواهد امت اسلامی را نیز بیازماید و شاید این برابری طول غیبت خاتم الاوصیاء با غیبت مجموع پیامبران، برای این باشد که می خواهد این امت را با آزمایش هایی سخت تر از آزمون آنها، بیازماید.

از روایات مختلف، به دست می آید که مؤمنان در دورة غیبت، گرفتار آزمایش های بزرگی خواهند شد؛ چنان که امت های قبلی نیز دچار آزمون ها و ابتلاهای مختلفی بودند. در قرآن آمده است: «أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ. وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَیَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِینَ صَدَقُوا وَ لَیَعْلَمَنَّ الْکاذِبِینَ؛۱ آیا مردم گمان می کنند همین که به زبان بگویند ایمان آوردیم، دست از سر آنها بر می داریم و آزمایش نمی شوند؟ مردمی را که قبل از ایشان بودند نیز آزمودیم و خداوند می داند که چه کسانی راستگو و چه کسانی دروغگویند و در امتحان، درست یا نادرست از آب در آیند…».از آن جایی که غیبت طولانی می شود، عده ای از مردم، دچار تردید، حیرت و… می شوند و از باور به ظهور منجی موعود، برمی گردند. این آسیب ها و عوامل مشکل زا در عصر غیبت، عبارتند از:

۱٫ حیرت و سرگردانی

امام عسکری(ع) فرمود: “بدانید که فرزندم غیبتی خواهد داشت که نادانان در آن، دچار سرگردانی می شوند و آنها که برای ظهورش از پیش خود وقت تعیین می کنند، به دروغ گویی می افتند”.۲ ابن عباس نیز گفته است: “(مهدی موعود) پس از یک غیبت طولانی و حیرت ظلمانی، ظاهر می شود”۳٫

۲٫ گمراهی و ضلالت

در این دوران، عده ای از مردم از مسیر حق برگشته، دچار انحراف و گمراهی می شوند و از هدایت های الهی باز می مانند، پیامبر اکرم(ص) فرموده است: «برای او، غیبت و برای امت، حیرتی خواهد بود که خیلی ها در آن دوران گمراه خواهند شد».۴سدیر می گوید: امام صادق(ع) فرمود: “…وای بر شما! در کتاب جَفر نظر انداختم… و در ولادت قائم ما و غیبت او و طولانی شدن آن و مدت عمر وی، تأمّل کردم و دیدم که مردم با ایمان، گرفتار بلاها و مصیبت ها هستند و به جهت طولانی شدن دوران غیبت، در دل هایشان شک و تردید راه می یابد و بیشتر آنها از دینشان بر می گردند…”۵٫

۳٫ برگشت از اعتقاد به مهدویت

امام رضا(ع) از پدران بزرگوارش و او از امام علی(ع) چنین نقل می کند: «در دوران غیبت، جز دینداران ناب – که یقین در جانشان رسوخ کرده و خداوند از آنان بر ولایت ما پیمان گرفته و ایمان در جانشان ثابت شده و به دم الهی یاری شان نموده است – کسی بر اعتقاد خود، استوار نخواهد ماند»۶٫

۳٫ قساوت و تیره شدن دل ها

به جهت طولانی شدن غیبتش، دل ها سخت و تیره می شوند و جز آنها که خداوند، ایمان به او را در قلوبشان نشانده و به دم الهی یاری شان کرده است، کسی دیگر بر اعتقاد او باقی نماند”۷٫

۴٫ عدم تحمل و بردباری

امام صادق(ع) فرموده است: “شتاب مردم برای این کار، آنان را هلاک می سازد. خداوند برای شتاب مردم، شتاب نمی کند؛ بلکه برای این امر، مدتی هست که باید پایان پذیرد. اگر مدت آن سرآید، نه ساعتی جلو می افتد و نه ساعتی تأخیر می شود»۸٫

۵٫ شک در حیات و زنده بودن مهدی موعود

امام صادق(ع) فرموده است: “… به طور جدی مورد آزمایش قرار می گیرید؛ تا جایی که مردم می گویند: مهدی، مرده یا کشته شده است؛ اگر زنده است، پس کجاست و چه می کند؟ چشمان مؤمنان بر او می گریند و همچون کشتی طوفان زده، به اضطراب می افتند و به جز کسانی که خداوند از آنان پیمان گرفته و به دم الهی یاری شان کرده، کس دیگری رستگار نخواهد شد”۹٫

۶٫ انحراف و برگشت از دین

یکی از ابتلائات و آسیب های دوران غیبت، برگشت عده ای از آیین الهی و ضعف و سستی در دینداری و یگانه پرستی است. امام کاظم(ع) فرمود: “هنگامی که پنجمین فرزند امام هفتم، از دیده ها ناپدید شد، از خدا بترسید و به او پناه ببرید و در مورد دین و آیین خود، کسی شما را از دینتان منحرف نکند ] زیرا[ برای صاحب این امر، غیبتی است؛ تا آنها که به او عقیده دارند، از اعتقاد خود باز گردند”۱۰٫

محمد بن مسلم و ابوبصیر روایت کرده اند که امام صادق(ع) فرمود: “این کار به سامان نمی رسد ]و ظهور محقق نمی شود[ مگر این که دو سوم مردم از دین برگردند. ما گفتیم: اگر دو سوم مردم از دین برگردند، دیگر چه کسی باقی خواهد ماند؟ امام(ع) فرمود : آیا دوست ندارید در بین یک سوم باقی مانده باشید»؟۱۱

۷٫ دشواری حفظ ایمان

شدت ها و پیشامدهای ناگوار و تحوّلاتی که روی می دهد، مردم را زیر و رو کرده، حفظ ایمان و استقامت در این راه را دشوار می سازد و ایمان افراد در خطرهای سخت واقع می شود!

امام باقر(ع) فرموده است: “(امام زمان(ع)) بعد از غیبت و حیرت ظاهر می شود. در این دوران، تنها کسانی بر دین خود ثابت می مانند که در ایمان خود، مخلص و با روح یقین همراه باشند و آنان کسانی اند که خداوند از آنها دربارة ولایت ما پیمان گرفته، در دل آنها ایمان را مستقر ساخته و آنها را با روحی از خود تأیید کرده است”۱۲٫

۸٫ کمبودها و نارسایی های زندگی

یکی از امتحانات مردم در عصر غیبت و ابتلائات شدید آنان، گرانی، کسادی، مرگ و میر، جنگ ها، کمی محصولات کشاورزی، حاکم شدن بر پادشاهان ستمگر بر آنان و… است.امام صادق(ع) خطاب به محمد بن مسلم فرمود: “پیش از قیام قائم(عج)، نشانه هایی است که خداوند آنها را ظاهر خواهد ساخت”. محمد بن مسلم پرسید: آنها چیستند؟ فرمود: خداوند آنها را چنین بیان فرموده است:

“وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْ ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ و بشر الصابرین؛ قطعاً همة شما را با خبری از ترس، گرسنگی و کاهش اموال و جان ها و میوه ها آزمایش می کنیم و بشارت ده به استقامت کنندگان».با ظهور قائم که بعد از یک فتنة سخت و کمرشکن است، هر دوستی و خویشی را درهم می ریزد؛ همسایه به همسایه اش هجوم برده، گردنش را می زند! در چنین روزگاری، به زمین بچسبید و دست و پای خود را تکان ندهید».۱۴ همچنین فرمود: «ترس، اهل عراق و بغداد را احاطه می کند و مرگ ناگهانی و پیاپی در آن جا شایع می شود و کمبود در اموال، اشخاص و میوه ها ظاهر می شود و زراعت کمتر رشد می کند”۱۵٫

۹٫ اختلاف و تبرّی از همدیگر

یکی از آسیب های فراروی جوامع اسلامی در این دوران، وجود اختلافات و کشمکش ها و پراکندگی و دوری مردم از همدیگر است. امیرمؤمنان، علی(ع) فرموده است : “چه بر شما خواهد گذشت؛ وقتی امام هدایت گر و نشانة حق را به چشم نبینید؛ وقتی گروهی از گروه دیگر بیزاری می جویید”۱۶٫امام صادق(ع) نیز می فرماید: “چه بر شما خواهد گذشت، وقتی امام هدایتگر… را به چشم نبینید؛ گروهی از گروه دیگر بیزاری می جویید. آن گاه سخت مورد آزمایش واقع می شوید و ناخالصان شما از راستان شما، جدا خواهند شد. اول روز در اخبار و آثار، اختلاف و مشاجره خواهید داشت و آخر روز، کارتان به کشت و کشتار خواهد کشید”۱۷٫

۱۰٫ دروغ گویی و تعیین وقت ظهور

امام صادق(ع) فرموده است: آنان که وقت تعیین کردند، دروغ گفتند ما اهل بیتی هستیم که وقت معیّن نمی کنیم…»۱۸٫

۱۱٫ ضعف و سستی در حفظ عقاید حق

عصر غیبت، دوران هجوم شبهات، فزونی انحرافات و اندیشه های نادرست و باطل و دنیا گرایی ها و نادانی هاست و بدین جهت، پا برجا ماندن بر عقاید درست و حق، دشوار است. امام صادق(ع) فرمود: “هنگامی که امر غیبت واقع شود، به آن چه در دست دارید ]عقاید حقه[، چنگ بزنید؛ تا قضیّه آشکار شود و فرمان خدا فرا رسد”۱۹٫ “برای مردم روزگاری فرا می رسد که همگان دچار تب و لرز می شوند؛ علم و دانش در آن دوران، در هم پیچیده می شود؛ آن سان که مار در لانة خود به دور خویش می پیچید. در آن هنگام ستاره آنها طلوع می کند”.

گفته شد: مراد از تب و لرز چیست؟ فرمود : “روزهای فترت که همگان دچار ضعف و سستی می شوند؛ در آن ایام، بر عقاید خود استوار باشید؛ تا خداوند، ستاره شما را ظاهر سازد”.با توجه به این آسیب ها و چالش ها، روشن می شود که در عصر غیبت، امتحان و آزمون انسان ها، بسیار دشوار است و آنان باید از این مراحل سخت و طاقت فرسا عبور کنند و میزان پای بندی، باورمندی، بردباری و استقامت خود را نشان دهند.

به یقین در دورانی که احتمال سرگردانی، گمراهی، تردید و برگشت از اصل مهدویت، قساوت و دل مردگی، بی اعتمادی به آموزه های دینی، انحراف و فسادگری، هواپرستی، مشکلات و کمبودهای زندگی، اختلافات و دشمنی ها، دروغ گویی و ناراستی، ضعف و سستی در دین داری و… بیشتر از هر عصری وجود دارد؛ باید متدینان و یکتاپرستان در اعتقاد خود به منجی موعود، استوار و پابرجا باشند و از این آزمون سخت، سربلند بیرون آیند و بر این اساس است که پیامبر اکرم(ص) فرمود: «…کسانی که در دوره غیبت حضرت مهدی(عج) بر اعتقاد به او استوار هستند، از کبریت احمر نایاب ترند. جابر بن عبداللَّه انصاری بلند شد و گفت: ای رسول خدا! آیا فرزندت قائم غیبت خواهد کرد؟ فرمود: آری، به خدا قسم! «وَ لِیُمَحِّصَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ یَمْحَقَ الْکافِرِینَ۲۰؛ خداوند، مؤمنان را جداً می آزماید و کافران را از میان بر می دارد”۲۱٫

پی نوشت ها:

۱٫ عنکبوت، آیه ۲و۳٫

۲٫ حر عاملی، اثبات الهداة، ج ۳، ص ۴۸۲٫

۳٫ یوم الخلاص، ج ۱، ص ۳۴۶٫

۴٫ مجلسی، بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۷۲٫

۵٫ اثبات الهداة، ج ۳، ص ۴۷۵٫

۶٫ همان، ص ۴۶۴٫

۷٫ همان، ص ۴۸۸٫

۸٫ کلینی، اصول کافی، ج ۱، ص ۳۶۹٫

۹٫ اثبات الهداة، ج ۳، ص ۴۷۳٫

۱۰٫ بحارالانوار، ج ۵۱، ص ۱۵۰؛ صافی گلپایگانی، منتخب الاثر، ص ۲۱۸٫

۱۱٫ اثبات الهداه، ج ۳، ص ۵۱۰٫

۱۲٫ منتخب الاثر، ص ۲۲۹٫

۱۳٫ بقره، آیة ۱۵۵٫

۱۴٫ الغیبة النعمانی، ص ۱۳۲٫

۱۵٫ یوم الخلاص، ج ۱، ص ۳۳۸٫

۱۶٫ اثبات الهداة، ج ۳، ص ۵۱۰٫

۱۷٫ همان، ص ۴۷۳٫

۱۸٫ شیخ طوسی، الغیبه، ص ۲۶۳٫

۱۹٫ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۳۳٫

۲۰٫ آل عمران، آیة ۱۴۱٫

۲۱٫ اثبات الهداه، ج ۳، ص ۴۶۱٫