برخی رسانه های عربی معتقدند، محمد بن سلمان، وزیر دفاع عربستان، در پشت پرده این حادثه قرار دارد و به دستور وی درب اصلی بسته شده است تا زمینه برکناری رقیبش، محمدبن نایف، مسئول برگزاری حج،را از قدرت فراهم کند به دنبال بی تدبیری و بی کفایتی آل سعود عید مسلمانان تبدیل به عزا شد. روز پنج شنبه به دنبال ازدحام جمعیت در منا حدود 1300 تن از حجاج کشته و بیش از 2000 نفر دیگر زخمی شدند. طبق آخرین آمار، 136 تن از حاجیان ایرانی در این فاجعه دردناک جان باخته و تعداد مفقودین نیز با پیدا شدن تعدادی دیگر از حجاج کشورمان به 344 نفر رسیده است. این حادثه مرگبارترین فاجعه در 25 سال اخیر در مکه بود. خونبارترین این حادثه به دوم ژوئیه ۱۹۹۰ برگردد که در پی ازدحام جمعیت در یک زیرگذر در منا و قطع سیستم تهویه ۱۴۲۶ نفر در اثر خفگی جان باختند.

شیخ عبدالعزیز بن عبدالله آل شیخ، مفتی سعودی و رئیس هیات علمای این کشور در دیدار با محمد بن نایف بن عبدالعزیز، ولیعهد عربستان، حادثه جان باختن صدها زائر بیت الله الحرام در رمی جمرات در منا را «قضا و قدر» خواند. مفتی عربستان همچنین در این دیدار گفت: «شما در حادثه‌ای که رخ داده مسئول نیستید، چرا که تمام آنچه در اختیار و توان داشتید ارائه کردید، اما در مورد این حادثه کاری از عهده انسان بر نمی‌آید چرا که قضا و قدری بوده که انسان در آن نقش نداشته و به هر حال رخ می‌داد!»

در مورد این فاجعه که می توان آن را جنایت سعودی ها نامید روایت های زیادی منتشر شده است. برخی این حادثه را عمدی می دانند و آن را به رقابت بین شاهزاده های سعودی و جنگ قدرت مرتبط می دانند و برخی نیز متمرکز شدن آل سعود بر روی جنگ یمن را باعث سهل انگاری عربستان در این فاجعه می دانند. در این مطلب سعی می شود ابعاد مختلف این مسئله روشن شود.

فاجعه منا، نتیجه جنگ قدرت شاهزادگان سعودی

از زمانی که ملک عبدالله فوت کرد و قدرت را به سلمان، شاهزاده بیمار و فراموشکار عربستان سپرد تغییرات زیادی در عرصه داخلی و خارجی عربستان روی داده است. ملک سلمان پس از به قدرت رسیدن با انجام کودتایی، مقرن بن عبدالعزیز را از ولیعهدی برکنار و محمد بن نایف را ولیعهد عربستان کرد. این اقدام پادشاه جدید در واقع در جهت زمینه سازی برای به قدرت رسیدن محمد بن سلمان، پسر خود برای رسیدن به پادشاهی انجام گرفت، چرا که وی پسرش را علیرغم آن که تجربه چندانی نداشته به عنوان وزیر دفاع و جانشین ولیعهد انتخاب کرد. ملک سلمان با تشویق پسرش، متعب بن عبدالله رئیس گارد ملی را به حاشیه راند تا از هر نظر شرایط را برای انتقال قدرت به پسرش مهیا کند. در ماه های اخیر نیز جنگ یمن با طراحی و هدایت محمد بن سلمان شروع شد و آل سعود را همچنان در باتلاقی بزرگ گرفتار کرده است.

تنها مانع برای رسیدن محمد بن سلمان وجود رقیبی قدرتمند به نام محمد بن نایف است که وزیر کشور و ولیعهد می باشد. در ماه ها اخیر خبرهای زیادی در مورد احتمال توطئه محمد بن سلمان علیه محمد بن نایف شنیده شده است. در همین جهت، برخی رسانه ها نیز حادثه اخیر منا را در جهت برکناری محمد بن نایف، که مسئول برگزاری مراسم حج است، تحلیل کرده اند. رسانه‌های سعودی در مطالب خود تصریح دارند که این حادثه نتیجه ازدحام جمعیت بوده است، ولی برخی از رسانه‌های منطقه با در کنار هم قراردادن حادثه اخیر و ماجرای سقوط جرثقیل و آتش گرفتن هتلی در مکه تصریح دارند که این حوادث خونین در کمتر از دو هفته اتفاقی نیست و دست‌های پشت پرده، عامل این حادثه بوده است. بسیاری از ناظران تصریح دارند که دلیل این حوادث اختلافات درونی و رقابت‌ میان شاهزدگان در خانواده سلطنتی عربستان است تا با سیاستی ماکیاولیستی، مسئولان حج امسال را در شرایط دشواری قرار دهند.

روزنامه الدیار گزارش داده که محمد بن سلمان، وزیر دفاع و جانشین ولیعهد عربستان در پشت پرده این حادثه قرار دارد و به دستور وی درب اصلی بسته شده است. این تحلیل زمانی به واقعیت نزدیک تر می‌شود که دریابیم مسئول برگزاری حج وزیر کشور و ولیعهد عربستان یعنی محمد بن نایف است که به نوعی رقیب اصلی محمد بن سلمان در راس هرم قدرت و رسیدن به جایگاه پادشاهی به حساب می‌آید. این که گمان کنیم محمد بن سلمان با بستن درب به روی حاجیان بدون اهداف سیاسی چنین کاری را انجام داده باشد امری دور از ذهن است و به عقیده برخی از ناظران وی این اقدام را با هدف تضعیف جایگاه محمد بن نایف انجام داده است. چرا که نایف به دلیل موفقیتش در مبارزه با القاعده در زمان معاونت وزرات کشور در سال‌های پس از 11 سپتامبر دارای اعتباری ویژه در میان خانواده سلطنتی و شخصیت‌های غربی است و حالا با فاجعه امسال موقعیتش بیش از پیش تضعیف می‌شود.

البته چنین اقداماتی در عربستان بی‌سابقه نیست، چرا که دو سال قبل هم در آتش‌سوزی ساختمان وزارت کشور عربستان در ریاض که منجر به کشته و زخمی شدن ده‌ها نفر شد، به سرعت احمد بن عبدالعزیز، وزیر وقت کشور، در موضع ضعف قرار گرفت و ملک عبدالله پادشاه متوفی سعودی وی را از قدرت برکنار کرد. بعدها تحولات داخلی عربستان به سمت و سویی رفت که نشان داد ماجرای آتش سوزی توطئه‌ای برای کنار زدن احمد بن عبدالعزیز از قدرت بوده است تا وی از گزینه اصلی جانشینی عبدالله خارج شود و شانس پسر پادشاه افزایش یابد.

تاثیر جنگ یمن در حادثه منا

عربستان از فروردین ماه سال جاری مردم مظلوم یمن را مورد هجوم وحشیانه خود قرار داده است. بنا بر اطلاعات منتشر شده بیش از 5 هزار یمنی در اثر این جنگ تاکنون شهید شده اند. این در حالی است که دخالت عربستان در یمن مصداق کامل تجاوز به یک کشور دیگر است و در این راه هیچ نهاد حقوق بشری جانب مردم مظلوم یمن را نگرفته است. در شش ماه اخیر، عربستان تمام توان نظامی، مادی، تشکیلاتی و رسانه ای خود را برای شکست انقلابیون یمن به کار گرفت، اما تاکنون نه تنها به نتیجه نرسیده است، بلکه در باتلاق یمن نیز گرفتار شده است. از این رو مقامات سعودی به جای تمرکز بر تامین امنیت زائران خانه خدا به فکر تخریب خانه های یمنی ها و آوار بیشتر بمب بر سر آنان هستند. عربستان کشوری پیشرفته نیست که توانایی اداره و مدیریت چندین بحران و حادثه بزرگ را با یکدیگر داشته باشد. این کشور تنها با دلارهای نفتی خود توانسته است تجهیزات و سلاح های مدرن وارد کند، بدون این که نیروی متخصص برای به کارگیری این تجهیزات را داشته باشد. نتیجه چنین امری به وجود آمدن بحران و فاجعه در شرایط حساس می شود.

در واقع عربستان اگر جنگ با یمن را همزمان با عید قربان تعطیل می کرد و نیرو و توانش را بر تامین امنیت حجاج قرار می داد، شاید می توانست از وقوع حادثه منا جلوگیری کند. اما این کشور حتی در ایام حج نیز مردم مظلوم یمن را قتل عام کرد و فاجعه منا را به وجود آورد.

نتیجه

اگر این حادثه تعمدا صورت گرفته باشد، عربستان سعودی از کمترین صلاحیت برای برگزاری مراسم حج برخوردار نیست، چرا که مراسم حج را فرصت تسویه حساب منازعات سیاسی داخلی قرار داده است و این نگاهی ضد دینی به مراسم حج است و چنانچه این موضوع اثبات شود، مسلمانان نباید از محاکمه حکام سعودی چشم پوشی کنند.

سعودی ها وظیفه تامین امنیت مراسم حج را به عهده دارند و در هر صورت باید مسئولیت این حادثه و فاجعه را بپذیرند. برخی رسانه ها در این میان با نگاه به سابقه ال سعود، تئوری توطئه را مطرح کرده اند که به نظر می رسد چندان عجیب نباشد. موسم حج برای شخص پادشاه بسیار دارای اهمیت است و لطمه دیدن این وجهه، هزینه بسیار زیادی از نظر فرهنگی برای خانواده سلطنتی دربر دارد و بی‌شک پادشاه می‌تواند به بهانه این فاجعه، بدون فشار آمریکا که حامی محمد بن نایف است، وی را از قدرت کنار بزند. آیا عربستان با تحمیل هزینه کشتار حجاج، به دنبال رسیدن به منفعتی بزرگتر است که همانا برکناری محمد بن نایف و به قدرت رساندن محمد بن سلمان می باشد؟

اگر پاسخ قاطعی به این سؤال داده نشود، باز همچنان عربستان مسئول اصلی این فاجعه است چرا که با تمرکز بر جنگ یمن، اقدامات لازم را در راستای تامین امنیت حجاج انجام نداده و این موضوع بی کفایتی آل سعود برای اداره مراسم حج را می رساند. بنابراین شاید وقت آن رسیده است که کشورهای اسلامی با اتحاد، مسئولیت اداره حج را به صورت مشترک به دست بگیرند و آن را از دست شاهزاده های خوشگذران سعودی خارج کنند.

بصیرت، یوسف شفیعی،05 مهر 1394