غلو در لغت گذشتن از حد و خارج شدن از حد اعتدال است (تصحیح الاعتقاد، شیخ مفید، ص 109). در اصطلاح عبارت است از این که انسانی خواه ائمه(ع) یا پیامبران یا افراد دیگر را از مقام مخلوق و بنده بودن بالاتر برده و قائل به مشارکت آنها با خداوند در الوهیت، معبودیت، خالقیت و رازقیت شویم یا این که معتقد به چیزی شویم که ملازم با یکی از اینها است مثل حلول روح خدا در اینها و یا این که خداوند بعد از خلق اینها امر خلق را به آنها تفویض کرده یا این که آنها نمرده و به آسمان عروج کرده اند.علامه مجلسی مظاهر غلو را در اعتقاد به امور زیر شمرده :
الف) الوهیت پیامبر و ائمه(ع)
ب ) در معبودیت یا خالقیت و رازقیت شریک خدایند.
ج ) حلول خداوند در آنها یا اتحاد خداوند با آنان.
د ) آنان بدون وحی و الهام الهی از غیب آگاهند.
ه ) اعتقاد به نبوت درباره ائمه طاهرین(ع).
و ) تناسخ ارواح ائمه در بدن های یکدیگر.
ز ) با معرفت آنان اطاعت خداوند و ترک معصیت الهی لازم نیست (بحارالانوار، ج 25، ص 346).
غالی کسی است که به معنای اصطلاحی و لغوی که در بالا ذکر شد معتقد باشد. مثل فرقه نصیریه که قائل بودند علی بن ابی طالب خداست یا الوهیت در او حلول کرده [فرق و مذاهب کلامی، علی ربانی گلپایگانی، ص 326] و یا مثل فرقه منصوریه که معتقدند امام باقر(ع) به آسمان عروج کرد. یا مثل فرقه جناحیه که معتقد بودند روح خدا حلول در آدم و پیامبران بعد از او کرد تا به عبدالله ابن معاویه رسید. و فرقه هایی چون تشبیه، حلاجیه، غرابیه، حماریه و… [الفرق بین الفرق، عبدالقاهر بغدادی، ص 230 به بعد] که خوشبختانه همه منقرض شده اند. تنها فرقه هایی مانند اهل حق (علی اللهی) دروزیه به صورت پراکنده در بعضی کشورها پیروانی دارند.
ذکر این نکته لازم است که نوعا اصطلاح غالی بر افرادی که ائمه و پیامبران را از مقامشان بالاتر ببرند اطلاق می شود ولی گاهی به کسانی که افراد غیر معصوم را هم از حد عبد و مخلوق بودن بالاتر ببرند اطلاق غالی می شود. مثل فرقه دروزیه که درباره الحاکم بامرالله (متوفای 411 ه) که از خلفا بود قائل شدند به آسمان رفته و دوباره باز خواهد گشت [فرق و مذاهب کلامی، ص 318] و یا مثل فرقه منصوریه که بیانش گذشت.

موضع اهل البیت و فقها درباره غلات:

امامان شیعه به شدیدترین وجه غلو را مردود دانسته و غالیان را نکوهش و تکفیر کرده اند. علامه مجلسی حدود 100 روایت از ائمه در این باره در کتاب بحارالانوار ذکر نموده از جمله:
امام علی(ع) فرمود: «اللهم انی بریء من الغلاه کبرائه عیسی بن مریم من النصاری؛ خداوندا من از غلات بیزاری می جویم همانگونه که عیسی بن مریم از نصارا بیزاری جست» (بحارالانوار، ج 25، ص 365).
امام صادق(ع) فرمود: «بر جوانان خود از خطر غلات برحذر باشید مبادا عقیده آنان را تباه سازند»
و در حدیث دیگر حتی از معاشرت و همنشینی با آنها نهی فرموده است (بحارالانوار، ص 296).

حکم غلات از نظر فقها:

فقها می فرمایند اگر غلو به نحوی باشد که به یکی از اقسام توحید ضرر بزند غالی کافر است، لذا تاریخ نویسان این گروه را تحت فرق مسلمانان ذکر نمی کنند بلکه می گویند فرقی که منسوب به اسلام هستند و از مسلمانان نیستند (الفرق بین الفرق، ص 230).
و کلام شیخ مفید که می فرماید: اعتقاد ما درباره غلات این است که کافرند و بدتر از یهود و نصارا و مجوس و… و دیگر فرقه های گمراه می باشند[الاعتقادات فی دین الامامیه، ص 71] ناظر به همین گروه است.
اما اگر اعتقاد آنها مستقیما به توحید ضرر نزند گرچه ملازم با آن است لکن خود شخص به این ملازمه آگاه نیست یا مطلبی درباره ائمه بگوید که دلیلی بر آن نداریم بلکه دلیل بر نفی اش داریم مثل نبوت ائمه(ع) اینها موجب کفر نمی شود. چنانچه میرزا علی تبریزی در شرح عروه می فرماید: به طور کلی غلوی که به توحید در خالقیت و ربوبیت تکوینی و تشریعی و توحید در الوهیت و عبودیت ضرر نزند هر چند مردود است اما موجب کفر نمی شود (التنقیح فی شرح عروه الوثقی، ج 2، ص 73، میرزا علی غروی تبریزی).
جهت تحقیق بیشتر در این زمینه می توانید به آثار ذیل مراجعه فرمایید:
– فرق و مذاهب کلامی، علی ربانی گلپایگانی
– الفرق بین الفرق، عبدالقادر بغدادی اسفرائینی
– ترجمه بدایه المعارف الهیه فی عقاید الامامیه، ج 2، آیت الله سید محسن خرازی، ترجمه مرتضی متقی نژاد