پرسش. آیا داستان فطرس ملک و این که به وسیله امام حسین (ع) شفاعت شد،

حقیقت دارد؟ به نظر مى رسد، این اشکال به آن وارد است که:





اگر فطرس فرشته بوده، پس از مجردات بوده و توانایى سرپیچى نداشت تا رانده

شود و به وسیله امام حسین (ع) شفاعت گردد!

پاسخ. با بررسى آیات و روایات متعدد، مى توان ویژگى هاى زیر را

براى فرشتگان برشمرد:

1. موجودات شریف و ارزشمندى هستند که واسطه بین خداوند متعال و عالم محسوس به شمار

مى آیند و در همه حوادث بزرگ و کوچک جهان نقش دارند؛ بر هر امرى با توجه به ابعاد و

جنبه هاى مختلف آن یک یا چند فرشته گمارده شده است، نقش فرشتگان در حوادث و

جریان ها، اجراى فرمان الاهى و تثبیت آن در جایگاه ویژه اش است. قرآن کریم در این

باره مى فرماید:

«لا یسبقونه بالقول و هم بامره یعملون؛[1]

آن ها در هیچ سخنى بر خداوند پیشى نمى گیرند و مطیع امر خداوندند.»

2. در فرشتگان سرکشى و نافرمانى وجود ندارد؛ چون اراده اى مستقل از اراده خداوند

ندارند تا چیزى خلاف خواست او بخواهند. قرآن در این مورد مى فرماید:

«لا یعصون الله ما امرهم و یفعلون ما یؤمرون؛[2]

فرمان خداوند را مخالفت نمى کنند و امر او را اطاعت مى کنند.»

3. فرشتگان، با وجود فراوانى و کثرت، از نظر مقام و درجه مختلفند. برخى برتر از

برخى دیگرند و عده اى فرمانده و عده اى فرمانبردارند. آن که فرمانده است به امر

الاهى امر مى کند و فرمان مى دهد و آن که فرمانبر است نیز به دستور الاهى مطیع و

فرمانبردار است و همگى در این ویژگى که از خود اراده و اختیارى ندارند، مشترکند؛

چنان که قرآن مى فرماید:

«و ما منّا الّا و له مقام معلوم؛[3]

هر کدام از ما فرشتگان داراى رتبه و جایگاه معین و مشخصى است.»

4. چون کارهاى فرشتگان به امر خداوند و اراده او است و خداوند در همه امورش غالب و

چیره است-

«و الله غالبٌ على امره؛[4]

خداوند بر کارش مسلط و چیره است- و هیچ چیز در آسمان ها و زمین او را عاجز و مغلوب

نمى سازد،[5]

فرشتگان نیز که فرمانبرداران حق بوده، اراده و خواستى جز اراده و خواست او ندارند و

همواره چیره و پیروزند.[6]

در مورد فطرس که یکى از فرشتگان الاهى است، روایات متعددى داریم که مضمون و محتواى

آن ها یک سان است. در روایتى مى خوانیم:

فطرس فرشته اى بود که گردا گرد عرش الاهى در گردش بود و درباره دستورى از اوامر

خداوند کوتاهى و سستى ورزید. بالش به کیفر این نافرمانى چیده شد و به یکى از

جزیره ها تبعید گردید. هنگامى که امام حسین (ع) متولد شد، جبریل (ع) براى عرض تبریک

به پیامبر (ص) به سوى زمین فرود آمد و در راه با فطرس دیدار کرد. جبریل (ع) به وى

پیشنهاد کرد، براى عرض تبریک و تهنیت، با او نزد پیامبر (ص) برود.

هنگامى که جبریل (ع) او را به حضور پیامبر (ص) برد، به امر پیامبر (ص)، بالش را به

بدن پاک امام حسین (ع) مالید و سلامتش را باز یافت.[7]

عده اى از بزرگان معتقدند، داستان فطرس با آیات صریح قرآن که ویژگى هاى فرشتگان را

برشمرده، آن ها را بندگان مطیع و کریم و شایسته خداوند معرفى مى کند و از هر نوع

سرپیچى و نافرمانى پیراسته مى داند، سازگارى ندارد؛ پس باید این گونه روایات را

نادرست شماریم؛ و به فرض درستى شان، بدان سبب که نکته اى فراتر از ادراک ما دارند،

باید علمش را به اهلش یعنى اولیاى برگزیده الاهى واگذاریم و خود را در فهم آن

ناتوان بدانیم.

در مقابل عده اى بر این باورند که فرشتگان اصناف و درجه هاى گوناگون دارند. گروهى

مقرّبند و گروهى در درجه پایین تر جاى گرفته اند. آیاتى که هر گونه نافرمانى و

سرپیچى را از فرشتگان نفى مى کنند، به فرشتگان مقرب مربوط است. فطرس از فرشتگان

مقرب نبود تا از هر نوع سرکشى پیراسته باشد؛ به ویژه آن که تخلّف و سرپیچى فطرس در

برخى روایات کندى و سستى ورزیدن خوانده شده که نوعى ترک اولى است نه گناه. چنان که

پیامبران (ع) نیز درجات مختلف دارند:

«تلک الرسل فضّلنا بعضهم على بعض؛[8]

بعضى پیامبران را بر بعضى برترى بخشیدیم.»

عده اى از انبیاء ترک اولى داشتند؛ ولى جمعى مانند پیامبر بزرگوار اسلام (ص) و

خاندان پاکش جز اراده الاهى اراده اى نداشتند و حتى از ترک اولى نیز پیراسته بودند.[9]