درآمد

کتاب «ماموریت به

تهران»؛ خاطرات ژنرال هایزر (ترجمه نعمت الله عاملی) را در واقع می­توان شرح وظایف

رابرت هایزر در بحبوحه روزهای پایانی حکومت پهلوی دانست. در این کتاب، که در زمستان

1390 توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شد، مأموریت و وظائف هایزر در سه مورد

مهم خلاصه شده است:

  1. انسجام

ارتش. 2. متقاعد کردن ارتش به حمایت از بختیار. 3. جلوگیری از پیروزی انقلاب.

هایزر در مأموریت به تهران ـ که یک ماه قبل از پیروزی انقلاب صورت گرفت، علت اصلی

شکست خود را اختلاف برژینسکی با موضع حمایت آمریکا از بختیار و سولیوان (سفیر

آمریکا در ایران) در مورد سازش با ایران عنوان می­کند.

با هم

گوشه­هایی از روزهای منجر به پیروزی انقلاب اسلامی را با صفحات این کتاب(به ترتیب

روزشمار آن) ورق می­زنیم:

–

اعتقاد نظامیان بلند پایه بر این است که هایزر می­تواند شاه را نگه دارد.

– ارنشیان، تصمیم بر

جلوگیری از سفر شاه دارند و نگران این خروج هستند.

سران ارتش معتقد بودند که با رفتن شاه، باید ایران را ترک کنند؛ اما هایزر تلاش

داشت تا آنان را در ایران نگه دارد.

–

 سران ارتش معتقدند در حقیقت کمونیست­ها رهبران واقعی قیام مردمند نه رهبران مذهبی.

–

 هایزر به دنبال متقاعد کردن ارتش بر حمایت از بختیار و لو با خروج شاه است.

–

هایزر همیشه به ارتش تاکید می­کند که آمریکا از آن­ها حمایت می­کند و از آن‌ها

می­خواهد تا از بختیار حمایت کنند.

– طرح

هایزر این­گونه است که طرح کودتا تحت حمایت بختیار باشد اما ارتش هم در صورت لزوم

بتواند یک جانبه وارد عمل شود.

–

سولیوان هنوز با بختیار ملاقات نکرده بود؛ چرا که نمی­خواهد او را دست نشانده

آمریکا نشان دهند و همچنان اپوزسیون شناخته شود.

–

هایزر تصور می­کند در صورت روی کار آمدن امام خمینی کمونیست‌ها کنترل را دردست

خواهند گرفت. وی همچنین اعتقاد ندارد که با رفتن شاه، تمام جوانان به سوی امام

خمینی خواهند رفت.

–

هایزر معتقد است حتی با فرار روزی هزار نفر از ارتش، باز ارتش در جای خود برای

مقابله با انقلابیون قرار دارد اما سولیوان معتقد است با بازگشت آیت‌الله، ارتش از

هم خواهد پاشید.

– خبر

امام در پاریس مبنی بر تشکیل شورای انقلاب بر روحیه سران ارتش اثر منفی دارد.

– امام

دستور حمله محبت به ارتش، یعنی استقبال با گل از آنان را می­دهد. بعد از این هایزر

معتقد است عده کمی از ارتش به اپوزوسیون پیوسته­اند اما تعداد قابل توجهی هم تصمیم

داشتند به مردم بپیوندند و در گزارش­هایش به آمریکا باز تاکید دارد که خبر فرار

گسترده نظامیان، اغراق آمیز است.

–

هایزر درخواست بیانیه­ای از طرف آمریکا برای حمایت از دولت بختیار را دارد.

–

هایزر به ارتش توجه می­دهد که خطر خارجی را غرب دفع خواهد کرد و ارتش باید خطر

داخلی را دفع نماید.

– در

گزارشی که تلفنی به آمریکا داده می­شود هایزر می­گوید ارتش و سران آن آمادگی حفظ

نظام را دارند ولی باید گمرک و نفت و … را کنترل نمود و نباید بلافاصله بعد از

خروج شاه، امام خمینی بازگردد. از واشنگتن به او گفته می­شود که از طرف فردی

(ابراهیم یزدی) به امام پیام داده شده تا سفرش را چند روز به عقب

بیاندازد.

– پس

از خروج شاه در 26 دی، قره باغی (رییس ستاد ارتش) اعلام می­کند که ارتش پس از رفتن

شاه کودتا نخواهد کرد.

– با

توجه به اعلام حزب توده که خواستار درگیری مسلحانه شده، گمان هایزر و سران ارتش،

ارتباط امام خمینی با حزب توده است.

– بعد

از فرار شاه، صحبت­ها در مورد کودتا و حمایت از بختیار از سر گرفته می‌شود.

– شاه

به قره­باغی و ربیعی گفته که به هایزر اعتماد کنند. (این باعث تعجب هایزر است).

– در

گزارش شبانه به واشنگتن، هایزر ابراز می­کند اگر تا چند روز وضعیت همین­گونه باشد،

در مأموریتش موفق بوده است. خروج شاه اولین مرحله دستور کارتر انجام شده و باید

مرحله بعدی آغاز شود.

–

 سران ارتش آماده کودتا نیستند و نگران بازگشت آیت‌الله هستند.

–

واشنگتن نیز هنوز نسبت به ارتباط با امام خمینی مردد است. برژینسکی بر کودتا و

ترساندن اپوزسیون و حتی امام تأکید دارد.

– 

هایزر چهار دسته را به عنوان نیروهای خطرناک معرفی می­کند:

 1.

 توده‌ای­ها 2. نوجوانان و جوانان محصل که به علت تعطیلی مدارس در خیابان هستند 3.

نیروهای طرفدار امام خمینی که نمی­خواهند مهربان و آرام باشند 4.  سازمان آزادی بخش

فلسطین که سلاح به ایران وارد می­کنند.

–

هایزر در دیدار با سولیوان می­گوید ارتش ببر کاغذی است؛ اما هر دو در مورد تأخیر

ورود امام به ایران همراه‌اند. در ارتباط با آمریکا، هایزر امیدوار به دیدار رهبران

مذهبی با سران ارتش و تأخیر بر بازگشت امام است.

–

هایزر اگر چه نه با اطمینان کامل، اما گزارشی مبنی بر آمادگی ارتش برای کودتا

می­دهد. در مورد میزان تلفات، هایزر باز تأکید دارد که مرگ هزاران نفر می­تواند از

مرگ میلیون‌ها نفر جلوگیری کند.

– نظر

هایزر این است که در صورت بیرون ریختن مردم به خیابان­ها، همه نیروهای نظامی هم

بیرون بیایند و در مناطق مهم مستقر سازند. اگر مردم به جان هم و یا ساختمان­های غیر

مهم افتادند، مانع­شان نشوند.

– در

گزارش به آمریکا، هایزر در مورد بختیار می­گوید که بهترین فرد برای این جایگاه است

و نیز عدم اطمینان خود را جهت رهبری قره­باغی بر کودتا به واشنگتن اعلام می­کند.

– دولت

آمریکا شاه را برای رفتن از ایران ترغیب کرده است. با توجه به کنفرانس خبری کارتر

در مورد اینکه امیدوار بر حفظ روابط ایران و آمریکا است هایزر می­پرسد که آیا وی

خبر ندارد که امام در مبارزاتش در مورد نفرت از آمریکا چه تلاشی دارد؟ کارتر و

واشنگتن امیدوار بودند که با تغییر حکومت در ایران باز هم عامل ثبات در منطقه باشد.

کارتر گفته بود که انتظار ندارد که دولت بختیار برای همیشه باقی بماند.

–

هایزر می­گوید باید روی نخست وزیر کار کنیم تا دستاوردهایش را برای مردم بگوید.

–

 هایزر در دیدار با قره­باغی، بحث کنترل گمرک و رسیدن سوخت به بندر را مطرح می­کند.

–

هایزر مرتباً پیشنهاد می­دهد که در مورد مقررات راهپیمایی با سران مذهبی دیدار شود.

–

هایزر با توجه به تعداد جمعیت و عدم انتشار اعلامیه اعتقاد دارد که در کارش موفق

شده است. در گزارش به آمریکا بیان می­کند مردم از اغتشاش خسته شده­اند و اگر بختیار

فرصت پیدا کند کارها رو به راه خواهد شد.

–

قره­باغی انصراف داده. ولی سولیوان تلاش می­کند تا قره باغی را بر ماندن و بختیار

را بر عدم قبول استعفای او تشویق کند.

–

گزارشات و پیام­های واشنگتن با اطلاعاتی که هایزر در اختیار دارد، تفاوت‌هایی دارد؛

مثلاً در مورد آمار فراری­های ارتش.

–

هایزر در گزارش 30 بهمن 57 خود می­نویسد: “گزارش‌ها حاکی از این است که شهر قم

کاملاً در حاکمیت قوانین اسلامی است.”

–

خبرها از آمدن امام بیشتر و بیشتر می­شود. هایزر اعلام می­کند که اگر ارتش با هم

همکاری نکنند، ایران را ترک خواهد کرد. او در مورد بازگشت امام به ایران به سران

ارتش تذکر می­دهد که این امر اجتناب ناپذیر است و باید با نیروهای مذهبی مذاکره

کنند.

–

هایزر پیشنهاد تظاهرات به طرفداری بختیار را می­دهد.

– به

هایزر پیشنهاد می­شود که نیروهای نظامی آمریکا آماده شوند. هایزر مخالفت می­کند چون

معتقد است اولاً هنوز نشانه­ای از اراده نیروهای خارجی برای ورود به ایران نیست و

ثانیاً مردم دولت بختیار را آمریکایی می­دانند و احساسات ضد آمریکایی تشدید خواهد

شد.

–

هایزر و سولیوان هم­چنان درمورد توانایی ارتش اختلاف دارند.

– بحث

از تهدید امام به ترور و درخواست از او مبنی بر تاخیر در ورود به کشور است. هایزر

بازگشت امام خمینی را به “قیامت بزرگ” تعبیر می­کند.

–

هایزر خروج ارتش و نیروی هوایی را برای نشان دادن قدرت ارتش برای اپوزسیون، به مردم

ضروری می­داند.

–

هایزر در مورد راهپیمایی طرفداران حکومت پیشنهاداتی دارد؛ مثلاً این­که عکس شاه

اصلاً نباشد و از ظهر شروع و در عصر با رژه قوای نظامی ادامه پیدا کند.

– در

خاطرات هایزر به نکته­ای اشاره می­شود که کنترل اقتصاد در دست حکومت نیست.

–

بختیار قصد دارد تا دو لایحه به مجلس بدهد تا نظر مردم جلب شود. اول انحلال مجلس و

دوم تشکیل دادگاه برای محاکمه سران قبلی.

–

هایزر در تماس با واشنگنتن اشاره می­کند که شاه برای قوای نظامی پیامی ندهد. او

می­گوید سعی کرده وی را از ذهن آن­ها محو کند.

– در

مورد بازداشت امام دو تصمیم گرقته می­شود: اول اعلام وضعیت قرمز برای ارتش و دوم

اجرای جدی حکومت نظامی. بختیار دستور قطع تماس با سران مذهبی را داده است. تعدادی

از همافران که علناً از عوال اپوزسیون بوده­اند دستگیر شده­اند. تعدادی از آنها در

راهپیمایی شرکت کرده بودند. هایزر می‌نویسد انتظار از آنها اینگونه نبود. در مورد

تعداد طرفداران بختیار در راهپیمایی پیش­بینی تا 600 هزار بود و تعداد مشاهده شده

350 هزار بود. هایزر به نیروی هوایی، دریایی و پیاده­نظام اعتماد دارد؛ اما چون

توپخانه زیر نظر روس­ها آموزش دیده، مورد شک هستند… .

خاطرات

این ژنرال ناموفق و این مامور ویژه آمریکا تا روزهای مشرف به پیروزی انقلاب ادامه

دارد که متاسفانه در این مقال، مجال بیشتری برای پرداختن به آن نیست… .

محمدحسین اریسیان، محمدعلی فولادگر

(به نقل از نشریه

معارف)