با پیروزی انقلاب اسلامی ‌ایران در 1979 و اختلافات درونی جنبش امل در نبود امام موسی صدر و حمله رژیم صهیونیستی به خاک لبنان در سال 1982، هسته اولیه حزب‌الله با دال‌های مرکزی گفتمان انقلاب شکل گرفت، این جریان برون‌مرزی، جریان‌های مقاومت غالب قبل از انقلاب ایران همچون جنبش فتح و سازمان آزادیبخش فلسطین را با ایدئولوژی‌های سوسیالیستی ناسیونالیستی به حاشیه راند.



انقلاب اسلامی ایران در نزدیک به چهار دهه‌ای که از وقوع آن می‌گذرد دارای دستاورهای در حوزه‌های سیاسی، فرهنگی و اقتصادی در داخل و خارج از مرزهای خود در سطوح منطقه‌ای و بین المللی داشته است. یکی از مهمترین آثار انقلاب اسلامی تاثیری بوده که بر جنبش‌های اسلامی منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا به ویژه کشور لبنان گذاشته است و موجب وارد شدن ضربات سنگینی به رژیم صهیونیستی شده است، در این جا این سوال ایجاد می‌شود که تاثیر گفتمان انقلاب اسلامی با رهبری حضرت امام خمینی (ره) بر تغییر رویکرد مبارزاتی جنبش‌های اسلامی در لبنان چیست؟

در اواخر دهه 1970 تحولی بزرگ در جهان روی داد که آن تحول انقلاب اسلامی ایران به رهبری حضرت امام خمینی(ره) بود. این انقلاب یک انقلاب ارزش محور دارای اهداف بلند و گفتمان‌هایی همچون استقلال طلبی، اسلام سیاسی، استکبار ستیزی و ظلم ستیزی می‌باشد.

گفتمان ظلم ستیزی انقلاب اسلامی در سطح داخلی و خارجی دارای تاثیراتی بوده است به طوری که در سطح داخلی مانعی بر ظلم صاحبان قدرت به مظلومان جامعه و در سطح خارجی مبارزه با ظالمان که حقوق دیگر ملت‌ها را نادیده می‌گیرند و به توسعه طلبی می‌پردازند، برای مثال به سر انجام رساندن قضیه فلسطین به عنوان مهمترین مسئله و مشکل جهان اسلام در چند دهه اخیر از اولویت‌های آن به شمار می‌آید.

از نظر حضرت امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری به عنوان رهبران انقلاب اسلامی، مقاومت تنها راهی است که در مقابله با سیاست‌های توسعه طلبانه رژیم صهیونیستی موثر می‌باشد، به نظر ایشان، رزمندگان مقاومت با بردباری، صبر و ایستادگی، این رژیم را شکست خواهند داد و فلسطین را آزاد خواهند کرد. ایشان همواره از گروه‌های فلسطینی و لبنانی حمایت نموده و این حمایت از مردم مظلوم فلسطین و رزمندگان مقاومت را به عنوان یک اصل در اقداماتشان قرار داده‌اند.

در بررسی تحلیلی شکل گیری و تحول مقاومت ضد رژیم صهیونیستی در لبنان باید گفت با ورود ارتش‌های عربی به جنگ با این رژیم، بخشی از نیروهای ملی و آزادی خواه لبنان که دغدغه آزادسازی سرزمین‌های فلسطینی را داشتند به سمت همکاری با ارتش‌های عربی کشیده شدند و به این طریق برای آزادی سرزمین‌های خود اقدام کردند.

شکست‌ ارتش‌های عربی در جنگ‌های 1948 و 1967 از یک سو و فاجعه سپتامبر سیاه در 1970 که ملک حسین پادشاه اردن هاشمی با کشتار فلسطینیان از سوی دیگر موجب خروج نیروهای مقاومت فلسطینی از اردن به لبنان در شمال فلسطین اشغالی شد و این کشور به مقر فرماندهی مقاومت ضد رژیم صهیونیستی تبدیل شد.

مجاهدین لبنانی نیز در قالب همین گروه‌های مقاومت به مبارزه با رژیم صهیونیستی می‌پرداختند، اما فعالیت نهادهای جاسوسی اسرائیلی و غربی در اختلاف افکنی، اقدامات ناشایست برخی از افراد غیر منظبط گروه‌های مقاومت، دخالت‌های برخی فلسطینیان در امور داخلی لبنان و حملات روز افزون ارتش رژیم صهیونیستی برای سرکوب مقاومت فلسطینی باعث شد، برخی گروه‌ها و احزاب راست گرای لبنانی با تحریک رژیم صهیونیستی بر علیه گروه‌های مقاومت اقدام کنند و جنگ داخلی لبنان شکل بگیرد. در این میان در سال 1975 امام موسی صدریکی از شاگردان حضرت امام خمینی(ره) و رئیس مجلس اعلی شیعیان لبنان با همراهی افرادی همچون دکتر مصطفی چمران و حسین الحسینی سنگ بنای جریان مقاومتی به نام جنبش امل را نهادند که نقطه عطفی در جریان مقاومت فلسطینی و عربی بود.

این جریان دو ویژگی داشت اولاً اولین گروه مقاومت غیر فلسطینی بود، دوما در خود لایه‌هایی از ایدولوژی اسلامی داشت که به دنبال اقدام علیه تجاوزات رژیم صهیونیستی به جنوب لبنان بود و همین‌ طور خود را وفادار به آرمان فلسطین می‌دانست.

با پیروزی انقلاب اسلامی و حمایت همه جانبه حضرت امام خمینی(ره) از جریان مقاومت ضد رژیم صهیونیستی موضع گروه‌های اسلامی تقویت شد به طوری که بسیاری از مبارزان همچون ابو هشام الموسوی، انیس نقاش و منیر شفیق از گروههای دیگر مقاومت جذب انقلاب اسلامی شده و در راستای اهداف آن حرکت نمودند و زمینه ساز تشکیل و تقویت مقاومت اسلامی لبنان شدند.

در مورد شکل گیری مقاومت اسلامی لبنان باید گفت با پیروزی انقلاب اسلامی ‌ایران در 1979 و اختلافات درونی جنبش امل در نبود امام موسی صدر و حمله رژیم صهیونیستی به خاک لبنان در سال 1982، هسته اولیه حزب الله با گفتمان انقلاب اسلامی شکل گرفت به طوری که اصول آن استوار بر پیروی از ولایت فقیه، مخالفت با سلطه آمریکا و شوروی بر جهان اسلام، مبارزه با صهیونیسم و رژیم وابسته به آن به عنوان خطر جدی برای لبنان به شکل خاص و جهان اسلام به شکل عام بود.

جنبش مقاومت اسلامی لبنان تا امروز هم با توجه به همه تحولات داخلی، منطقه‌ای و بین المللی همچون پیمان طائف در 1989، احیای مذاکرات صلح اعراب و رژیم صهیونیستی در کنفرانس مادرید در 1991 و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی 1991، تحولات جهان عرب در 2011 و بحران کنونی سوریه نتوانسته این ایدئولوژی را تغییر دهد.

بر اثر مقاومت اسلامی لبنان رژیم صهیونیستی در سال 2000 مجبور به تخلیه جنوب لبنان شد که این خود به نحوی تخلیه نظامی سرزمین‌های عربی بود که بدون گرفتن امتیاز و یا تضمین تخلیه کرد و یا عملیات گردان‌های شهدای قنیطره در عمق فلسطین اشغالی در شرایط آماده باش ارتش رژیم صهیونیستی در پاسخ به شهادت برخی از نیروهای مقاومت که این گونه اقدامات برای مقاومت اسلامی لبنان یک پیروزی بزرگ و در پی آن مورد توجه قرار گرقتن در افکار عمومی جهان عرب و اسلام شده است.

همراهی مردم با مقاومت باعث تقویت مقاومت اسلامی لبنان شد و این گروه‌ها بر حجم عملیات خود افزودند و به شکل تدریجی به مهمترین جریان مقاومت تبدیل شد و جریان مقاومت غالب قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران همچون جنبش فتح و سازمان آزادیبخش فلسطین را با ایدئولوژی‌های سوسیالیستی و ناسیونالیستی را به حاشیه راند که علل این امر را باید در موارد زیر جستجو کرد:

1. نا امیدی از ایدئولوژی ناسیونالیستی و سوسیالیستی به دلیل عدم کسب پیروزی چشمگیر و در مقابل کسب پیروزی‌های نسبی بر رژیم صهیونیستی توسط مقاومت اسلامی لبنان؛

2. تجدید حیات این فکر که تنها راه کسب پیروزی، بازگشت به ایدولوژی اسلامی و الگو گرفتن از آن؛

3. حمایت جدی و بی دریغ جمهوری اسلامی ایران از گروه‌های مقاومت با ایدئولوژی اسلامی.

در این میان در سال 1975 امام موسی صدریکی از شاگردان حضرت امام خمینی(ره) و رئیس مجلس اعلی شیعیان لبنان با همراهی افرادی همچون دکتر مصطفی چمران و حسین الحسینی سنگ بنای جریان مقاومتی به نام جنبش امل را نهادند که نقطه عطفی در جریان مقاومت فلسطینی و عربی بود.

دال‌های مرکزی گفتمان مقاومت اسلامی لبنان که از گفتمان انقلاب اسلامی اخذ شده است

اما دال‌های مرکزی گفتمان انقلاب اسلامی در مقاومت اسلامی لبنانی دانست که دارای ویژگی‌های زیر است:

1. دیدگاه توحیدی

مهم ترین ویژگی گفتمان انقلاب اسلامی که حضرت امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری بر آن تاکید زیادی داشتند و دارند، لزوم وجود دیدگاه توحیدی در میان افراد است زیرا این امر مانع دید زمینی و مادی‌گرایانه به موضوعات موجود در جامعه می‌شود و کارکرد دیدگاه توحیدی به خداوند بسیار مثبت می‌باشد. یکی از اصلی‌ترین دستاورد‌های دیدگاه توحیدی به خدا، معنویت است که برآیندی از مجموعه اعمال و عبادات با منشأ اعتقاد به خدا، توکل و توسل بر او و اطاعت از اوامر و پرهیز از نافرمانی خداوند می‌باشد. این احساس عمیق، شورانگیز، عاشقانه و برانگیزاننده است که نتایجی همچون فداکاری، ایثار، تلاش، پایمردی، مجاهدت و شهادت طلبی در راه خدا و سعادت بشریت را به همراه خود دارد (حسینی، 1386: 88).

دستاورد دیدگاه غیر توحیدی به خداوند در یک گروه مقاومت عبارتند از پذیرش توسعه طلبی که همچون سمی این گروه را تهدید می‌کند با توجیهاتی همچون عدم توانایی مقابله با قدرت برتر‎ و ترس از مرگ همراه است. دیدگاه توحیدی به خداوند و آخرت این حس را در مردم به وجود می‌آورد که امام حسین(ع) آن را در عبارتی کوتاه اما پرمعنا بیان می‌کند:” موتٌ فی عِزٍّ خَیرٌ مِن حَیاه فی ذُلٍّ…إِنِّی لَا أَرَى الْمَوْتَ إِلَّا سَعَادَه وَ الْحَیاه مَعَ الظَّالِمِینَ إِلَّا بَرَماً”(بحار الأنوار، ج 44، ص 192) که مفهوم کلی این سخنان چیزی جز عدم پذیرش زیاده خواهی تا سرحد مرگ است زیرا مرگ را پایان زندگی نمی‌دانند و تاریخ هم ثابت کرده که این امر ضربات زیادی به توسعه طلبان و متجاوزان وارد کرده است. این دیدگاه توحیدی نشات گرفته از گفتمان انقلاب اسلامی و آرای حضرت امام خمینی(ره)، دیدگاه غالب مقاومت اسلامی لبنان بوده به طوری که جای خود را از نتیجه محوری به تکلیف محوری داده است و همین امر این مقاومت اسلامی لبنان را با همه این خون‌های ریخته شده، خستگی ناپذیرتر کرده است.

2. مردم

یکی دیگر از ویژگی‌های گفتمان انقلاب اسلامی، لزوم توجه به مردم به عنوان ولی نعمتان و حامیان اصلی یک جریان مقاومت است. بقا و تداوم هر جریان مقاومتی، وابسته به میزان حمایت عمومی و مشارکت همسو در عرصه های مختلف مبارزاتی آن است، حمایت و مشارکت عمومی و یا عدم وجود آن در بقا و داوم هر جنبشی در جامعه و زوال آنها، امری بدیهی و غیرقابل انکار است. برای همین منظور حضرت امام خمینی(ره) همواره بر در نظر گرفتن جلب افکار و حمایت عمومی تاکید داشتند و عقیده داشتند مردم باید در تصمیم گیری‌ها نقش پر رنگی داشته باشند به طوری که مردم بین خود تصمیم گیرندگان فاصله نبینند و نقش خود را در تصمیم گیری‌ها احساس کنند. مشارکت عمومی اقشار مختلف جامعه از جمله زن و مرد حتی نوجوانان و سالخوردگان و روحانیان، تجار، کارمندان، نظامیان در عرصه مقاومت در برابر توسعه طلبی لازمه یک جنبش مقاومت است. بعد از انقلاب اسلامی و پر رنگ شدن نقش مردم در آن، مقاومت اسلامی لبنان از پشتوانه مردمی مناسبی برخوردار می‌باشد که از هیچ حمایت جانی، سیاسی و مالی را از آن دریغ نمی‌کنند.

3. عدم وابستگی

یکی دیگر از ویژگی‌های گفتمان انقلاب اسلامی، عدم وابستگی به قدرت‌های بزرگ است زیرا وابستگی زمینه ساز همسویی با ایشان می‎شود و شعار نه شرقی و نه غربی نیز در این راستا مطرح می‌شود. عدم وابستگی عامل مهمی در پیگیری اهداف والای یک حرکت و جنبش مقاومت محسوب می‌شود و یک جنبش مقاومت باید با وجود انواع تحریم‌ها و محدودیت‌ها بتواند با کمترین نیاز به کمک‌های خارجی نیازهای عادی معیشتی و نظامی خود را تامین کند تا بتواند در برابر محدودیت‌ها، در یک پروسه بلند مدت موجبات شکست طرح‌های توسعه طلبان اشغالگران را ایجاد کند. گروه‌های مقاومت قبل از انقلاب اسلامی به دلیل وجود رژیم صهیونیستی در بلوک غرب عموماً از حمایت بلوک شرق برخوردار بودند به همین دلیل بعضاً در راستای اهداف این اتحاد جماهیر شوروی و حامیان منطقه‌ای آن همچون رژیم بعث عراق و لیبی اقدام می‌کردند و یا در وجه المصالحه توافقات دو بلوک قرار می‌گرفتند اما بعد از انقلاب اسلامی و پیاده شدن گفتمان عدم وابستگی به غرب و شرق حضرت امام خمینی(ره)، شاهد استقلال رای جنبش مقاومت اسلامی لبنان بودیم که با حفظ روابط خود با قدرت‌های بزرگ هیچ گاه به سوی وابستگی به ایشان پیش نرفت.

نتیجه بیان

در جمع بندی باید گفت انقلاب اسلامی ایران دارای دستاورد‌های زیادی بر ابعاد مختلف داخلی، منطقه‌ای و بین المللی بوده است که یکی از دستاورد‌های آن تقویت مقاومت اسلامی بوده که منشأ تحولاتی در قضیه فلسطین به عنوان اصلی ترین دغدغه جهان اسلام در این یک قرن اخیر بوده است به طوری مقاومت اسلامی لبنان با حمایت محور مقاومت شامل نظام سوریه، گروه‌های مقاومت فلسطینی و رهبری جمهوری اسلامی ایران توانسته ضربات سنگینی را بر رژیم صهیونیستی وارد کرده و امروز نیز به تنها تهدید جدی برای امنیت این رژیم تبدیل شود.*

منابع

حسینی، سید محمد(1386)، “معنویت و نقش آن در مبارزه با دشمن”، فصلنامه حصون، شماره سیزدهم، پاییز.

مجلسی، محمد تقی، بحار الأنوار[منبع الکترونیکی].

* دکتر حسین آجرلو؛ دکترای روابط بین‌الملل از دانشگاه اسلامی بیروت لبنان /برهان ۱۳۹۳/۱۱/۱۵