در اذکار مأثوره

بدان که برای ذکر فضیلت بسیاری وارد شده است و حق تعالی برای هر چیزی حدّی قرار داده که به آن منتهی می شود، مگر ذکر که بسیار آن را خواسته، چنان چه فرموده: «وَاذکُرُوا اللهَ ذِکراً کَثِیراً» و حضرت صادق علیه السّلام فرمود که: پدرم کثیر الذّکر بود، وقتی با او راه می رفتم او را ذاکر می دیدم و با مردم صحبت و گفتگو می نمود و از ذکر خدا غافل نبود و پیوسته می دیدم که زبان مبارکش به کامش چسبیده بود و می گفت: «لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ» و روایت شده که موسی بن عمران علیه السّلام به خدای تعالی عرض کرد: پروردگارا بعضی مجالس بر من می گذرد که تو را اَعَزُّ و اَجَلّ می شمارم از آن که در آن موضع ذکر تو نمایم. فرمود: ای موسی! ذکر من در هر حال و در هر زمانی نیکوست.

و نیز روایت شده است که حق تعالی وحی فرمود به حضرت موسی علیه السّلام که: ای موسی خوشحال مشو به بسیاری مال و ترک مکن ذکر مرا در هیچ حال. به یقین بسیاری مال، باعث فراموشی گناهان می شود و ترک ذکر من، موجب قساوت دل ها می گردد.

و حضرت صادق علیه السّلام فرمودند: باکی نیست در ذکر کردن در حالی که بول می کنی؛ زیرا ذکر خدا، در هر حالی نیک است و خسته مشو از ذکر خدا.

و نیز روایت شده است که: هر گروهی که در مجلسی جمع شوند و ذکر خدا ننمایند و صلوات بر پیامبر نفرستند، آن مجلس حسرت و وبال خواهد شد بر ایشان. {اللّهمّ صلّ علی محمّد و آل محمّد و عجّل فرجهم}

و به روایت دیگر حضرت صادق علیه السّلام فرمود که: اگر ذکر خدا و ذکر ما ننمایند، آن مجلس برای آن ها در قیامت، موجب حسرت خواهد بود.

و احادیث در فضیلت ذکر خدا در همه حال، بسیار است و مستحبّ مؤکّد است، در حال غفلت مردم و در بازار و بعد از صبح و عصر و در دو ساعت غفلت که طلوع آفتاب و وقت غروب آن باشد. و مستحب است؛ آهسته ذکر خدا نمودن.

و بدان که: از ائمّه طاهرین علیهم السّلام انواع و اقسام ذکر، برای حوائج و امور مهمّ دنیا و آخرت، وارد شده است و ما در این مختصر به ذکر ده قسم از آن ها که مصداق «تِلکَ عَشَرَهٌ کَامِلَه» باشد، تبرّک می جوییم.

قسم اوّل:

تسبیحات اربع؛ یعنی ذکر «سُبحَانَ اللهِ وَ الحَمدُللهِ وَ لاَ إِلَه إِلاَّ اللهُ وَ اللهُ اَکبَرُ» است، که از اذکار شریفه است و سیّد تسابیح و باقیات صالحات و سپر آتش جهنّم است و از برای آن فضیلت بسیار وارد شده است و برای 30 (سی) مرتبه گفتن آن در هر روز، ثواب بسیاری می باشد و سی مرتبه خواندن آن پس از نماز صبح، نیکو است. و نیز مستحبّ مؤکّد است برای مسافر که پس از نمازهای شکسته خود 30 (سی) مرتبه، تسبیحات اربع را بخواند.

قسم دوم، اذکار (ده گانه):

تسبیح است؛ یعنی ذکر «سبحان الله» گفتن. از امیرالمؤمنین علیه السّلام مروی است که هر که در هر روز، سی مرتبه تسبیح کند، حق تعالی هفتاد بلا را از او برطرف نماید که آسان ترین آن ها فقر است.

و از حضرت صادق علیه السّلام منقول است که: هر که در هر روز سی مرتبه بگوید: «سُبحَانَ اللهِ وَ بِحَمدِهِ سُبحَانَ اللهِ العَظِیم»، به توانگری (بی نیازی) روی آورد و برای گفتن صد مرتبه «سُبحَانَ الله» و گفتن «سُبحَانَ اللهِ العَظِیمِ وَ بِحَمدِهِ» ثواب بسیاری روایت شده است و وارد شده است که هر که در هر روز، بعد از نماز صبح، ده مرتبه بگوید: «سُبحَانَ اللهِ العَظِیمِ وَ بِحَمدِهِ وَ لاَ حَولَ وَ لاش قُوَّهَ إِلاَّ بِاللهِ العَلِیِّ العَظِیمِ»، از کوری و جنون و جزام و فقر و ضعف پیری، عافیت یابد و هر که در وقت شام، سه مرتبه و در وقت صبح، سه مرتبه بگوید: «سُبحَانَ اللهِ حِینَ تُمسُونَ» تا آخِر آیه، اجر عظیمی برای او خواهد بود. «سُبْحَانَ اللَّهِ حِینَ تُمْسُونَ وَحِینَ تُصْبِحُونَ ﴿17﴾»؛ (سوره روم،آیه17).

و وارد شده است: برای طول عمر و نصرت بر دشمن و محفوظ بودن از مرگ بد، این تسبیح شریف را در وقت دخل (داخل) شدن در شب و صبح، بخواند: « سُبحَانَ اللهِ مَلِاَ المِیزَانِ وَ مُنتَهَی الحِلمِ (العِلمِ، خ ل) وَ مَبلَغَ الرِّضَا وَ زِنَهَ العَرشَ وَسَعَهَ الکُرسِیّ» و بدان که برای تسبیح حضرت فاطمه زهرا علیها السّلام در وقت خواب و بعد از نمازها، فضیلت بسیار است و گفتن تسبیح فاطمه زهرا علیها السّلام بعد از نمازهای یومیّه در هر روز، محبوب تر است نزد حضرت صادق علیه السّلام از هزار رکعت نماز که در هر روز به جا آورده شود، و هر بنده که بر آن مواظبت کند، شقی نخواهد گردید و برای آن فضل بسیاری است و کافی است در فضیلت آن، این که حضرت رسول صلّی الله علیه و آله و سلّم، آن را انتخاب و به حضرت فاطمه سلام الله علیها تعلیم نموده است و کیفیّت آن بنا بر مشهور آن است که؛ سی و چهار مرتبه «اللهُ اَکبَرُ» و سی و سه مرتبه «الحَمدُللهِ» و سی و سه مرتبه «سُبحَانَ اللهِ» گفته شود.

و برای حضرت زهرا علیها السّلام تسبیح دیگری نیز وجود دارد که در آخِر کتاب با نماز آن حضرت ذکر می شود. و در ماه رمضان چند قسم تسبیحات وجود دارد که باید خوانده شود: یکی تسبیح در سحر است و دیگری تسبیح طولانی ای است که در روزها خوانده شود و تسبیح دیگر، تسبیح مختصر ذیل است که در هر روز باید صد مرتبه خوانده شود: «سُبحَانَ اللهِ الضَّارِّ النَّافِعِ سُبحَانَ اللهِ القَاضِی بِالحَقِّ سُبحَانَ اللهِ العَلِیِّ الأعلَی سُبحَانَهُ وَ بِحَمدِهِ سُبحَانَهُ وَ تَعَالَی».

قسم سوم (اذکار ده گانه):

تحمید؛ یعنی ذکر «الحَمدُللهِ» و آن شکر نعمت است، باعث مزید آن و سبب پر شدن میزان اعمال است و گفتن «اَلحَمدُللهِ کَمَا هُوَ اَهلُهُ»، باعث آن می شود که نویسندگان اعمال، از نوشتن ثواب آن عاجز شوند. و مستحب است در هر روزی سیصد و شصت مرتبه به عدد رگ های بدن بگوید: «اَلحَمدُللهِ رَبِّ العَالَمِینَ (کَثِیراً) عَلَی کُلِّ حَالٍ».

و مروی است که هر که در وقت صبح و در هنگام داخل شدن شب، چهار مرتبه بگوید: «اَلحَمدُللهِ رَبِّ العَالَمِینَ»، شکر آن روز و شب را به جا آورده است.

روایت شده که چون کسی را که به بلایی مبتلا گردیده است ببینی، سه مرتبه آهسته به طوری که او نشنود، بگو: «اَلحَمدُللهِ الَّذِی عَافَانِی مِمَّا ابتَلاَکَ بِهِ وَ لَو شَآءَ فَعَلَ» که هرگز به آن نوع بلا مبتلا نشوی. و از حضرت صادق علیه السّلام مروی است که هر که بعد از نماز شام(مغرب) سه مرتبه بگوید: «اَلحَمدُللهِ الَّذِی یَفعَلُ مَا یَشآءُ وَ لاَ یَفعَلُ مَا یَشآءُ غَیرُهُ»، حق تعالی خیر بسیار به او کرامت فرماید. و وارد شده که چون کسی عطسه کند و بگوید: «اَلحَمدُللهِ رَبِّ العَالَمِینَ عَلَی کُلِّ حَالٍ»، درد گوش و درد دندان نیابد إن شاءالله تعالی.

قسم چهارم (اذکار):

تهلیل؛ یعنی ذکر «لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ» است و آن افضل اذکار می باشد و مونس مؤمن است و در فضیلت این ذکر شریف کافی است که حق تعالی فرموده: کلمه «لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ» حصن من است، و هر که آن را بگوید داخل حصن من شده و هر که داخل حصن (و حصار) من شود، از عذاب من ایمن خواهد بود و روایت شده که هر که آخرین سخن او در وقت مردن «لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ» باشد، داخل بهشت می شود.

و مروی است که جبرئیل علیه السّلام به حضرت رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم گفت: خوشا به حال آن کسی از امّت تو که بگوید: «لاَ إِلهَ إِلاَّ اللهُ وَحدَهُ وَحدَهُ».

و برای تهلیل اقسامی است: قسم اوّل تهلیلات آن است که در قبرستان گفته می شود.

(تهلیلات در مقابر چنین است که از حضرت امیرالمؤمنین علیه السّلام مروی است که: هر که داخل قبرستان شود بگوید: «بِسمِ اللهِ الرَّحمَنِ الرَّحِیمِ اَلسَّلاَمُ عَلَی اَهلِ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ مِن اَهلِ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ یَا اَهلَ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ بِحَقِّ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ کَیفَ وَجَدتُم قَولَ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ مِن لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ یا اَهلَ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ بِحَقِّ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ إِغفِر لِمَن قَالَ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَاحشُرنَا فِی زُمرَهِ مَن قَالَ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ مُحَمَّدٌ صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ رَسُولُ اللهُ عَلِیٌّ وَلِیُّ اللهُ»، حق سبحانه و تعالی، ثواب پنجاه سال عبادت برای او بنویسد و گناه پنجاه ساله را از او و از پدر و مادرش محو گرداند. از مؤلّف در حاشیه کتاب).

قسم دوم تهلیلات؛ تهلیلات دهه اوّل ذی الحجّه است.

(تهلیلات دهه اوّل ذی حجّه مروی از امیرالمؤمنین علیه السّلام، اگر روزی ده مرتبه بخواند، فضیلت بسیاری را درک خواهد کرد و تهلیلات مبارکه چنین است: «لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ عَدَدَ اللَّیَالِی وَ الدُّهُورِ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ عَدَدَ أَمْوَاجِ الْبُحُورِ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَ رَحْمَتُهُ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُونَ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ عَدَدَ الشَّوْکِ وَ الشَّجَرِ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ* عَدَدَ الشَّعْرِ وَ الْوَبَرِ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ عَدَدَ الْحَجَرِ وَ الْمَدَرِ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ عَدَدَ لَمْحِ الْعُیُونِ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ فِی اللَّیْلِ إِذا عَسْعَسَ وَ الصُّبْحِ إِذا تَنَفَّسَ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ عَدَدَ الرِّیَاحِ فِی الْبَرَارِی وَ الصُّخُورِ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ مِنَ الْیَوْمِ إِلَى یَوْمِ یُنْفَخُ فِی الصُّورِ». در حاشیه کتاب از مؤلّف رضوان الله تعالی علیه).

قسم سوم تهلیلات بعد از نمازهاست:

(تهلیلات بعد از نمازها: «لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ إِلَهاً وَاحِداً وَ نَحنُ لَهُ مُسلِمُونَ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ لاَ نَعبُدُ إِلاَّ إِیَّاهُ مُخلِصِینَ لَهُ الدِّین وَ لَو کَرِهَ المُشرِکُون لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ رَبُّنَا وَ رَبُّ آبَا ئِنَا الأوَّلِینَ». از مؤلّف رحمه الله در حاشیه کتاب).

قسم چهارم: تهلیل قبل از طلوع و قبل از غروب آفتاب است:

(تهلیلات قبل از طلوع آفتاب و قبل از غروب: «لاَ إلَهَ إِلاَّ اللهُ وَحدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ یُمِیتُ وَ یُحْیِی وَ هُوَ حَیٌّ لَا یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلى کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ». از حضرت صادق علیه السّلام مروی است که: هر کس این تهلیل را ده مرتبه پیش از طلوع آفتاب و ده مرتبه پیش از غروب آفتاب بگوید، کفّاره گناهان آن روز وی باشد. از مؤلّف رحمه الله در حاشیه کتاب).

قسم پنجم: تهلیلات سجده؛ سجده های قرآن است و باید از فیض خواندن آن خود را محروم نکرد. «تهلیلات سجده: لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ حَقّاً حَقّاً لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ إِیمَاناً وَ تَصدِیقاً لاَ إِلَهَ إلاَّ اللهُ عُبُودِیَّهً وَ رِقّاً سَجَدتُ لَکَ یَا رَبِّ تَعَبُّداً وَ رِقّاً لاَ مُستَنکِفاً وَ لاَ مُستَکبِراً بَل اَنَا عَبدٌ ذَلِیلٌ ضَعِیفٌ خَائِفٌ مُستَجِیرٌ». به نقل از توضیح المسائل امام خمینی رضوان الله تعالی علیه.

قسم ششم: از تهلیلات که عبارت است از: «لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ حَقّاً حَقّاً لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ إِیمَاناً وَ تَصدِیقاً لاَ إِلَهَ إلاَّ اللهُ عُبُودِیَّهً وَ رِقّاً»، بدون گفتن (سَجَدتُ لَکَ یَا رَبِّ تَعَبُّداً وَ رِقّاً). گفتن این تهلیلات پانزده مرتبه در هر روز ثواب بسیاری دارد. و در هر روز صد مرتبه و به روایت دیگر سی مرتبه هر که بگوید: «لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ الحَقُّ المُبِین»، به توانگری رو آورد و فقر از او برطرف شود و درِ جهنّم به روی او بسته و درِ بهشت بر روی او باز می شود.

و از برای دفع فقر و وحشت قبر، نقل شده است که روزی صد مرتبه گویند: «لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ المَلِکُ الحَقُّ المُبِینُ»، و این ذکر شریف برای خلاصی از زندان نیز نقل شده است. و مستحب است در هر روزی ده مرتبه، به خصوص بعد از نماز و پیش از آن که از حالت تشهّد خارج شود، بگوید: «اَشهَدُ اَن لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَحدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ إِلَهاً وَاحِداً اَحَداً (فَرداً خ ل) صَمَداً لَم یَتَّخِذ صَاحِبَهً وَ لاَ وَلَداً»، که برای آن فضیلت بسیار است.

قسم پنجم (اذکار):

تکبیر؛ یعنی ذکر «الله اکبر»، روایت شده که بسیار بگویید تکبیر و تهلیل را، که به یقین چیزی محبوب تر نزد خداوند از ذکر تکبیر و تهلیل نیست و مستحب است در وقت شام صد مرتبه «الله اکبر» گفتن. و از حضرت باقر علیه السّلام مروی است که: هر که پیش از طلوع آفتاب و پیش از غروب کردن آن، صد مرتبه «الله اکبر» بگوید، حق تعالی ثواب آزاد کردن صد بنده در نامه عملش بنویسد.

و مستحب است گفتن شش تکبیر در شروع نماز و هم چنین است سه تکبیر بعد از سلام نماز و با هر تکبیر دست ها را تا برابر گوش بالا آورد و بر زانو نهد و این تکبیرات، ابتدای تعقیبات نماز است و نیز گفتن سه تکبیر با شهادتین، هنگام خریدن متاع و کالا مستحب است.

و روایت شده است که رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم چون در سفرها سر بالا (به طرف بلندی) می رفتند «اَللهُ اَکبَرُ» می گفتند و وقتی در سراشیبی حرکت می کردند «سُبحَانَ اللهُ» می گفتند.

قسم ششم (اذکار):

تمجید است؛ یعنی حق تعالی را به بزرگی یاد کردن و از آداب دعا این است که پیش از دعا، بنده، خدا را تمجید کند و اقسامی از تمجیدات وارد شده است. و چنان چه در حدیث صادقی است که کم ترین چیزی که در باب تمجید کفایت می کند، آن است که بگویی: «اَللَّهُمَّ اَنتَ الاَوَّلُ فَلَیسَ قَبلَکَ شَیء وَ اَنتَ الآخِرُ فَلَیسَ بَعدَکَ شَیء وَ اَنتَ الظَّاهِرُ فَلَیسَ فَوقَکَ شَیء وَ اَنتَ البَاطِنُ فَلَیسَ دُونَکَ شَیء وَ اَنتَ العَزِیزُ الحَکِیمُ».

قسم هفتم:

ذکر «حولقه» است؛ یعنی گفتن: «لاَ حَولَ وَ لاَ قُوَّهَ إِلاَّ بِاللهِ العَلِیِّ العَظِیمِ» که بسیار گفتن آن برای دفع همّ و حزن و فقر و وسوسه و حدیث نفس نافع است.

و هر که در هر روز و شبی، بعد از نماز صبح و مغرب صد مرتبه و یا هفت مرتبه بگوید: «بِسمِ اللهِ الرَّحمَنِ الرَّحِیمِ لاَ حَولَ وَ لاَ قُوَّهَ إِلاَّ بِاللهِ العَلِیِّ العَظِیمِ»، از هفتاد نوع از انواع بلا امان یابد. و در روایتی است که: هر کس روزی سه مرتبه آن را بگوید، نود و نه نوع بلا از او بر طرف شود و از حضرت رضا علیه السّلام منقول است که: ذکر شریف «حولقه» بعد از «بِسمِلَه» (بِسمِ الله) صد مرتبه، نزدیک تر است به اسم اعظم از سیاهی چشم به سفیدی آن و اسم اعظم الهی داخل آن است.

و روایت شده است که عبدالله بن جندب که از بزرگان اصحاب حضرت امام موسی بن جعفر و امام رضا علیهم السّلام است، عریضه ای به خدمت حضرت ابوالحسن علیه السّلام نوشت و عرض کرد، فدایت شوم من پیر و ضعیف شده ام و عاجز شده ام از انجام بسیاری از اعمالی که بر آن قوّت داشتم، دوست دارم به من کلامی تعلیم نمایی که مرا به خداوند نزدیک تر کند و فهم و حلم مرا زیاد نماید. حضرت در جواب او را امر فرموده بود که بسیار بخواند این ذکر شریف را:«بِسمِ اللهِ الرَّحمَنِ الرَّحِیمِ لاَ حَولَ وَ لاَ قُوَّهَ إِلاَّ بِاللهِ العَلِیِّ العَظِیمِ».

و مروی است که هر بنده که بگوید: «مَا شَاءَ اللهُ لاَ حَولَ وَ لاَ قُوَّهَ إِلاَّ بِاللهِ»، حق تعالی به ملائکه فرماید که بنده مرا دریابید و به او کمک نمایید و حاجتش را برآورید. و هفتاد مرتبه آن را گفتن، هفتاد نوع از بلا را دفع کند و منقول است که هر که در یک مجلس، هزار مرتبه بگوید: «لاَ حَولَ وَ لاَ قُوَّهَ إِلاَّ بِاللهِ» توفیق حج یابد و در روایتی است که، هر که هزار مرتبه «مَا شَاءَ اللهُ» ا در یک مجلس بگوید، نیز چنین است.

قسم هشتم(از اذکار):

استغفار است؛ یعنی ذکر «اَستَغفِرُ اللهَ رَبِّی وَ اَتُوبُ إِلَیهِ» که گفتن آن باعث زیاد شدن روزی و کثرت اولاد می شود و برطرف کننده هموم (و غم ها) و دواء گناهان و امان خدا بر بندگان است.

و از برای گفتن هفتاد مرتبه «اَستَغفِرُ اللهَ» بعد از نماز صبح ثواب بسیاری وارد شده است و مروی است که رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم در هر روز هفتاد مرتبه می گفت: «اَستَغفِرُ اللهَ» و هفتاد مرتبه می گفت: «وَ اَتُوبُ إِلَی اللهِ»

و از آن حضرت روایت شده است که فرمودند: هر کس در شدّت یا سختی و تنگی باشد، هزار مرتبه بگوید: «اَستَغفِرُ اللهَ رَبِّی وَ اَتُوبُ إَلَیهِ»، تا حق تعالی او را فرج کرامت فرماید. و وارد شده است که استغفار کنید در آخر شب صد مرتبه و اگر فراموش شد، در روز قضا نمایید.

و برای گفتن «اَستَغفِرُ اللهَ الَّذِی لاَ إَلَهَ إِلاَّ هُوَ الحَیُّ القَیُّوم»، سه مرتبه یا پنج مرتبه، فضیلت بسیار رسیده است و اگر بر آن اضافه شود: «بَدِیعُ السَّمَاوَاتِ وَ الاَرضِ ذَاالجَلاَلِ وَ الإِکرَامِ وَ اَسئَلُهُ اَن (یُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اَن) یَتُوبَ عَلَیَّ»، باعث آمرزش چهل گناه کبیره شود و مستحب است در هر روز بعد از نماز عصر این استغفار «اَستَغفِرُ اللهَ الَّذِی لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ الحَیُّ القَیُّومُ ذَاالجَلاَلِ (ذُوالجَلاَلِ، خ ل) وَ الإِکرَامِ وَ اَسئَلُهُ اَن یَتُوبُ عَلَیَّ تَوبَهَ عَبدٍ خَاضِعٍ فَقِیرٍ بَائِسٍ مِسکِینٍ مُستَجِیرٍ لاَ یَملِکُ لِنَفسِهِ نَفعاً وَ لاَ ضَرّاً وَ لاَ مَوتاً وَ لاَ حَیَوهً وَ لاَ نُشُوراً». و شیخ طوسی رحمه الله فرموده است که مستحب است در آخِر روز پنجشنبه به این روش استغفار کنند: «اَستَغفِرُ اللهَ الَّذِی لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ الحَیُّ القَیُّومُ وَ اَتُوبُ إِلَیهِ تَوبَهَ عَبدٍ خَاضِعٍ مِسکِینٍ مُستَکِینٍ لاَ یَستَطِیعُ لِنَفسِهِ صَرفاً وَ لاَ عَدلاً وَ لاَ نَفعاً وَ لاَ ضَرّاً وَ لاَ حَیَوهً وَ لاَ مَوتاً وَ لاَ نُشُوراً وَ صَلَّی اللهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عِترَتِهِ الطَّاهِرِینَ الاَخِیَارِ الاَبرَارِ وَ سَلَّمَ تَسلِیماً».

و برای استغفار وقتی و ماهی و روزی (خاص) نیست، بلکه در همه حال نیکو است. بلی افضل اوقات آن، وقت سحر و بعد از صبح و عصر است و به خصوص در ماه شعبان تأکید دارد.

و روایت شده است که بهترین دعاها در ماه شعبان، استغفار است و در هر روز از ماه شعبان وارد شده است که هفتاد مرتبه بگویند: «اَستَغفِرُ اللهَ الَّذِی لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ الرَّحمَنُ الرَّحِیمِ الحَیُّ القَیُّومُ وَ اَتُوبُ إِلَیهِ».

و در روایت وارد شده است که حق تعالی فرموده است: هر که در ماه رجب، هزار مرتبه بگوید: «اَستَغفِرُ اللهَ ذَاالجَلالِ وَ الإِکرَامِ مِن جَمِیعِ الذُّنُوبِ وَ الاثَامِ»، پس اگر او را نیامرزم، پروردگار شما نیستم.

برای گفتن هفتاد مرتبه: «اَستَغفِرُ اللهَ وَ اَتُوبُ إِلَیهِ» بعد از عصر روز جمعه فضیلت بسیار است.و طلب آمرزش و استغفار از برای والدین و مؤمنین بسیار نیکو است و از حضرت صادق علیه السلام مروی است که هر کس در هر روز بیست و پنج نوبت بگوید: «اَللَّهُمَّ اغفِر لِلمُؤمِنِینَ وَ المؤمِنَاتِ وَ المُسلِمِینَ وَ المُسلِمَات»، حق تعالی به عدد هر مؤمنی که گذشته است و خواهد آمد تا روز قیامت، حسنه برای او بنویسد و گناهی را از او محو کند و درجه ای برای او بلند گرداند و باید دانست که استغفار تنها گفتن «آستَغفِرُ الله» نیست، بلکه باید حالت پشیمانی و عزم بر ترک گناهان و اداء حقوق الهیّه (حقّ الله) و حقوق مردم (حقّ النّاس) و سایر آداب استغفار با آن همراه باشد وگرنه مجرّد حرکت زبان، نوعی سخریّه و استهزاء است و از چنین استغفاری باید استغفار کرد.

قسم نهم:

ذکر صلوات است؛ که از اذکار شریفه می باشد و چیزی در میزان اعمال سنگین تر از صلوات گذاشته نمی شود و زیاد صلوات فرستادن گناهان را از بین می برد.

و صلوات در ابتدا و انتهای دعا، باعث مستجاب شدن آن دعا است و دعایی که در آن صلوات نباشد، به آسمان بالا نمی رود و محجوب می گردد و افضل اعمال روز جمعه، صلوات فرستادن است. و در هر روز صد مرتبه و در روز جمعه هزار مرتبه صلوات، مستحب است و هم چنین در شب آن، و خوب است که این صد مرتبه صلوات یومیّه را بعد از نماز فجر (صبح) بگویند. و روایت شده است که هر که بعد از نماز صبح و بعد از نماز مغرب، پیش از آن که سخنی بگوید و از حالت تشهّد خارج شود، بگوید: «إِنَّ اللهَ وَ مَلآئِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ یَا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیهِ وَ سَلِّمُوا تَسلِیمَاً اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ ذُرِّیَّتِهِ»، حق تعالی صد حاجت او را برآورد که، هفتاد حاجت آن مربوط به دنیا و سی حاجت آن متعلّق به آخرت باشد.

و از حضرت امام موسی علیه السّلام منقول است که: افضل اعمال در روز جمعه، آن است که بعد از نماز عصر، صد مرتبه صلوات بفرستی و اگر زیادتر شود، افضل است. و در روایتی وارد شده است که بهترین اوقات صلوات در روز جمعه، بعد از عصر است.

و صد مرتبه می گویی: «اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّل فَرَجَهُم»، و اگر کسی بعد از نماز صبح و (نماز) ظهر روز جمعه، به این نحو صلوات بفرستد، وارد شده است که از دنیا بیرون نرود تا آن که حضرت قائم عجّل الله تعالی فرجه الشّریف را درک نماید و صلوات فرستادن در وقت شنیدن و بردن نام مبارک حضرت رسول صلّی الله علیه و آله و سلّم مستحبّ مؤکّد است و در حکم ان حضرت است اهل بیت طاهره آن جناب صلوات الله علیهم که در وقت شنیدن و بردن نام آنان، باید بر ایشان سلام و صلوات فرستاد و سایر انبیاء و اوصیاء علیهم السّلام نیز چنین می باشند، لکن خوب است اوّل صلوات بر رسول خدا و اهل بیت او علیهم السّلام فرستاده شود، بعد بر ایشان، مگر درباره حضرت ابراهیم علیه السّلام.

و ابن ادریس رحمه الله از جامع بزنطی نقل کرده که حضرت صادق علیه السّلام فرمود که: هر که بعد از عصر روز جمعه صلوات ذیل را بخواند، مثل ثواب عمل جنّ و انس را در آن روز به او عطا کنند: «اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الاَوصِیَآءَ المَرضِیِّینَ بِاَفضَلِ صَلَوَاتِکَ وَ بَارِک عَلَیهِم بِاَفضَلِ بَرَکَاتِکَ وَ السَّلاَمُ عَلَیهِم وَ عَلَی اَروَاحِهِم وَ اَجسَادِهِم وَ رَحمَهُ اللهِ وَ بَرَکَاتُهُ».

مؤلّف گوید: این صلوات را جماعت بسیاری از علماء با فضیلت بسیار و با اختلاف جزئی روایت کرده اند و در روایت سیّد بن طاووس رحمه الله، ده مرتبه و در روایت دیگر، هفت مرتبه وارد شده است و به جای «اَلسَّلاَمُ عَلَیهِم» دارد «عَلَیهِ وَ عَلَیهِمُ السَّلاَم». و در کافی و ثواب الأعمال، «وَ السَّلاَمُ عَلَیهِ وَ عَلَیهِم» است و نیز در روز جمعه، خواندن صلوات مرویّه از امام زمان علیه السّلام که برای ابوالحسن ضرّاب اصفهانی بیرون آمده، مستحب است.

و نیز خواندن صلوات کبیر، بعد از عصر جمعه مستحب است که اوّل آن، این چنین است: «اَللَّهُمَّ إِنَّ مُحَمَّداً صلّی الله علیه و آله و سلّم کَمَا وَصَفتهُ فِی کِتَابِکَ …».

دهم (از اذکار):

ذکر «بِسمِ اللهِ و یَا الله و یَا اَرحَمَ الرَّاحِمِینَ و یَا ذَاالجَلاَلِ وَ الإِکرَام» و امثال این ها است.

بدان که ذکر «بسم الله» در اوّل هر کاری سزاوار است به خصوص در وقت اَکل و شُرب و جماع و پوشیدن لباس و سواری و بیرون آمدن از خانه و مانند آن.

از حضرت امام علیّ النّقی علیه السّلام منقول است که فرمودند: اگر بگویم کسی که ترک کند، گفتن و نوشتن «بسم الله» را در کارها و نوشته ها، مثل کسی است که نماز را ترک کرده است، به یقین که راست گفته ام.

و روایت شده است که «بِسمِ اللهِ الرَّحمَنِ الرَّحِیمِ» نزدیک تر است به اسم اعظم الهی، از سیاهی چشم به سفیدی آن و مروی است که هر که ده مرتبه «یَا الله» گوید یا آن که به اندازه ای «یَا الله» بگوید که نَفَس منقطع شود، حق تعالی فرماید: «لبّیک ای بنده من، حاجت خود را بخواه» و هم چنین وارد شده است در گفتن «یَا رَبّ» ده مرتبه یا به قدری که نفس وفا کند و هم چنین است گفتن «یَا اَرحَمَ الرَّاحِمِین» هفت مرتبه و برای استجابت دعا، وارد شده که هر یک از «یَا الله» و «یَا رَحمَن» و «یَا رَحِیم» و «یَا اَرحَمَ الرَّاحِمِین» را به قدری بگوید که نفس منقطع شود و سپس حاجت بخواهد و برای ذکر «یَا ذَاالجَلاَلِ وَ الإِکرَامِ» فضیلت بسیاری وارد شده و گفته شده است که آن، اسم اعظم الهی است و در حدیث نبوی است که ذکر «یَا ذَاالجَلاَلِ وَ الإِکرَام» را بسیار بگویید و نقل شده که ان حضرت مرور کرد به مرد نمازگزاری که دعا می کرد و این کلمه را می گفت، حضرت فرمود: که حق تعالی دعای تو را مستجاب فرمود.

و وارد شده که در وقت تحویل (سال) این ذکر را بسیار بگویید و عالم جلیل، سیّد علیخان رحمه الله در کَلِمُ الطَّیِّب، برای مواظبت بر کلمات ذیل، فایده عظیمی ذکر کرده است: «یَا حَلِیمُ یَا عَلِیمُ یَا عَلِیُّ یَا عَظِیمُ یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ یَا ذَاالجَلاَلِ وَ الإِکرَام بِرَحمَتِکَ اَستَغِیثُ فَاَغِثنِی یَا مُغِیثُ یَا مُغِیثُ یَا مُغِیثُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَنتَ سُبحَانَکَ إِنِّی کُنتُ مِنَ الظَّالِمِینَ فَاستَجَبنَا لَهُ وَ نَجَّینَاهُ مِنَ الغَمِّ وَ کَذَلِکَ نُنجِی المُؤمِنِینَ».

و برای برطرف شدن شدائد و سختی ها و گرفتاری ها، بسیار گفتن: «یَا رَئُوفُ یَا رَحِیم» وارد شده است. و برای زنده شدن دل، ذکر این کلمات نقل شده است: «یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ یَا لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَنتَ اَسئَلُکَ اَن تُحیِیَ قَلبِی اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ».

و از حضرت باقر العلوم علیه السّلام ثواب بسیاری برای گفتن کلمات ذیل نقل شده است: «یَا اَسمَعَ السَّامِعِین وَ یَا اَبصَرَ النَّاظِرِین وَ یَا اَسرَعَ الحَاسِبِین وَ یَا اَرحَمَ الرَّاحِمِین وَ یَا اَحکَمَ الحَاکِمِین».

و وارد شده است که اگر کسی حاجتی داشته باشد و یا از امری خائف باشد، هفتاد مرتبه بگوید: «یَا اَبصَرَ النَّاظِرِین یَا اَسمَعَ السَّامِعِین یَا اَسرَعَ الحَاسِبِین وَ یَا اَرحَمَ الرَّاحِمِین» و بعد از هر مرتبه حاجت و مقصود خود را بیان کند که به قصد خود خواهد رسید.

و برای خوف از دشمن و غیره، ذکر «حَسبُنَا اللهُ وَ نِعمَ الوَکِیل» و برای رفع غم، ذکر « لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَنتَ سُبحَانَکَ إِنِّی کُنتُ مِنَ الظَّالِمِینَ» و برای دفع مکر دشمن، ذکر «وَ اُفَوِّضُ اَمرِی إِلَی اللهِ إِنَّ اللهَ بَصِیرٌ بِالعِبَاد» و برای به دست آوردن مال و متاع، ذکر «مَا شَاءَ اللهُ لاَ حَولَ وَ لاَ قُوَّهَ إِلاَّ بِالله» نافع است.

تتمیم: شیخ صدوق رضوان الله علیه، از حضرت امام رضا علیه السّلام روایت کرده است و آن حضرت از پدران بزرگوار خود از امیرالمؤمنین علیه السّلام حدیث کرده که پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود: برای حق تعالی نود و نه نام است، هر که خدا را به آن نام ها بخواند، دعایش مستجاب می شود و هر که احصاء کند آن نام ها را، داخل بهشت می شود و هم چنین شیخ صدوق رحمه الله قریب به این مضمون را از حضرت امام صادق علیه السّلام روایت کرده است و آن نام های شریفه این است…(ص225).

(اللئالی المنثوره فی الأحراز و الأذکار المأثوره: دستورالعمل و مرواریدهای درخشان/ ص 213-225 /

دعاهای خروج از منزل و ورود به منزل

این فصل در ادعیه و اذکاری است که متعلّق به عادات و احوال و مطالب و مقاصد و غیره است و به مناسبت هر مقام، برخی از آداب و سنن، ذکر خواهد گردید.

دعای خروج از منزل و ورود به آن و مختصری از آداب منزل:

وقتی از منزل بیرون می روی، بگو: «بِسمِ اللهِ آمَنتُ بِاللهِ وَ تَوَکَّلتُ عَلَی اللهِ» و اگر بخواهی که در حفظ خدا باشی تا به خانه برگردی، بخوان ده مرتبه سوره توحید را و چون داخل خانه می شوی، سوره «قُل هُوَ اللهُ اَحَد» بخوان که فقر و پریشانی را برطرف می کند و سلام کن بر اهل خانه و اگر کسی نباشد بگو: «السَّلاَمُ عَلَینَا مِن رَبِّنَا» و چون داخل حُجره شوی، بِسمِ الله بگو که شیطان می گریزد و نیز هنگام ورود به منزل بگو: «اَشهَدُ اَن لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَحدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ وَ اَشهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً عَبدُهُ وَ رَسُولُهُ».

و بدان که از سعادت آدمی است خانه وسیع و شومی خانه در تنگی فضای آن و بدی همسایگان آن است و باید در بنا نمودن خانه، به قدر نیاز اکتفا کرد که زیادتر از آن در قیامت موجب وبال است و اگر کسی خانه ای را برای ریا و سُمعه بنا کند و برای آن که بر همسایگان فخر فروشی کند و مباهات کند به آن خانه، در روز قیامت ناطقه هفتم زمین، آتشی برافروزند و در گردن صاحب آن خانه افکنند و سپس او را در جهنّم اندازند. و سقف را زیادتر از هفت یا هشت ذراع بلند مکن که شیطان و جنّیان در آن جا ساکن می شوند و اگر احیاناً بلندتر شد، آیه الکرسی را بر زیادی آن بنویس که جنّیان را دفع می کند. و چون خانه ای ساختی، گوسفند فربهی را بکش، (قربانی کن) و گوشت آن را به مردم پریشان و تهی دست بخوران و بگو «اللَّهُمَّ ادخَر(در صحّت درستی این کلمه به علّت عدم خوانا بودن لفظ، شک وجود دارد) عَنِّی مَردَهَ الجِنِّ وَ الإِنسِ وَ الشَّیاطِینِ وَ بَارِک لِی فِی بَنآئِی»، تا از تو ضرر متمرّدان جنّ و انس و شیاطین دفع شود و خانه بر تو مبارک گردد.

و در خانه و اتاق، صورت(عکس و تصویر) و مثال(مجسّمه انسان و حیوان) نکش، و مکان نماز برای خود قرار بده و قرآن در خانه بخوان که برکت و خیر خانه زیاد شود و ملائکه حاضر و شیاطین دور شوند و گوشه و کنار خانه را جاروب کن و آن را کثیف نگذار و خاکروبه را بیرون ببر و تار عنکبوت را زائل کن که ماندن آن، باعث فقر و پریشانی است و در، خانه شکسته(و تَرَک دار) منزل نکن و بر بام غیر مُحَجَّر(بدون دیوار) نخواب و به همسایگان نگاه مکن و ایشان را اذیّت و آزار نرسان و ناودان در خانه ایشان مگذار و خاکروبه در خانه ایشان مریز و از دود و بوی طعام خود، ایشان و اطفال آنان را اذیّت مکن و با ایشان مواسات کن، مبادا که شب سیر بخوابی و آنان گرسنه باشند و یا در راحتی باشی و آنان در شدّت و سختی و بدون لباس مناسب و در سرما باشند و از آنان نمک و آتش و مانند این ها را منع مکن و اگر چیزی از ضروریّات خانه به عاریه خواستند، به آن ها بده و اگر خمیری یا نانی قرض بخواهند، مضایقه مکن. و بالجمله از هر جهت مراعات کن ایشان را، که از اهل بیت عصمت علیهم السّلام تأکید و توصیه بسیار، در باب رعایت همسایه شده است و در تعیین همسایه، رجوع به عرف شود.

و تنها در خانه مباش و تنها نخواب و درب خانه و اتاق و درب ظرف های آب و طعام را ببند که شیاطین در بسته و ظرف سر بسته را نمی گشایند. و داخل خانه و اتاق تاریک مشو مگر آن که چراغی یا آتشی افروخته، با خود داشته باشی و چراغ را پیش از غروب آفتاب روشن کن که پریشانی را می برد و روزی ا زیاد می کند و چون چراغ را افروختی، بخوان: «اللَّهُمَّ اجعَل لَنَا نُوراً نَمشِی بِهِ فِی النَّاسِ وَ لاَ تَحرِمنَا نُورَکَ یَومَ نَلقَاکَ وَاجعَل لَنَا نُوراً إِنَّکَ نُورٌ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَنت»، و چراغ را به نَفَس، خاموش مکن و چون خاموش شود، بخوان: «اَللَّهُمَّ اَخرِجنَا مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّورِ».

و نگهداری حیوانات مانند کبوتر و مرغ و خروس و بزغاله در خانه ممدوح است و باعث اشتغال شیاطین به آن ها است و موجب ایمنی اطفال از ضرر شیاطین به آن ها است و نگهداری سگ در خانه مذموم است و وارد شده است که هر که سگ در خانه نگهدارد، هر روز از ثواب اعمالش یک قیراط کم می شود، و روایت شده است که ملائکه داخل نمی شود در خانه ای که سه چیز در او باشد: «سگ، تمثال جسد، و ظرفی که در آن بول کنند».

(اللئالی المنثوره فی الأحراز و الأذکار المأثوره: دستورالعمل و مرواریدهای درخشان/ فصل سوم/ ص 229-231/ مؤلّف: حاج شیخ عبّاس قمی رحمه الله/ گردآورنده و ویراستار: محمّد حسین ربّانی/ انتشارات عهد/ طبع اوّل، بهار 1381/ مرکز پخش: قم،خیابان معلّم، معلّم 29، پلاک 448)

(برگرفته از نرم افزار محدّث قمی رحمه الله، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) قم)