تأیید خبر مرگش و آغاز عصر پادشاهان ضعیف حجاز

عبدالله مرد

گروه بین‌الملل: ساعت یک بامداد جمعه سوم بهمن‌ماه، درخت تناور انقلاب بهمن‌ماه بار دیگر پس از انقلاب 1357 ایران و بیداری اسلامی در کشورهای عربی شکوفه بهاری زد. خبر مرگ عبدالله، پادشاه عربستان سرانجام از یک حقیقت مکتوم توسط آل‌سعود تبدیل به خبری رسمی از سوی دربار سعودی شد؛ خبری که حدود 2 هفته پیش «وطن‌امروز» به‌خاطر نوید دادن آن براساس شواهد متقن موجود، به حکم هیأت نظارت بر مطبوعات دادگاهی شد، اگرچه امروز آشکار شد که در پیشگاه افکار عمومی روسفید هستیم. خبر مرگ او که از سال 2005 پس از مرگ شاه فهد، پادشاه عربستان شده بود، نخستین ساعات دیروز در حالی به طور رسمی از ریاض مخابره شد که طی روزهای پس از انتقال شاه محتضر به بیمارستان، بارها و بارها اخباری مبنی بر مرگ مغزی او و حیات نباتی‌اش با کمک دستگاه از دربار به بیرون نفوذ کرده بود اما ملاحظات جنگ قدرت در ریاض مانع از تایید رسمی آن می‌شد. در این مدت عدم موضع‌گیری رسمی سعودی‌ها نسبت به انقلاب رو به پیشرفت در یمن و حتی حمله فیزیکی و تبلیغاتی داعش به مرزهای عربستان، کاملا نشان از آن داشت که پادشاه مرده است و تصمیمات راس حاکمیت معطل مانده ‌است. طرفه آنکه متعب پسر عبدالله و مقرن، همه‌کاره سعودی‌ها سعی کردند با انتشار واکنش کذب پادشاه بی‌نفس درباره حوادث کم‌اهمیتی مثل شلاق زدن یک فعال اجتماعی، او را زنده جلوه دهند حال آنکه این دروغ بر ملا شد و واکنش دوم عبدالله به این مساله تنها چند ساعت پیش از تایید خبر مرگش از سوی دربار رسانه‌ای شد. آیا شلاق زدن یک نفر در کشور گردن‌زدن‌ها مهم‌ترین مساله دم مرگ پادشاهی سفاک بوده است؟ قطعا نه!

صبح روز گذشته سلمان بن عبدالعزیز برادر ارشد شاه مرده که حالا تاج و تخت را طبق وصیت تاریخی عبدالعزیز بن سعود به ارث برده است طی یک سخنرانی ضبط شده در شبکه‌های سراسری عربستان ظاهر شد تا به قدرت رسیدن خود را اعلان کند. او گفت از اقدامات پادشاه متوفی تقدیر می‌کند و تاکید کرد راه پادشاهان پیشین خود را ادامه می‌دهد و از مسائل مربوط به جهان اسلام و جهان عرب حمایت می‌کند. اما نمایش سلمان که با حالتی نامطمئن و صدای لرزان ناشی از بیماری‌اش متنی را از روی کاغذ قرائت می‌کرد گواهی بر این بود که طبق پیش‌بینی‌ها عصر شاهان ضعیف‌بنیه در حجاز آغاز شده است و پایه‌های سلطنت در عربستان کماکان لرزان است به طوری که سلمان هم در سن 79 سالگی مجال چندانی برای حکومت مطلقه نخواهد داشت و خیلی‌ها از حالا مقرن بن عبدالعزیز را پادشاه می‌دانند. این در حالی بود که عبدالله پنجمین فرزند ذکور عبدالعزیز بنیانگذار پادشاهی آل‌سعود، آخرین شاه مقتدر سعودی محسوب می‌شد که توسط ملک فیصل برادر ارشدش از دهه 1960 میلادی کشف شده و تحت حمایت قرار گرفته بود.

خاکسپاری عبدالله

به گزارش شبکه العربیه، مراسم تشییع عبدالله طبق اعلان دربار سعودی عصر جمعه در مسجد امام ترکی ریاض برگزار شد و پس از نماز «میت غایب» جسدش در قبرستان «العود» در ریاض به خاک سپرده شد. برخی سران عربی از جمله پادشاهان اردن، قطر، امارات، بحرین و کویت، رؤسای جمهور ترکیه، مصر و سودان و نواز شریف نخست‌وزیر پاکستان خود را بلافاصله به ریاض رساندند و جو بایدن معاون رئیس‌جمهور آمریکا هم حضور یافت که این نشان می‌داد کاخ‌سفید بسیار زودتر از اعلان عمومی در جریان مرگ عبدالله بوده است. دیروز همچنین از بحرین و برخی نقاط عراق خبر رسید که مردم خبر مرگش را با توزیع شیرینی به جشن نشسته‌اند. عبدالله از 23 روز پیش از مرگش (از 31 دسامبر 2014 به کما رفته بود) تا دیروز در بخش قرنطینه بیمارستان شهرک سلطنتی تحت حفاظت ارتش نگهداری می‌شد.

سلمان، شاه هیچ‌کاره کیست؟

سلمان پادشاه جدید عربستان خود نیز از زوال عقل (آلزایمر) رنج می‌برد و در دوران ولیعهدی بارها با حالت گیج و منگ یا روی صندلی چرخ‌دار رویت شده است. از سال 2012 وزیر دفاع هم بوده است اما امروز منابع نزدیک به خاندان سعودی از او به‌عنوان شاه هیچ‌کاره یاد می‌کنند به‌طوری که قدرت در راس حاکمیت سعودی میان پسران متعدد او، ولیعهدش امیر مقرن که نورچشمی شاه مرده بود و همچنین پسران عبدالله به سرکردگی متعب تقسیم می‌شود. دیروز المیادین خبر داد در نخستین انتصابات جدید «حمد العوهلی» به‌عنوان رئیس تیم حراست ملک سلمان منصوب شده است. این در حالی بود که در زمان عبدالله خود متعب مستقیما بر حراست پادشاهی نظارت می‌کرد و حتی در روزهای آخر اجازه ملاقات به ولیعهد نمی‌داد.

حتی وال‌استریت ژورنال نوشته است مقام‌های آمریکایی بر این باور نیستند که شاهزاده سلمان یک حاکم قوی یا سالم باشد و این مساله این احتمال را تقویت کرده است که سایر اعضای خاندان سعودی احتمالا جای وی را خواهند گرفت.

سلمان بن عبدالعزیر بیست و پنجمین فرزند بنیانگذار عربستان، برادر ناتنی ملک عبدالله و همچنین نایف و سلطان (دو ولیعهد سابق عبدالله) است. مزیت بزرگ حاکم سابق ریاض این است که در زمره «هفت سدیری»‌ها قرار می‌گرفت یعنی جزو فرزندان ذکور ملک عبدالعزیز از همسرش که «حصه بنت احمد السدیری» که تاکنون به ترتیب به قدرت رسیده‌اند. او تحصیلات مقدماتی خود را در مدرسه شاهزادگان در ریاض سپری کرد. در 16 مارس 1954 هنگامی که به نیابت برادر تنی خود «نایف بن عبد العزیز» به امیری ریاض، پایتخت عربستان رسید، وارد دنیای سیاست شد. سلمان بن عبد العزیز مالک 10 درصد سهام مجموعه سعودی بازاریابی و تحقیقات است که روزنامه فرامنطقه‌ای «الشرق الاوسط» جزو تملک این مجموعه به شمار می‌رود. با اینکه سهامی اندکی از این روزنامه را در اختیار دارد اما از طریق پسرش «فیصل» بر گرایش‌های فکری و سیاسی این روزنامه حاکم است. سلمان تاکنون 3 بار ازدواج کرده است. نخستین همسرش «سلطانه بنت ترکی بن احمد السدیری» بود که فوت کرده و از او دارای 6 فرزند به نام‌های امیر فهد، امیر سلطان، امیر احمد، امیر عبدالعزیز، امیر فیصل و شاهزاده حصه است. همسر دوم سلمان «فهده بنت فلاح بن سلطان» از خاندان «آل‌حثلین» است که از او نیز دارای 6 فرزند به نام‌های امیر محمد، امیر ترکی، امیر خالد، امیر نایف، امیر بندر و امیر راکان است اما همسر سومش «ساره بنت فیصل بن ضیدان ابواثنین السبیعی» را طلاق داده در حالی که امیر سعود تنها فرزند وی از این ازدواج است.

نزدیکی مقرن و متعب به تاج و تخت

اما با آغاز دوره سلطنت سلمان بن عبدالعزیز، نام شخص دیگری نیز در خاندان آل‌سعود برجسته شده است که همگان معتقدند به سرعت به سلطنت خواهد رسید. مقرن بن عبدالعزیزکه حالا به ولیعهدی عربستان رسیده است همین پارسال توسط ملک عبدالله تا مقام ولیعهدِ ولیعهد سمتی که تا آن زمان در عربستان سابقه نداشت، بالا کشیده شده بود. در مارس 2014 پادشاه عربستان با صدور دستوری مقرن را به عنوان ولیعهدِ سلمان بن عبدالعزیز، که در آن زمان خود ولیعهد عربستان بود، انتخاب کرد و در یک بند این دستور تاکید کرد که تغییر ولیعهدی مقرن بن عبدالعزیز برای هیچ‌کس مجاز نیست و با این کار به قدرت رسیدن مقرن را تضمین کرد.

مقرن بن عبدالعزیز در سال 1945 به دنیا آمد و سی‌وپنجمین پسر عبدالعزیز، موسس عربستان سعودی است و هیچ برادر تنی در میان خاندان آل‌سعود ندارد. او ارتباط خاصی با پادشاه مرده داشت، به‌عنوان مشاور ویژه ملک عبدالله و نماینده خاص او تعیین شد و در فوریه 2013 به عنوان معاون دوم رئیس کابینه عربستان که سومین مقام در عربستان بعد از پادشاه و ولیعهد محسوب می‌شود نیز تعیین شد. این اقدامات ملک عبدالله و ارتقای سریع مقرن در خاندان آل‌سعود حساسیت دیگر اعضای خاندان سعود را برانگیخت به گونه‌ای که گفته می‌شود ملک عبدالله قصد داشت از طریق مقرن راه پادشاهی را برای متعب، فرزند ارشدش هموار ساخته و در میان فرزندان خود موروثی کند. چنانکه همزمان با ترقی مقرن، متعب فرزند عبدالله نیز پله‌های ترقی را با کمک پدرش طی کرد و با تبدیل شدن گارد سلطنتی عربستان به وزارتخانه، به عنوان وزیر گارد سلطنتی به شورای وزیران عربستان راه یافت. همچنین گفته طبق وصیت عبدالله در صورت عود کردن بیماری سلمان، وی توسط شورای بیعت از قدرت کنار گذاشته شود و مقرن به تخت بنشیند. در این میان بازگرداندن «محمد بن نایف» پسر نایف بن عبدالعزیز، ولیعهد متوفی عربستان به عنوان ولیعهد ولیعهد به این معناست که مقرن و متعب قصد دارند قدرت رقبای جدی‌تری مثل سعود الفیصل، وزیر خارجه فعلی یا نسل جدید شاهزادگان غربگرای تکنوکرات را مهار کنند.

عبدالله آرزوهایش را به گور برد

در این میان فاکس‌نیوز، شبکه آمریکایی نزدیک به جمهوریخواهان مرگ عبدالله شاه عربستان را سرآغاز دوران نامعلوم جدیدی برای سیاست‌های آمریکا در خاورمیانه دانست. یک دیپلمات سابق آمریکایی که به خاندان سعودی نزدیک است، در این باره تاکید کرد مرگ شاه ۹۰ ساله به همراه سقوط دولت مورد حمایت آمریکا در یمن، بدترین سناریو بوده است، چراکه این تحولات، مانع دیگری برای گسترش نفوذ ایران در منطقه را از بین برده است: «نفوذ ایران را می‌توان اکنون در 4 پایتخت خاورمیانه از جمله صنعا، بغداد، دمشق و بیروت، مشاهده کرد». به گفته فاکس‌نیوز «اوج نزاع تهران و ریاض در منطقه، جنگ داخلی سوریه است» اما عبدالله شاه که یکی از مهم‌ترین اولویت‌های خود را مقابله با پیشرفت نفوذ ایران در منطقه قرار داده بود با آرزوهایش به گور رفت و پیروزی اسد در سوریه هم مثل ثبات حزب‌الله در معادلات لبنان و فلسطین و ظهور انصارالله در یمن، شیوخ را بیش از پیش محاصره کرده است. حال دنیس راس، دیپلمات سابق آمریکایی به وال‌استریت ژورنال می‌گوید که با مرگ عبدالله، تصمیم‌سازی در ریاض درباره دشمنی با ایران و سوریه، احتمالا محتاطانه‌تر خواهد بود و در کل خلأ قدرت در ریاض در دوران سلطنت سلمان ناگزیر خواهد بود.