در روایتی که از امام محمد باقر(ع) آمده است که: صاحب این امر ناگزیر می بایست [از مردم] کناره گیری کند و او در [زمان] کناره گیری خود، ناگزیر از [داشتن] نیرو و توانی است. او با وجود آن سی نفر، هیچ هراسی ندارد. چه خوب جایگاهی است [مدینه] طیّبه. (1)

از این روایت معلوم می شود که در زمان غیبت، حدّاقل سی مرد با حضرت مهدی(عج) همراهی می کنند. این سی نفر به صورت همیشگی با امام ارتباط دارند و از نزدیکان و مونسان ایشان هستند. یک نفر از این افراد، به طور حتم حضرت خضر نبی(ع) است که در این ویژه نامه مطالبی راجع به ایشان خواهید خواند.

آیت الله ناصری، با توجّه به روایات به این نتیجه رسیده اند که در زمان غیبت، حضرت مهدی(عج) همواره یارانی دارند که در پنج گروه تقسیم شده اند:

«همواره پنج گروه از اولیا در محضر آن ولیّ مطلق به سر می برند و در خدمت ایشان از جان و دل می کوشند. اینان اوتاد، نُجبا، نُقَبا، رجال الغیب و صُلحا هستند.»(2)

اگر هر کدام از این گروه ها را مثل یک حلقه بدانیم، حلقه ی اوّلی که همراه امامند، همان اوتاد هستند؛ حلقه ی بعدی که به دور اوتاد جمعند و از آنها دستور می گیرند، نجبا (نجیبان) هستند و به همین ترتیب. می دانید این حلقه های متّحد المرکز، شبیه ارتباطات چه سازمانی است؟ سازمان وکلا. سازمانی که امامان معصوم(ع) آن را برای ارتباط با شیعیان خودشان ایجاد کردند. امّا در زمان غیبت امام عصر(عج) این حلقه ها، حلقه هایی از افراد خاصّ و مؤمنان واقعی است.

در ادامه به معرفی هر گروه می پردازیم.

الف) اوتاد

اوتاد به معنی میخ هاست. کار میخ چیست؟ محکم کردن و استوار کردن چیزی روی دیوار یا زمین. به همین خاطر است که در «قرآن کریم»، از کوه ها، با واژه ی «اوتاد» یاد شده است. امّا معنای اصطلاحی اوتاد به معنای افراد با ایمانی است که زمین به برکت وجود آنها استوار مانده است.(3) (دایرة المعارف بزرگ اسلامی) در مورد ویژگی های اوتاد، مطالب گوناگونی در روایات و سخنان بزرگان نقل شده است؛ مثلاً حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب(ع) در یکی از خطبه های خود، اطاعت از خداوند را ویژگی اوتاد می دانند و می فرمایند:

«ای بندگان خدا! دوست داشتنی ترین بندگان خدا، بنده ای است که خداوند او را علیه نفسش یاری دهد. پس [آن بنده] اندوه را شعار خود می سازد و خوف از عذاب را جامه ی خویش. از این رو، چراغ هدایت در دلش افروخته می گردد و برای روز قیامت خود توشه ای مهیا می کند. مرگی را که دیگران دورش می پندارند، نزدیک می انگارد. تن به سختی ها می سپارد…»(4)

علمای اسلام هم چنین نظری درباره ی اوتاد دارند:

«آنها گروهی هستند که یک چشم بر هم زدن هم از پروردگارشان غافل نمی شوند و از مال دنیا مگر به اندازه لازم و ضروری جمع نمی کنند و لغزش های بشری از آنها سر نمی زند [یعنی به مقام عصمت اکتسابی رسیده اند].»(5)

ب) ابدال

«ابدال»به معنای جانشین و همچنین به معنای کریم و شریف است.(6)

حضرت امیر مؤمنان علی(ع) فرمودند: «ابدال، که تعداد آنان چهل نفر است،ٰ در شام هستند. هرگاه یکی از آنان وفات کنند، خداوند یک تن دیگر را جایگزین او می کند. خداوند به برکت وجود آنان باران بر زمین می باراند و به سبب آنان مسلمانان بر دشمنان پیروز می گردند و عذاب الهی از اهل شام برداشته شود.» (7)

حضرت رسول خدا(ص) نیز درباره ی صفات آنان می فرمایند:

«پیوسته چهل نفر از امّت من هستند که قلب هایشان همانند قلب حضرت ابراهیم است. خداوند به وسیله ی آنها بلاها را از اهل زمین دور می گرداند که به آنان ابدال گفته می شود.» سپس رسول خدا(ص) فرمودند: «بدانید که اینان هرگز این مقام را از خواندن نماز و گرفتن روزه و پرداخت صدقه به دست نیاوردند.» عرض کردند: ای رسول خدا! پس به چه چیز به این مقام رسیدند؟ پیامبر فرمودند: «به وسیله جود و بخشش و خیرخواهی برای مسلمانان.»(8)

ج) نجبا

نجبا جمع «نجیب» و به معنای مردمان نجیب و اصیل و بزرگ زاده و صوفیان معتقدند که نجبا به چهل مرد که مأمور اصلاح احوال مردم هستند، گفته می شود.(9)

نجبا از نظر جایگاه و مرتبه معنوی در درجه ای پایین تر از ابدال قرار دارند.(10)

د) صُلحا (صالحان)

صالحان به کسانی اشاره می کند که به وظایف و تکالیف شرعی خود عمل و از گناهان پرهیز می کنند.

شیخ کفعمی، از علمای اسلام درباره ی این گروه می نویسد:

«صالحان، مردمان پرهیزکاری هستند که به صفت عدالت آراسته شده اند. گاهی از آنان گناه سرمی زند؛ ولی با طلب آمرزش و پشیمانی آن را جبران می کنند. خدای تعالی می فرماید: «در حقیقت، کسانی که [از خدا] پروا دارند، چون وسوسه ای از جانب شیطان بدیشان برسد [خدا را] به یاد آورند و بناگاه بینا شوند. (11و 12)

ه‍) نقبا (نقیبان)

نقبا، از نظر لغوی، جمع «نقیب» به معنای سالار، پیشوا، رئیس، سرپرست گروه، سردسته، بزرگ تر و کسی است که معرفت به احوال مردم داشته باشد.(13)

نقبا کسانی هستند که توان دیدن باطن مردم را دارند و بدین ترتیب، با دانستن مسائل درونی آنها، از آنها دستگیری می کنند.(14)

و) رجال الغیب

رجال الغیب «گروهی از مردان خدایند که از نظر مردم دنیا پوشیده اند و جهان به وجود ایشان پایدار مانده است.»(15)

برخی هم می گویند، نجبا و رجال الغیب یک گروهند: «رجال الغیب یا نجبا هفت تن اند که در عالم پراکنده و از دید همگان پنهان اند.»

حالا بیایید یکبار دیگر، مولایمان را تصوّر کنیم؛ البته تنها و طرد شده و دور افتاده؛ ولی راهبر و رهبر مردان مرد، هدایتگر مردم جهان و مدیر بزرگان شیعه. این است آقای ما. اسطوره ای همچون کعبه که برگردش، حلقه هایی از بندگان خداوند حلقه زده اند. خورشیدی میان ماه های نورانی. «أین الشّموس الطالعه»

پی نوشت ها:

1. محمد بن یعقوب الکافی، ج1، ص 340، شیخ طوسی، کتاب الغیبه، ص 102؛ محمدباقر مجلسی، بحارالأنوار، ج 52، ص 153، ح 6.

2. آب حیات: مجموعه سخنرانی های حضرت آیت الله ناصری در مورد امام زمان(ع)، گردآوری: مجید هادی زاده، چاپ چهارم: قم، خُلُق، 1386،ص359.

3. نهج البلاغه، ترجمه: محمَدمهدی فولاوند، چاپ سوم، تهران، صاائب، 1384، صص 98 و 99.

4. المصباح، ص 534؛ همچنین ر.ک: بحارالأنوار، ج 53، ص 301.

5. ر.ک: ابن منظور، لسان العرب، ج، ص، تاج العروس من جواهر القاموس، ج، ص.

6. دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج 2، ص 384، همچنین ر.ک: لغتنامه (دهخدا)، ج 1، ص 289، ماده ابدال.

7. المعجم الکبیر، ج 10، ص 224؛ به نقل از همان.

8. لغت نامه (دهخدا)، ج 14، ص 22345.

9. ر.ک: بحارالأنوار، ج 53، ص 301.

10. سوره اعراف (27)، آیه 201.

11. المصباح، ص 535؛ همچنین ر.ک: بحارالأنوار، ج 53، ص 301.

12. لغتنامه (دهخدا)، ج 14، ص 22681 ماده نقیب؛ همچنین ر.ک: معارف و معاریف.ج10، صص 196و197.

13. لغت نامه (دهخدا)، ص 22654، ماده نقباء.

14. محمد معین، فرهنگ فارسی، چاپ هشتم، تهران، امیرکبیر، 1371، ج 2، ص 1639.

15. معارف و معاریف، ج 5، ص 628، همچنین ر.ک:. لغت نامه (دهخدا)، ج 8، ص 11928، مادهی رجال الغیب؛ فرهنگ معارف اسلامی، ج 2، صص903و 904.