درباره روز قيامت و اوصاف و ويژگي هاي آن توضيح دهيد.

قرآن كريم براي نشان دادن ويژگي هاي قيامت كه مسلماً آثار تربيتي فوق العاده اي دارد ا زنامهاي گوناگون استفاده مي كند تا ترسيم دقيقي در مجموع آيات از آن روز عظيم و حوادث فوق العاده و تكان دهنده آن كرده باشد البته نام در اينجا به معني اسم خاص نيست بلكه نامهاي توصيفي را نيز شامل مي شود يعني عناويني هستند كه متكي بر اوصاف آن روز و ويژگي هاي زندگي در آن عالم است. در قرآن كريم حداقل از هفتاد نام قيامت اسم برده شده است كه در واقع از هفتاد دريچه مختلف به روز قيامت نگاه مي كند. اما از آنجا كه تفصيل همه اين نامها و اوصاف و ويژگيهاي قيامت در اين مختصر نمي گنجد ناچار به اجمال  به آن ويژگيهاي بارز و مهم اشاره مي نمائيم:
1ـ آن روز روز قيام است، در قرآن كريم تعبير قيامت كه از ماده قيام است تكرار گرديده است آري آن روز روز قيام و بپا خاستن است: روز قيام حساب «آن روز كه حساب بر پا مي شود،[1] روز قيام ساعت (زمان) است «آنروز كه ساعت بر پا مي شود مجرمان نوميد مي گردند».[2]روز قيام مردم «آنروز كه مردم در برابر رب العالمين قيام مي كنند»[3]، روز قيام فرشتگان «آنروز فرشته بزرگ خدا رو ح و فرشتگان ديگر قيام مي كنند»[4] و روز قيام گواهان «در آنروز كه گواهان قيام مي كنند».[5]2ـ آن روز، روز حساب است، اين وصف بخاطر آن است كه تمام اعمال آدمي اعم از صغير و كبير جزئي و كلي، معنوي و مادي، جوارحي و جوانحي بدون استثناء در آن روز مورد محاسبه قرار مي گيرد، اين وصف در پنج آيه از قرآن آمده است از جمله اين آيه كه مي فرمايد: «روزي كه حساب بر پا مي شود».[6]3ـ آن روز روز جزا است، اين نام و وصف در سيزده آيه قرآن آمده است كه از همه مشهورتر آيه 4 سوره حمد است كه مي فرمايد: «او مالك روز جزاست».
4ـ آن روز، روز اجتماع است، تمام اولين و آخرين و همه جن وانس و حتي ملائكه مقربين در آنجا جمع اند نه تنها خودشان كه اعمال آنها نيز تماماً در آنجا جمع آوري شده است و آماده عرضه به دادگاه عدل الهي است قرآن كريم در اين باره مي فرمايد: «به خاطر آوريد كه همه شما را در آن روز “اجتماع” جمع آوري مي كنند».[7]5ـ قيامت روز جدايي است، جدايي حق از باطل، جدايي صفوف مؤمنان و صالحان از كافران و مجرمان جدايي برادر از برادر و پدر و مادر از فرزند، جدايي سرنوشت خوبان و بدان، قرآن كريم مي فرمايد: «روز جدايي، ميعاد همگان است».[8]6ـ قيامت روز خروج است، قرآن كريم مي فرمايد: «آن روز روزي است كه همه اموات زنده شده (و از قبرها) خارج مي شوند».[9] آري آن روز روز خارج شدن از مرگ به حيات و از عالم برزخ به عالم آخرت و از درون به برون و از پنهان به آشكار است.
7ـ قيامت روز بزرگ است، «واي بر كافران از مشاهده روز بزرگ»[10] توصيف آن روز به عظمت به خاطر امور مهمي است كه در آن روز بزرگ واقع مي شود.
8ـ قيامت روز حسرت و ندامت است، «آنها را از روز حسرت بترسان، روزي كه همه چيز پايان مي يابد و حكم نهايي صادر مي شود و اين در حالي است كه آنها (هنوز) در غفلتند و ايمان نمي آورند»[11] روز قيامت راستي روز اندوه و ندامت و حسرت شديد است، نه تنها براي بدكاران بلكه حتي براي نيكوكاران زيرا وقتي پاداشها را مي بينند تأسف مي خورند چرا بيشتر و بهتر كار نيك انجام نداده اند.
9ـ قيامت روز تغابن است، در آنروز غابن از مغبون آشكار مي گردد «روزي كه همه شما را در آن روز   گرد آوري مي كنند آن روز روز تغابن است»[12]. آري در آن روز بدكاران از شكست و زيان خود و فريب و نيرنگ شيطان و از دست دادن سرمايه هاي عظيم با خبر مي شوند و اين است غبن حقيقي.
10ـ قيامت روز صدا زدن همديگر و ياري خواستن است، «اي قوم من بر شما از روزي كه مردم يكديگر را صدا مي زنند (و از هم ياري مي خواهند اما صدايشان به جايي نمي رسد) بيمناكم».[13]11ـ قيامت روز تلاقي و برخورد كردن است، «خداوند روح را بر فرمانش بر هر كس از بندگانش بخواهد القاء مي كند تا انسانها را از روز تلاقي انذار كند»[14] در آن روز انواع تلاقي ها رخ مي دهد، روزي است كه بندگان پروردگارشان را ملاقات مي كنند، روزي است كه انسانها با فرشتگان حساب و پاداش و كيفر تلاقي دارند، روزي است كه انسان با حساب اعمال و گفتارش در آن دادگاه عدل تلاقي دارد، روزي است كه گذشتگان و آيندگان با هم تلاقي مي كنند، روز تلاقي ظالم و مظلوم با همديگر و…
12ـ قيامت روز سنگين است، «آنها (مجرمان) زندگي زودگذر دنيا را دوست دارند در حالي كه پشت سر خود روز سخت و سنگيني را رها مي كنند»[15] توصيف آنروز به ثقيل و سنگيني توصيفي است گسترده و پر معني: سنگيني از نظر محاسبه ها، سنگيني از نظر مجازاتها، سنگيني از نظر رسوائيها و سنگيني از نظر شدائد محشر و سنگيني مسئوليتها و…
13ـ قيامت روز پر مشقتي است، «آن روز روز سختي است»[16] مسلماً آن روز براي كافران بسيار سخت و طاقت فرسا و مصيبت بار است به طوري كه نيرومندترين آن ها را به زانو در مي آورد و عاجز و ناتوان مي سازد.
14ـ قيامت روز دردناكي است، نوح پيامبر خطاب به قوم بت پرستش مي گويد: «من بر شما از عذاب روز دردناكي بيمناكم»[17] آن روز از جهات زيادي مايه درد و رنج است، از جهت رسوائيها ندامتها و پشيماني هاي كشنده، دردناك به خاطر اينكه راه بازگشتي وجود ندارد و…
15ـ قيامت روز حق است، «آن روز، روز حق است»[18] بعضي از مفسران در تفسير حقانيت آن روز به سه نكته اشاره كرده اند: 1ـ آن روز حق است و غير از آن باطل، چرا كه ايام دنيا باطلش بيش از حق است. 2ـ حق به معناي وجود ثابت است. 3ـ آن روز روزي است كه شايسته عنوان «يوم» است چرا كه در آن روز روشن، اسرار مخفي آشكار مي گردد در حاليكه در دنيا احوال خلق ـ مكتوم و نامعلوم (همچون شب) است.[19]16ـ قيامت روزي است كه چهره درهم كشيده و وحشتناك است، قرآن از زبان نيكان چنين نقل مي كند «ما از پروردگارمان خائفيم از آن روز كه عبوس و سخت است»[20]. توصيف آن روز به «عبوس» كنايه   از وضع وحشتناك آن روز است، يعني آنقدر حوادث آنروز سخت و ناراحت كننده است كه نه تنها انسانها در آن روز عبوس اند بلكه گويي خود آن روز قيافه اش را سخت در هم كشيده و ناراحت است.
17ـ قيامت روز حيات عمومي بعد از مرگ است، «كساني كه علم و ايمان به آنان داده شده در قيامت به مجرمان مي گويند: شما به اذن خدا تا روز بعث (در عالم برزخ) درنگ كرديد، و هم اكنون روز بعث (برانگيخته شدن مردگان) است، ولي شما نمي دانستيد»[21] انتخاب اين تعبير (بعث) براي قيامت به خاطر آغاز حركت است كه خداوند مردگان را از قبر بر مي انگيزد، سپس آنها را به سوي محاكم قيامت براي حساب مي فرستد.
18ـ قيامت روزي است كه وضع آسمانها و زمين و كرات بهم مي خورد و دگرگوني هاي شديدي در جهان واقع مي شود به آياتي در اين زمينه توجه فرمائيد: «روزي كه ما آسمانها را همچون طوماري در هم مي پيچيم، سپس همانگونه كه آفرينش را آغاز كرديم آن را باز مي گردانيم، اين وعده اي است كه ما داده ايم و قطعاً آنرا انجام خواهيم داد.[22] و در اشاره به انتقام الهي از ظالمان و مجرمان مي فرمايد: «آن در روزي واقع مي شود كه اين زمين به زمين ديگر و آسمانها (به آسمان ديگر) مبدل مي شوند»[23] كوهها از جا كنده و متحرك مي شوند[24] آسمان همچون فلز گداخته مي شود.[25]19ـ قيامت روزي بسيار طولاني است، «فرشتگان و روح به سوي او عروج مي كنند در آن روز كه مقدارش پنجاه هزار سال است»[26] در اين كه اعدادي كه درباره قيامت است براي تعداد و شماره است يا براي تكثير دو احتمال است، به هر حال پيامي كه از اين آيات به گوش مي رسد اين است كه همه بايد خود را براي چنان روز طولاني پر مخاطره اي آماده سازند.
20ـ از ويژگيهاي قيامت اين است كه انسانها در آن روز مانند پروانه هاي پراكنده به هر سو حركت مي كنند[27] و در تعبيري ديگر آمده كه گويي مردم همانند ملخهاي پراكنده اند»[28] اين تشبيه بخاطر كثرت مردم و اضطراب آنها و ناتواني و سرگرداني آنان مي باشد.
21ـ از ويژگي هاي قيامت اين است كه پرده ها و حجابها كنار مي روند و اسرار نهان آشكار مي شود. قرآن در اين زمينه مي فرمايد: «آن روز روزي است كه پرده ها و حجابها كنار مي رود و همه انسانها با تمام اسرار درون و برونشان ظاهر مي شوند»[29] و مي فرمايد: «آن روز روزي است كه اسرار نهان آشكار مي شود».[30]22ـ از ديگر ويژگيهاي قيامت اين است كه انسان تمام تلاشها و كوششهايي كه انجام داده است به خاطر مي آورد،[31] اين ياد آوري يا به خاطر مشاهده نامه اعمال است، و يا تجسم و حضور خود اعمال و يا به خاطر گواهي اعضاء بدن و فرشتگان و يا بخاطر كنار رفتن حجابها از قلب و روح انسان و زدوده شدن عوامل غفلت است.
23ـ ديگر ويژگي قيامت اين است كه سرمايه هاي مهم دنيا يعني مال و ثروت، فرزندان و دوستان به حال انسان سودي نمي بخشند بلكه تنها حلاّل مشكلات محشر ايمان و عمل صالح و قلب سليم است. قرآن كريم در اين باره مي فرمايد: «در آن روز  مال و فرزندان سودي نمي بخشد، مگر كسي كه با قلب سليم به پيشگاه خدا آيد»[32] و مي فرمايد: «…روزي فرا رسد كه نه در آن خريد و فروش است و نه دوستي».[33]24ـ ديگر ويژگي قيامت اين است كه هر كس در آن روز در دادگاه بزرگ الهي مسئول كارهاي خويش است و خودش جريمه جرائمش را مي پردازد قرآن كريم مي فرمايد: «و از روزي بترسيد كه كسي مجازات ديگري را نمي پذيرد[34]» و يا مي فرمايد: «(به ياد آوريد) روزي را كه هر كس (در فكر خويشتن است و تنها) به دفاع از خود مي پردازد».[35]25ـ ويژگي ديگر قيامت اين است كه عذابش گسترده و فراگير است، قرآن ضمن توصيف ابرار و نيكان مي فرمايد: «آنها از روزي مي ترسند كه عذابش گسترده و فراگير است»[36]. گستردگي آن به حدي است كه تمام زمين و آسمان را پر مي كند حتي فرشتگان در وحشت فرو مي روند.
26ـ از ويژگيهاي قيامت اين است كه زبانها از كار مي افتند و ديگر اعضاء به سخن گفتن مي آيند «امروز بردها نشان مهر مي نهيم، و دستهايشان با ما سخن مي گويند و پاهايشان كارهايي را كه انجام مي دادند شهادت مي دهند».[37]27ـ ويژگي ديگر قيامت اين است كه عذر خواهي و پوزش سودي ندارد و مورد قبول واقع نمي شود، قرآن كريم مي فرمايد: «روزيكه عذر خواهي ظالمان سودي به حالشان نمي بخشد و… ».[38]28ـ ويژگي ديگر قيامت اين است كه چشم ها تيزبين مي شوند و چشم بصيرت انسان باز مي شود و حقايق را مي بيند قرآن كريم مي فرمايد: «(به او خطاب مي شود): تو از اين صحنه (و دادگاه بزرگ) غافل بودي و ما پرده را از چشم تو كنار زديم، و امروز چشمت كاملا تيز بين است».[39]در پايان لازم به توضيح است كه اكثر قريب به اتفاق اين اوصاف و ويژگيهايي كه ما شمرديم با استفاده از كتاب پيام قرآن نوشته حضرت آية الله مكارم شيرازي بوده است، كه در اين كتاب حدود هفتاد وصف و نام قيامت آمده است و مرحوم ملا محسن فيض كاشاني در كتاب محجة البيضاء حدود صد وصف براي قيامت آورده است.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. پيام قرآن، آية الله مكارم شيرازي، ج3، ص31 تا 124.
2. معاد ، محسن قرائتي، ص166 تا 175.
3. معاد از ديدگاه امام خميني «ره»، ص261 تا 270.
4. جلد هشتم، محجه البيضاء في تهذيب الاحياء، ص 329 تا 332.
 
پي نوشت ها:
[1] . ابراهيم/41.
[2] . روم/12.
[3] . مطففين/6.
[4] . نبأ/38.
[5] . غافر/51.
[6] . ابراهيم/42.
[7] . تغابن/9.
[8] . نبأ/17.
[9] . ق/42.
[10] . مريم/37.
[11] . مريم/39.
[12] . تغابن/9.
[13] . غافر/32.
[14] . مؤمن/15.
[15] . انسان/27.
[16] . فرقان/26.
[17] . هود/26.
[18] . نبأ/39.
[19] . آية الله مكارم شيرازى، پيام قرآن، (دار الكتب الاسلامية، تهران، نوبت پنجم، 1377)، ج5، ص69ـ70 به نقل از تفسير كبير.
[20] . انسان/10.
[21] . روم/56.
[22] . انبياء/104.
[23] . ابراهيم/48.
[24] . طور/9.
[25] . معارج/8.
[26] . معارج/4.
[27] . قارعه/4.
[28] . قمر/7.
[29] . مؤمن/16.
[30] . طارق/9.
[31] . نازعات/35.
[32] . شعراء/88و89.
[33] . ابراهيم/31.
[34] . بقره/48و123.
[35] . نحل/11.
[36] . انسان/7.
[37] . يس/65.
[38] . مؤمن/52.
[39] . ق/22.