الف-شناخت مقامات اهل بیت (ع):

اولین گام در درک هر فردی شناخت مقامات و ابعاد وجودی آنها است در این زمینه لااقل آیات مربوط به اهل بیت (ع) و همین طور روایات وارده درباره آنان مورد دقت و بررسی قرار گیرد و همین طور سخنان مخالفان در باب آنان مورد توجه قرار گیرد که در این جا به نمونه های اشاره می شود:

1. ابن اثیر در ذیل آیه مباهله (آل عمران، 61)می نویسد: «چون نصاری نجران برای مباهله با پیامبر خدا آماده شدند ناگاه مشاهده کردند که رسول خدا همراه حضرت علی و حضرت فاطمه و امام حسن و امام حسین (ع) به مباهله آمده، با خود گفتند: اینها آنچنان در پیشگاه خدا محبوب و محترم اند که اگر از خدا بخواهند کوهها را از ریشه برطرف کند می توانند». (کامل ابن اثیر، ج 2، ص 293)

2. ابن ابی الحدید در ذیل حدیث منزلت که پیامبر علی را نسبت به خود هم چون هارون نسبت به موسی می داند می گوید: «پیامبر در این حدیث تمام مراتب و خصوصیات خود -جز نبوت- را برای مولا علی ثابت کرد و فقط نبوت را به او اثبات نکرده است و اگر رسول خدا خاتم الانبیاء نبود در این مساله نیز شریک پیامبر اکرم می گردید». (شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ص 13، ص 211؛ صحیح مسلم، ح 7، ص 120)

3. پیامبر اکرم فرمود: «اگر همه درختان باغ ها قلم شوند، و تمام دریاها مرکب و جوهر، و جن ها حسابگر و انسان ها نویسنده گردند، نمی توانند فضایل علی شماره کنند». (بحارالانوار)

کتاب فضل تو را آب بحر کافی نیست       که ترکنم سرانگشت و صفحه بشمارم

این نشان می دهد که درک تمام مقامات اهل بیت کار هر کس نیست.

4. هر چه خوبان هم دارند اهل بیت دارند.

روایاتی داریم که می رساند تمام اوصاف پیامبران گذشته در اهل بیت جمع آمده، به عنوان نمونه پیامبر اکرم فرمود: «هر کسی دوست دارد به علم و دانش آدم بنگرد و مقام تقوا و خود نگهداری نوح را (مشاهده نماید) و بردباری حضرت ابراهیم را (نظاره کند) و به عبارت موسی (پی ببرد) باید به علی بن ابی طالب نظر بیندازد». (شیخ طوسی آمالی، قم، دارالثتافه، 1416، مجلس 14 و ارشاد القلوب، ج 2، ص 363)

و خود علی فرمود: «اگر چه تمجید و تجلیل از خویشتن زشت است، لکن از باب اظهار نعمت الهی می گویم که من بر موسی و عیسی و ابراهیم و آدم و سیلمان و … برتری دارم». (سید نعمت الله جرائری، انوار النعمانیه، شرکت چاپ تبریز، ج1، ص 27)

همین تعبیر درباره ائمه دیگر نیز آمده از جمله درباره حضرت مهدی، حضرت صادق فرمود: «آقای ما قائم پشت خود را به کعبه تکیه زده می فرماید: … هر کس می خواهد آدم و پشت را ببیند اینک منم آدم و شیث، بیدار باشید! هر کس می خواهد نوح و فرزندش سام را به تماشا نشیند، اینک منم نوح و سام …». (بحار الانوار، محمد باقر مجلسی، ج 53، ص 9)خلاصه می فرماید موسی منم، عیسی منم، و چهارده معصوم منم.

چهارده معصوم را یکجا منم       عترت و قرآن به یک معنی منم

5. علی (ع) فرمود: «من قرآن ناطقم، من سخن خدای ناطقم من دانش و زبانی خدای ناطقم». (همان، ج 82، ص 199) و درباره حضرت مهدی (عج) نیز امام باقر (ع) فرمود: «به درستی آگاهی به کتاب خدای عزیز و جلیل و سنت و پیامبر در قلب ما می روید! مانند روییدن زراعت بر نیکوترین حالت …». (همان، ج 52، ص 317-318 روایت 16)

و انثای این روایات مطالعه نمودن در درک امامان موثر، این روایات را در اصول کافی ج 1 و 2 (کتاب الحجه) و کتاب های دیگر می توان مطالعه کرد از جمله تحف العقول بخش سخنان امام هشتم، روایت مفصلی درباره معرفی امام دارد که خواندن آن مفید است.

ب-مطالعه کرامات و معجزاتی که از آنها سرزده که در کتاب های مربوط به زندگانی اهل بیت (ع) آمده:

از جمله منتهی آلامال شیخ عباس و تجلی ولایت علی اکبر بابازاده و … علی (ع) کرامات امامان فرمود: «من به اذان خداوند مرده را زنده می کنم و زنده را می میرانم، من می توانم از آنچه که شما خورده اید و در خانه هایتان ذخیره کرده اید به اذن پروردگار خبر دهم من از راز های قلب هایتان با خبرم و امامان معصوم از نسل من نیز اینگونه اند و این امتیاز را خداوند متعال به ایشان ارزانی داشته است …». (بحار الانوار، ج 26، ص 5)

ج- انجام اعمال نیک و ترک گناه

عامل دیگر برای درک بهتر امامان این است که انسان محرمات را ترک گوید و در گناه خط بکشد، تقوا و پاکی باعث می شود و دل و روح انسان جلا یافته و هم چون آیینه صاف حقیقت جمال امامان در آن جلوه کند، هر چه گناه بیشتر شود درک امامان نیز سخت تر شود و هر چه پاکی و خود سازی فزونی یابد درک امامان نیز بهتر و راحت تر می شود.

امام صادق (ع) فرمود: «سزاوارترین مردم به تقوا و پرهیزکاری «آل محمد» شیعیان آنان است تا سایر مردم نیز به آنان ناشی نمایند». (سفینه البحار، ص 643) و درباره آنان امامان می شود و تقوا و پاکی می رساند حضرت باقر سخنانی نغزی فرمود، تا آنجا که به جابر جعفی فرمود: «ای جابر! به خدا سوگند کسی به خدا مقرب و نزدیک نمی گردد مگر به وسیله طاعت و عبادت ما نه مدرکی برای دوری از آتش در دست داریم، و نه کسی به نفع خود از خدا حجتی گرفته است، بنابراین، هر کس مطیع و فرمانبردار خدا باشد، او برای ما نزدیک است، و هر کس عاصی خدا باشد، او دشمن ماست و[ بدان] ما تنال و لا یتنا الا بالعمل و الورع؛ که به ولایت نمی رسی مگر با عمل [نیک] و دوری از حرام» (اصول کافی، ج 2، ص 74، ح 3) نیل که ریشه تنال هست همان رسیدن و درک کردن است این حدیث با صدای رسا می گوید راه درک اهل بیت ترک گناه و محرمات و تقوا و پرهیز کاری است.

د- مراوده با اهل بیت(ع):

در زندگی عادی، با هر کسی بیشتر رفت و آمد داشته ایم، بیشتر آنها را شناخته درک کرده ایم مخصوصا اگر در مسافرت همراه فردی باشیم بیشتر او را درک می کنیم. در رابطه با اهل بیت مرادوه حضوری امکان ندارد (جز برای افراد کمی و نادری که گاهی خدمت امام زمان می رسند) اما مرادوه از راههای دیگر امکان دارد مانند:

1. محبت شدید به آنها داشتن

2. صحبت و درد دل کردن و مشکلات را با آنها در میان گذاشتن و در همه جا حضور آنها احساس نمودن

3. به زیارت آنها رفتن مخصوصا در مدینه و عتبات عالیات (نجف و کربلاء) کلی می تواند بر درک انسان بیفزاید هر چه این زیارت ها بیشتر و با خلوص نیت انجام گیرد زمینه درک بیشتر آنان را فراهم می کند.

4. زیارتنامه های آنها را خواندن مانند زیارت جامعه کبیره (که یک دوره امام شناسی است) زیارت عاشوراء، زیارات دیگر … هم دل را جلا داده زمینه درک بیشتر آنان را فراهم می کند و هم زیارات مجموعه از امام شناسی است.

ه- دعا نمودن:

عامل دیگر برای درک اهل بیت خود دعا نمودن است، واقعا انسان به عنوان یک خاسته ای واقعی (مانند شفای فرزند، جور شدن کار … ) از خداوند بخواهد که توفیق درک و شناخت اهل بیت را عنایت کند و در این دعا اصرار بورزد، و در میان دعاهای رسیده از اهل بیت نیز چنین دعاهای وجود دارد از جمله در ابتدای دعای غیبت امام زمان (عج):

«اللهم عرفتنی نفسک فانک ان لم یوفنی نفسک لم اعرف رسولک اللهم عرفنی رسولک فانک ان لم یعرفنی لم اعرف حجتک، اللهم عرفنی حجتک فانک ان لم یعرفنی حجتک ضللت عن دینی (شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان، دعاء در غیبت امام زمان (اواخر مفاتیح)، ص 974) خدایا خودت را به من بشاسان براستی اگر خودت را نشناسانی رسولت را نشناخته ام، خدایا رسولت را به من بشناسان و اگر حجت را نشناخته ام، خدا حجت خود را به من بشناسان زیرا اگر حجتت را معرفی نکنی [و من مقام امامت را درک نکنم] از دینم گمراه خواهم شد».

این دعا بر اهمیت امام شناسی تاکید فراوان دارد، خوب است بر آن مداومت شود با توجه به معنای آن.