پرسشگرگرامی:[سوره الأعراف ایه 40 می خوانیمإِنَّ الَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیاتِنا وَ اسْتَکْبَرُوا عَنْها لا تُفَتَّحُ لَهُمْ أَبْوابُ السَّماءِ وَ لا یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ حَتَّى یَلِجَ الْجَمَلُ فِی سَمِّ الْخِیاطِ وَ کَذلِکَ نَجْزِی الْمُجْرِمِینَ (40) ترجمه:
40- آنها که آیات ما را تکذیب کردند و در برابر آن تکبر ورزیدند درهاى آسمان برویشان گشوده نمى شود و (هیچگاه) داخل بهشت نمى شوند مگر اینکه شتر از سوراخ سوزن خیاطى بگذرد! (یعنى به هیچ وجه امکان ندارد) اینچنین گنهکاران را جزا مى دهیم.
بار دیگر قرآن به سراغ سرنوشت افراد متکبر و لجوج یعنى آنها که زیر بار آیات پروردگار نمى روند و در برابر حق تسلیم نیستند رفته، مى گوید: کسانى که آیات ما را تکذیب کنند و در برابر آن تکبر ورزند درهاى آسمان به روى آنان گشوده نمى شود (إِنَّ الَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیاتِنا وَ اسْتَکْبَرُوا عَنْها لا تُفَتَّحُ لَهُمْ أَبْوابُ السَّماءِ).
در حدیثى از امام باقر ع چنین مى خوانیم:
اما المؤمنون فترفع اعمالهم و ارواحهم الى السماء فتفتح لهم ابوابها و اما الکافر فیصعد بعمله و روحه
حتى اذا بلغ الى السماء نادى مناد اهبطوا به الى سجین
: اما مؤمنان، اعمال و ارواحشان به سوى آسمانها برده مى شود و درهاى آسمان به روى آنها گشوده خواهد شد، اما کافر روح و عملش را بالا مى برند تا به آسمان برسد در این هنگام کسى صدا مى زند آن را به سوى سجین (دوزخ) پائین ببرید «1».
به همین مضمون روایاتى نیز از پیغمبر اکرم ص در تفسیر طبرى و سایر تفاسیر در ذیل آیه مورد بحث نقل شده است.
ممکن است منظور از آسمان در اینجا معنى ظاهر آن باشد، و نیز ممکن است کنایه از مقام قرب خدا بوده باشد، همانطور که در آیه 9 سوره فاطر مى خوانیم:
إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ یَرْفَعُهُ : سخنان پاکیزه به سوى او بالا مى روند و عمل صالح را ترفیع مى دهد.
سپس اضافه مى کند: آنها وارد بهشت نخواهند شد، تا زمانى که شتر از سوراخ سوزن بگذرد! (وَ لا یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ حَتَّى یَلِجَ الْجَمَلُ فِی سَمِّ الْخِیاطِ).
این تعبیر کنایه لطیفى از محال بودن این امر است، در واقع براى اینکه عدم امکان دخول این افراد در بهشت به صورت یک مساله حسى درآید، این مثال انتخاب شده است، تا همانطور که هیچکس تردید ندارد که ممکن نیست شتر با آن جثه بزرگش از سوراخ باریک سوزن عبور کند، همین طور مسلم بدانند راهى براى ورود افراد بى ایمان متکبر در بهشت مطلقا موجود نیست!.
جمل در لغت به معنى شترى است که تازه دندان برآورده، ولى یکى از معانى جمل طنابهاى محکمى که کشتى ها را با آن مهار مى کنند، نیز مى باشد «2» و از آنجا که طناب و سوزن تناسب بیشترى با هم دارند، بعضى این معنى را در تفسیر
______________________________
(1) مجمع البیان ذیل آیه مورد بحث.
(2) به کتاب تاج العروس و قاموس و ماده جمل مراجعه کنید.
آیه بهتر دانسته اند، ولى بیشتر مفسران اسلامى معنى اول را ترجیح داده اند، و حق با آنها است زیرا:
اولا- در روایات پیشوایان اسلام نیز تعبیراتى دیده مى شود که با تفسیر اول متناسب است.
ثانیا- نظیر این تفسیر در باره ثروتمندان (خودخواه و متکبر) نیز در انجیل دیده مى شود، در انجیل لوقا باب 18 جمله 24 و 25 چنین مى خوانیم که عیسى فرمود: چه بسیار مشکل است کسانى را که صاحبان دولتند درآمدن در ملکوت خدا، زیرا آسانتر است شتر را که در چشمه سوزن درآید از اینکه صاحب دولتى در ملکوت خدا داخل شود.
حد اقل از این جمله چنین استفاده مى شود که این کنایه، از قدیم در میان اقوام معمول بوده است.
هم امروز نیز در میان ما این ضرب المثل درباره افرادى که گاهى زیاد سختگیرند و گاهى بسیار آسان مى گیرند رائج است، مى گویند فلان کس گاهى از دروازه وارد نمى شود، ولى گاهى از چشمه سوزن عبور مى کند.
ثالثا- با توجه به اینکه کلمه جمل بیشتر در معنى اول به کار مى رود و استعمال این کلمه در معنى طناب ضخیم بسیار کم است تفسیر اول مناسبتر به نظر مى رسد.
در پایان آیه براى تاکید و توضیح بیشتر اضافه مى کند، این چنین گنهکاران را کیفر مى دهیم (وَ کَذلِکَ نَجْزِی الْمُجْرِمِینَ ).
تفسیر نمونه، ج 6، ص: 170