از قديم الايام ختم سوره ي انعام در جلسات معمول بوده و در بين آيات معين، دعاهايي نيز خوانده مي شد ولي اخيراً بعضي از اهل علم اين كار را خوب نمي دانند و مي گويند در بين سوره، نخواندن دعا بهتر است، لطفاً دليل اين افراد و همچنين دليل و چگونگي قرائت ختم انعام را توضيح دهيد؟

يكي از معجزات بزرگ و جاودان پيامبر عظيم الشان اسلام ـ صلي الله عليه و آله ـ قرآن مجيد است. اين كتاب آسماني داراي كلمات و جملاتي است كه هيچ بشري تا به حال نتوانسته مانند آن بياورد در واقع محور زندگي فردي و اجتماعي همه ي انسان ها قرآن شريف است.
اما در مورد سوال: آنهايي كه گفتند: در بين سوره دعا نخواندن بهتر است، در پاسخ مي توان گفت كه اگر سند اين ختم، صحيح باشد خواندن دعا در بين سوره ها مانعي ندارد. چون در روايات آمده كه از امام صادق ـ عليه السلام ـ فرمود: «من قراء سورة‌ الرحمن فقال عند كل فباي الاء ربكما تكذبان لا بشيء من الائك رب اكذب فان قراها ليلا ثم مات مات شهيدا و ان قراها نهارا ثم مات مات شهيدا.» كسي كه سورة‌ الرحمن را بخواند و هر بار كه آية فباي آلاء ربكما تكذبان را خواند، اين جمله را بگويد: «لا بشيء من آلائك رب اكذب». اگر اين سوره را در شب بخواند و در آن شب بميرد، شهيد مرده و اگر در روز بخواند و در آن روز بميرد، شهيد مرده است.[1] از اين روايت استفاده مي شود كه بين سوره دعا خواندن اشكالي ندارد.
اما در مورد سند اين ختم، بايد گفت: با تفحص و تحقيق كه به عمل آمد، سند قاطعي در كتب معتبر براي آن پيدا نشد ولي همان طوري كه در سوال اشاره شد،‌ اين ختم از قديم الايام مطرح بوده  و هست. و هر كس با نيت خالص و به قصدرسيدن به  ثواب  انجام دهد، نتيجه مي گيرد و اشکال شرعي ندارد.
اما چگونگي ختم انعام براي حاجات مهم، در کتاب هاي متعدد نوشته شده و آن به اين شكل است كه پس از نماز ظهر دو ركعت نماز حاجت بگذارد و بعد از آن 41 بار بگويد: اللهم صلي علي محمد و آل محمد، سپس 41 يا 11 مرتبه بگويد: استغفرالله ربي و اتوب اليه، بعد از آن 41 يا 11 مرتبه بگويد: افوض امري الي الله ان الله بصير بالعباد، سپس 41 يا 11 مرتبه بگويد: حسبنا الله و نعم الوكيل نعم المولي و نعم النصير، آن گاه 41 يا 11 مرتبه سورة حمد و 3 مرتبه سورة‌ توحيد (قل هو الله) بخواند، سپس اين دعا را بخواند: «اللهم اني اسئلك بحق سورة‌ الانعام و بحق محمد عليه افضل الصلاة و السلام و بحق اسمائك العظام ان تنظر الينا نظر رحمة و غفران و ان تحفظنا من شر كل ذي شر و من شر كل دابة ربي انت آخذ بناصيتها ان ربي علي صراط مستقيم اللهم بحق حقك و بحق النبي و عترته» بعد از آن سوره را بخواند، و در آية 16 بعد از كلمة «الفوز المبين» 41 بار بگويد افوض امري الي الله ان الله بصير بالعباد، و در آية 36 در نزد كلمة «يسمعون» 41 بار بگويد: افوض امري الي الله ان الله بصير بالعباد،و در آية 54 بعد از كلمة «نفسة الرحمة» بگويد: صلوات الله و ملائكته و سكان سماواته و حملة عرشه و جميع خلقه علي سيدنا و نبينا محمد و آل اجمعين، در آية 59 بعد از كلمة «كتاب مبين» اين دعا را بخواند: اللهم اني اسئلك باسمك المكنون تا آخر آن چه كه در ختم ها دارد. و در آية 73 بعد از كلمة «كن فيكون» بگويد: الهي بحقّ سرّ تا آخر، و در آية 87 بعد از كلمة «صراط مستقيم» 41 بار بگويد: افوض امري الي الله ان الله بصير بالعباد، و سپس با تضرع و ابتهال بخواند: ربنا آتنا في الدنيا تا آخر. و در آية 90 بعد از «ذكري للعالمين» 41 بار بگويد: اللهم اياك نعبد و اياك نستعين و بعد از آن اين دعا را بخواند: اللهم صل علي محمد و آل محمد  و صل علي تا آخر. و در آية 110 بعد از كلمة «يعمهون» بخواند: اللهم يا ذالعرش الكريم تا آخر. و در آية‌124 بعد از كلمة «رسل الله» و قبل از كلمة «الله اعلم» ميان دو اسم با توجه و خضوع و خشوع اين دعاها را بخواند كه ان شاء الله مستجاب است. 41 بار ربنا آمنا بما انزلت و اتبعنا الرسول فاكتبنا مع الشاهدين، و 41 مرتبه افوض امري الي الله ان الله بصير بالعباد، و 41 بار ربنا انك جامع الناس ليوم لا ريب فيه ان الله لا يخلف الميعاد، پس از آن بگويد: اللهم يا نور النور تا آخر، و چون از تلاوت سوره فارغ شود اين دعاها را بخواند: 11 بار لا اله الا انت سبحانك اني كنت من الظالمين استغفر الله ربي و اتوب اليه، و 11 مرتبه افوض امري الي الله ان الله بصير بالعباد، و 3 بار ربنا آتنا من لدنك رحمة و هييء لنا من امرنا رشدا بعد از آن بخواند، اللهم صل علي محمد و آل محمد اللهم يا سريع الحساب تا آخر دعاء.
لازم به تذكر است كه اعداد مذكور 41 و 11 و 3 كه در اين ختم بيان شدند، بايد مراعات شوند. يعني؛ اگر بيان شده كه 11 بار فلان ذكر گفته شود بايد همان 11 مرتبه تكرار كند و الا نتيجه نمي گيرد.
روش ديگر براي خواندن اين سوره و ختم آن وارد شده كه در بسياري از كتاب ها آمده، و آن روش اين است كه ابوبصير نقل مي كند كه از امام صادق ـ عليه السلام ـ شنيدم «بعد از بيان فضيلت سورة‌ انعام» كه: كسي كه حاجتي دارد و مي خواهد آن حاجت برآورده شود چهار ركعت نماز بخواند با سورة‌ حمد و سورة انعام وقتي كه در نماز از قرائت فارغ شد بگويد: يا كريم يا كريم يا كريم يا عظيم يا عظيم يا عظيم يا اعظم من كل عظيم يا سميع الدعاء يا من لا تغيره الايام و الليالي صل علي محمد و آل محمد و ارحم ضعفي و فقري وفاقتي و مسكنتي فانك اعلم بها مني و انت اعلم بحاجتي يا من رحم الشيخ يعقوب حين رد عليه يوسف قرة عينه يا من رحم ايوب بعد حلول بلائه يا من رحم محمداً عليه السلام و من اليتم آواه و نصره علي جبابرة قريش و طواغيتها و امكنه منهم يا مغيث يا مغيث يا مغيث. چند بار يا مغيث را تكرار نمايد، قسم به آن كه جانم در دست قدرت اوست، اگر خدا را بعد از اين نماز با اين دعا جميع حوائج تو برآورده مي شود ان شاء الله.[2]تذكر اين نكته لازم و ضروري است كه نبايد تنها به خواندن الفاظ آن قناعت كرد، و جلسات عريض و طويلي براي ختم انعام و حل مشكلات شخصي و خصوصي خود، با تشريفات ويژه اي تشكيل داد كه به نام جلسات ختم انعام ناميده مي شود، مسلماً اگر در اين جلسات به محتواي سوره دقت شود، نه تنها مشكلات شخصي، مشكلات عمومي مسلمانان نيز حل خواهد شد، اما افسوس كه بسياري از مردم به قرآن به عنوان يك سلسله اوراد كه داراي خواص مرموز و ناشناخته است مي نگرند و جز به خواندن الفاظ آن نمي انديشند، در حالي كه قرآن سراسر درس، مكتب، برنامه، بيداري، رسالت و آگاهي است و کتاب زنده ها و کتاب زندگي است.

پي نوشت ها:
[1]. حر عاملي، وسائل الشيعه، موسسه آل البيت (ع)، چاپ دوم، 1414، ج 6، ص 72، ح7378.
[2]. ر.ک: المجتني من دعاء المجتني، سيد بن طاووس، تحقيق، صفاء الدين البصري، ص 106، محمد بن مسعود عياشي، تفسير عياشي، تحقيق، سيد هاشم رسولي محلاتي، تهران، مكتبه علميه اسلاميه، ج 1، ص 353، شيخ طبرسي، تفسير مجمع البيان، بيروت، موسسه اعلمي مطبوعاتي، چاپ اول، 1415، ج 4، ص 6، مجلسي، محمد باقر، بحارالانوار، بيروت، موسسه الوفاء، چاپ دوم، 1403، ج 88، ص 348، ح10، حر عاملي، وسائل الشيعه، موسسه آل البيت(ع)، چاپ دوم، 1414، ج 8، ص 133، ح10240.