وحدت از ديدگاه آيات و روايات

« و ما ارسلناک الا رحمهً للعالمين» سلام و درود برمحمد بن عبدالله (صلی الله علیه و آله و سلم) جوهره عالم امکان، سلاله پيامبران و بارزترين خليفه در زمين. يگانه اي که با  تولدش آتشکده ها خاموش و بت ها واژگون و سلاطين از تخت ها سرنگون شدند . پيام آور وحدت و بنيانگذار امت واحده اسلامي با آواي ملکوتي «قولوا لا اله الا الله تفلحوا و واعتصموا بحبل الله جميعاً».ً 

اسوه حسنه اي که به قول فيليپ حتّي يگانه انسان کاملي بود که ريز و درشت رفتار و گفتارش قانون شد و ميليون ها مسلمان هم اکنون به آنها عمل مي کنند . پيامبران خدا هماره بر اصل وحدت معبود و اتحاد امم تکيه کرده ، امتها و ملتها را به پرستش خداي يگانه فرا خوانده و بر آن بودند تا به حکميت الهي و آسماني، از بروز نفاق و تفرقه امت پيشگيري کنند. « کان الناس امّه واحده » (بقره آيه 213)

و در جاي جاي قرآن مومنان ، دعوت به وحدت و همدلي شدند ؛ همچنان که مي فرمايد : « يا ايّها الّذين آمنوا ادخلوا في السلم کافه و لا تتبعوا خطوات الشيطان انّه لکم عدوّ مّبين » ( بقره آيه 208 )

در اين مقاله برآنيم تا وحدت را ازآيينه آيات و روايات و سيره نبي مکرم اسلامي حضرت ختمي مرتبت (ص) و اقدامات عملي آن حضرت و ائمه هدي (علیهم السلام) به منظر نظرشما عزيزان در آوريم و در اول قدم به اقدامات عملي نبي مکرم اسلام  (ص) در جلوگيري از بروز تفرقه ، قبل و بعد از بعثت و گفتار ها ي هدايت بخش  آن بزرگوار در اتحاد جامعه جهاني اسلامي بپردازيم.

اقدامات عملي نبي مکرم اسلام  (ص) در جلوگيري از بروز تفرقه ، قبل ازبعثت:

الف . شرکت در حلف الفضول يا پيمان جوانان؛ براي دفاع از محرومان و مبارزه با ظلم و ستم 1

ب . نصب حجرالاسود؛ در سن 35 سالگي پيامبر (ص) ، خانه کعبه بر اثر سيل ويران شد و قريش براي تجديد بناي کعبه اقدامات لازم را بعمل آورد . بعد آن حضرت نيز با درايت خاص خود سنگ را ميان جامه و عبا قرار داد و فرمود : که نمايندگان هر قبيله گوشه اي از آن را بگيرند و بلند کنند . سپس رسول خدا (ص ) آنرا بالاي ديوار در رکن معروف حجرالاسود جاي داد و بدين ترتيب فتنه را خوابانيد.  2

اقدامات عملي پيامبر (ص ) بعد از بعثت:

الف. در مکه:  

1. اقامه نماز جماعت ؛ پيامبر اکرم (ص ) از همان ابتدا به همراه نخستين پيروانش علي (ع ) و خديجه کبري (س ) با اقامه نماز جماعت اولين اجتماع کوچک مسلمين را تشکيل داد.

2. دعوت خويشاوندان و دعوت عمومي ؛ رسول اکرم (ص ) در دعوت علني خويش جهت حفظ يارانش از آسيبها در خانه ارقم اجتماع مي نمود و اين اولين مجمع اسلامي بود .

3. شعب ابي طالب ؛ بعد از تحريم کردن مسلمانان توسط مشرکين حضرت رسول اکرم (ص ) جهت حفظ و انسجام جامعه اسلامي مسلمانان را به شعب ابي طالب برد.

4. مهاجرت به حبشه ؛ به سرپرستي جعفر بن ابي طالب، اولين مهاجران ، پيروز و سر افراز با حالت اجتماع در مدينه به حضور پيامبر (ص) رسيدند .

5 . بيعت عقبه ؛ و پيمان حرب الاحمر که حضرت 123 نقيب انتخاب کرد؛ با اين کار در هر محله اي در يثرب يک مجتمع اسلامي با يک سرپرست تشکيل گرديد .

ب . در مدينه النبي

1. اقامه نماز جمعه در قبا و ساخت مسجد قبا

2. ساخت مسجد در مدينه و ايجاد صفّه براي فقراي اصحاب و حجره اي براي خود حضرت (ص ).

3. صدور منشور اساسي براي مجتمع اسلامي و اعلام اينکه مدينه براي امضاء کنندگان حرم است . پيامبر گرامي اسلام بجاي مفهوم همبستگي قبيله اي مفهوم « ملت واحد » را نشاند.

4. عقد اخوت ؛ پيامبر از همان آغاز بعثت کوشيد « وحدت اعتقادي » را اساس همه پيوند هاي اجتماعي مسلمين قرار دهد3

5 . دعوت اهل کتاب به وحدت ؛ حضرت رسول (ص ) در گفتگوهاي خود با اهل کتاب ، آنان را به وحدتي بر بنياد کلمه واحد و مشترک ميان آنان و مسلمين فرا خواند.

6. نفي ارزشهاي طبقاتي و نژادي؛ رسول اکرم (ص) مي دانستند  مهمترين عامل که غير مسلمان را از گرايش به اسلام  ووحدت اسلامي باز مي دارد همبستگي نژادي و قومي است که در مقام هدم آن فرمود: « لا فخر لعرب علي عجم و لا لأبيضٍ علي الأسود» و موضع آن حضرت نسبت به سلمان.4

7. فتح مکه؛ بدون درگيري و جنگ و خونريزي و بخشيدن مکيان

8. محترم شمردن آراء مسلمين ؛ چنانکه در جنگ بدر چنين کاري نمودند.

9.حجه الوداع؛ که آخرين حج رسول اکرم (ص) بود ، پيامبر (ص) در مني ضمن خطبه اي موجز بعد از بيان احکام دين و مناسک حج ديگر با مسلمانان را به وحدت و حرمت داري از يکديگر دعوت فرمود. و گفت : خون ها و داراي هايتان بر شما حرام است تا آنکه خدا را در قيامت ملاقات کنيد. همچون حرمت اين روز و حرمت اين ماه… بينديشيد و بدانيد که هر مسلمان برادر مسلمان است و مسلمانان برادران اويند.

ج) وحدت در سيره ائمه هدي (علیهم السلام):

     با نگاهي دقيق به روايات اهل بيت (ع ) در مي يابيم که موضوع وحدت و يکپارچگي اجتماع مسلمين به طور مستقل مورد توجه و عنايت ائمه (ع ) قرار داشته است به گونه اي که آن بزرگواران ضمن تأکيدهاي فراوان بر ضرورت حفظ اتحاد مسلمين ، آن را از وظايف اصلي شيعيان در بر خورد با مخالغان مذهبي مي دانسته اند .

هم چنان که سيره عملي آن بزرگواران و شيعيانشان در مدارا با ديگر مسلمانان نيز شاهدي مناسب بر پر اهميت بودن اين موضوع نزد آن بزرگواران دارد که اين امر نيز دقيقا ادامه سيره حضرت امير المومنين (ع) مي باشد که خطاب به يکي از پيروان خويش چنين فرمودند: داخل شو در آن چه مردم در آن داخل شده اند؛ زيرا اجتماع ايشان محبوبتر است. نزد من از پراکندگي امروز آنها.

  در همين راستا ، مي توان تأکيدهاي فراوان ائمه اطهار، (ع) بر حضور در اجتماعات و خصوصا نمازگزاردن با آنها را دليلي ديگر بر اين مدعا دانست که با نظر به آنها مي توان به عمق توجه ايشان به مسأله وحدت اسلامي پي برد. چنان چه امام صادق (ع ) درباره اهميت نمازگزاردن با مخالفان مذهبي مي فرمودند: هرکه با آنها (مخالفان) در صف اول نماز بگذارد، گويا با رسول خدا در صف اول نماز خوانده است. (5

 بدين گونه اهل بيت (ع) هم در رفتار اجتماعي و روزمره و هم در عرصه هاي علمي، مدارا و نرمش با مخالفان مذهب را به شکل کامل متجلي مي کردند و به گونه اي که حتي فقهاي اهل سنت نيز هميشه ايشان را منبع راستين علم و فضيلت مي دانستند؛ در حالي که خود به محورهاي مورد اختلاف عقيدتي با ايشان آگاه بودند. مسلماً امامت مذهب خاصي ، مثل مذهب شيعه اماميه را داشتن و در عين حال محبوب و مراد پيشوايان مذاهب ديگر بودن ، مداراي عميق و وسيعي را در رفتار عملي مي طلبد که باعث جذب و جلب نظر مخالفان شود؛ زيرا کوچک ترين برخورد تند و بد رفتاري باعث تنفر و دوري مخالفان مي شود. ملاقات گسترده و طولاني بزرگان معتزله مثل: عمرو بن عبيد، واصل بن عطاء و حفص بن سالم با امام صادق (ع) از يک سو و نيز بزرگاني چون سفيان نوري، مالک بن انس، ابو حنيفه و … از سوي ديگر، همگي بيان کننده جلوه هايي بارز در رفتار آن امام همام (ع) است. مدارا و برخورد عالمانه امام صادق (ع) و ساير ائمه(ع)، با پيشوايان مذاهب اهل سنت، به حدي بود که حتي مخالفت شديد آنها با روش هاي اجتهادي برخي از اين پيشوايان ، مانع ملاقات هاي مکررشان با ائمه (ع) نمي شد و اين خود نشان مي دهد که چگونه شخصيتي بزرگ مانند امام صادق (ع) رفتاري نيک و پسنديده با پيشواياني مانند ابوحنيفه داشتند که حتي مخالف قاطع با روش وي باعث نمي شد که او از امام صادق (ع) و استفاده ايشان دست بر دارد.

  د) شيوه هاي قرآن براي دستيابي به وحدت :

آيات بسياري در قرآن کريم دلالت بر وحدت وجود دارد که به اختصار مواردي ذکر مي گردد:

الف)تاکيد بر وحدت انبياء و پيامبران (ع) براي تحقق وحدت:

در سوره انبياء و سوره مومنون،  قرآن مجيد تشريح فرموده که پيامبران يک امت هستند: ان هذه امتکم واحده و انا ربکم فاتقون  –  ( انبيا/ 92)

ب)اخلاق پسنديده:

محمد رسول الله و الذين معه اشداء علي الکفار رحماء بينهم –  محمد (ص ) پيامبر خدا و کسانيکه همراه او هستند همگي نسبت به کفار صلابت و شدت دارند و در ميان خود داراي رافت و رحمت خواهند بود. ( سوره فتح /29)

ج )تاکيد بر اصول مشترک :

    سبب مي شود که ايجاد وحدت بين آنان ميسر شود آيه 62 سوره بقره: هر مسلمان و يهود و نصارا و ستاره پرست که از روي حقيقت به خدا و روز قيامت ايمان آرد و نيکوکاري پيشه کند البته از خدا پاداش نيک يابد و هيچگاه (در دنيا و عقبي) بيمناک و اندوهگين نخواهد بود 6

د)لطف الهي؛

آيات 62 و63 سوره انفال: اوست که به نصرت خود و ياري مومنان ترا مويد و منصور گردانيد، و الفت داد دلهاي مومنان را دلهاييکه اگر تو با تمام ثروت روي زمين مي خواستي الفت دهي ، نتوانستي  ليکن خدا تاليف قلوب آنها کرد که او بر هر کار مقتدر وبا سرار و مصالح امور داناست.

ه)تاکيد بر تقوي؛ تقوي پايه اصلي وحدت است 7  اي اهل ايمان از خدا بترسيد چنانچه شايسته خدا ترس بودن است . (پيوسته به ياد او باشيد و شکر نعمتش بجاي آريد) تا نميريد جز به دين مبين اسلام ، و همگي برشته دين خدا چنگ زده و به راههاي متفرق (مدعيان دين ساز) نرويد.(101و102 آل عمران)

ه)تاکيد بر وحدت؛

از جمله شيوه هايي که قرآن براي ايجاد وحدت بکار برده تاکيد آن بر اهميت حياتي وحدت و برثمرات و تاثير مثبت آن بر جامعه اسلامي است ؛ واعتصموا بحبل الله جميعا  –  8

وحدت در احاديث و روايات

پيامبر عاليقدر اسلام فرمود: هر کس که از جامعه مسلمين فاصله بگيرد ، ريسمان اسلام از گردن او برداشته ميشود.

امام علي (علیه السلام) مي فرمايد: بشدت از اختلاف و تفرقه بپرهيزيد ، چه اينکه انسانهاي اندک پراکنده دستخوش دامهاي شيطان ميگردند ، چنانکه گوسفندان پراکنده و از محور بدور افتاده، طعمه گرگ ميشود. 9

اتحاد کلمه در اسلام

اسلام داعيه جهاني دارد اسلام به عنوان يک آيين جهاني برنامه خود را سعادت آفرين براي همه بشر مي داند و همه انسان ها را به توحيد فرا مي خواند و براي بهتر زيستن، طرح جامعه آرماني اسلامي را ارائه مي دهد آنچه اين طرح را از طرح هاي ديگر ممتاز مي سازد، جهان بيني و ايدئولوژي آن است انجام اين رسالت مهم، بدون ارتباط و معاشرت با ملت ها و پيروان ديگر اديان، ميسور نيست.10

نویسنده:  جلال کوهستاني

• 1. ( تاريخ تحليلي صدراسلام / 56) – نقش اسلام در توسعه حقوق بين الملل/70)
• 2. ( تاريخ تحليلي صدر اسلام / علي اکبر حسني /56- تاريخ صدر اسلام /195 – تاريخ اسلام/ عبد الريم قنوات/39و40)
• 3. ( تاريخ تحليلي صدر اسلام/ علي اکبر حسني /341 )
• 4. (پژوهشي در سيره نبوي/442-443)
• 5. وحدت مسلمين/530)
• 6. (وحدت مسلمين/474)
• 7. (وحدت مسلمين /476)
• 8. (وحدت مسلمين /477)
• 9. (وحدت مسلمين/501)
• 10. ( نقش اسلام در توسعه حقوق بين الملل/56)