آيا قرآن واژه الله را براي ناميدن خداوند ابداع كرد يا در عصر جاهليت رايج بود؟

چنانچه مي دانيم نام اصلي خداوند در قرآن الله است. در آيات مختلف خداوند خود را گاهي با همين نام اصلي خود و گاه با ساير نام ها و صفات معرفي مي كند. اما ممكن است اين سوال مطرح شود كه قرآني كه نظام پرستش جاهلي را به نظام توحيدي تغيير داد و خدايي يگانه با صفاتي خاص را به مردم معرفي نمود، آيا عنوان خاصي هم به اين خدا داد يا از همان عناويني كه عرب جاهلي براي ناميدن  خدايان يا الهه هايشان بكار مي بردند، استفاده كرد؟
 به طور خلاصه بايد بگوييم كه نام الله ميان جاهليت و اسلام مشترك است. به عبارت ديگر هنگامي كه وحي قرآني شروع به استفاده از اين واژه كرد، نام تازه اي براي ناميدن خدا عرضه نكرد كه به گوش اعراب معاصر غريب و بيگانه باشد. اما در آن هنگام كه قرآن بكار بردن اين نام را آغاز كرد، بلافاصله مشاجرات و مناظرات جدي ميان اعراب مكه بوجود آمد. طرز بكاربردن اين كلمه بحث هاي تند و طوفاني درباره ماهيت اين خدا ميان مسلمانان و كافران به راه انداخت كه شواهد آنها در خود قرآن هم آمده است. همين بحث ها نشان مي دهد كه در آن زمان زمينه مشتركي براي تفاهم ميان دو طرف مخالف وجود داشته است؛ گرچه وجود  تضادهاي بسيار نيز باعث بحث و درگيري مي شد.
در جزيره العرب قبل از ظهور اسلام گروه هاي مذهبي مختلفي وجود داشت كه همگي واژه الله را مي شناختند و بكار مي بردند:
1. مشركان و بت پرستان عرب كه به وجود چند خدا قائل بودند نيز همين واژه الله را براي اشاره به بزرگترين خداي خود و خداي مشترك بين تمام قبائل بكار مي بردند. به گواهي قرآن الله از ديد اين گروه اينگونه معرفي مي شد: آفريننده جهان،[1] بخشنده باران و زندگي،[2] رب الكعبه،[3] و كسي كه در مواقع حساس و خطرناك خالصانه خوانده مي شود.[4] 2. يهوديان و مسيحيان كه هر دو در جزيره العرب به زبان عربي صحبت مي كردند، همين كلمه الله را براي اشاره به خداي خود كه در كتاب مقدس توصيف شده بود بكار مي بردند.
3. حنيفيان نيز كه يكتا پرست بودند با همين واژه الله از خداي يگانه خود ياد مي كردند كه نسبت به دو گروه قبل به مفهوم قرآني الله بسيار نزديك تر است.
بنابراين قرآن عامدا واژه الله را براي معرفي خداي يگانه انتخاب نمود تا راه تفاهم با مردم هموار گردد. گرچه تصور پيش از قرآني واژه الله نقاط افتراق زيادي با مفهوم قرآني الله دارد؛ اما قرآن كريم تلاش كرده با پذيرش عناصر صحيح و قابل پذيرش اين مفهوم و رد و تكذيب نادرستي هاي آن به يك تفاهم كامل در مورد مفهوم الله با مردم دست يابد و يگانگي الله را همراه با ساير صفات او به مردم معرفي كند و از مشركان عرب مصرّا خواسته است كه در اعتقاد به الله استوارتر باشند و از اينكه چنين استواري ندارند آنها را سخت نكوهش مي كند.[5]

پي نوشت:
[1] . «وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ لَيَقُولُنَّ اللَّهُ. و هر گاه از آنان بپرسى: «چه كسى آسمانها و زمين را آفريده، و خورشيد و ماه را مسخّر كرده است؟» مى ‏گويند: «اللَّه»». عنكبوت،61
[2] . «وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ نَزَّلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَحْيا بِهِ الْأَرْضَ مِنْ بَعْدِ مَوْتِها لَيَقُولُنَّ اللَّه». و اگر از آنان بپرسى: «چه كسى از آسمان آبى فرستاد و بوسيله آن زمين را پس از مردنش زنده كرد؟ مى‏ گويند: «اللَّه»! عنكبوت،63
[3] . «فَلْيَعْبُدُوا رَبَّ هذَا الْبَيْت». پس بايد پروردگار اين خانه را عبادت كنند، قريش،3
[4] .  «وَ إِذا غَشِيَهُمْ مَوْجٌ كَالظُّلَلِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصينَ لَهُ الدِّين» و هنگامى كه (در سفر دريا) موجى همچون ابرها آنان را بپوشاند (و بالا رود و بالاى سرشان قرار گيرد)، خدا را با اخلاص مى‏ خوانند. لقمان،32
[5] .خدا و انسان در قرآن: معني شناسي جهان بيني قرآن، توشيهيكو ايزوتسو (ترجمه احمد آرام)، شركت سهامي انتشار، تهران،1361، ص120-150