آيا در اسلام شراب يكباره حرام شد، يا تحريم آن طبق مراحلي صورت پذيرفت؟

از آنجايى كه مردم مطابق غريزه حيواني خود همواره متمايل به لذائذ شهوت هستند، و اين تمايل اعمال شهوانى را بيشتر در بين آنان شايع مى‏ سازد تا در نهايت حق و حقيقت را فراموش كنند. قهرا مردم با ارتكاب اين اعمال به آنها عادت نموده ترك آنها برايشان دشوار مى‏ شود، هر چند كه ترك آن مقتضاى سعادت انسانى باشد، بدين جهت خداى سبحان مبارزه با اين گونه عادتها را تدريجا در بين مردم آغاز كرد، و با رفق و مدارا تكليفشان فرمود. يكى از اين عادات زشت و شايع در بين مردم مى‏ گسارى بود، كه شارع اسلام به تدريج تحريم آن را شروع كرد، و اين مطلب با تدبر در آيات مربوط به اين تحريم كه مى ‏بينيم در چهار مرحله صورت گرفته، كاملا به چشم مى‏ خورد. نخستين بار خداوند در آيه اي فرمود:
«قُلْ إِنَّما حَرَّمَ رَبِّيَ الْفَواحِشَ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ، وَ الْإِثْمَ وَ الْبَغْيَ بِغَيْرِ الْحَقِّ…» بگو: خداوند، تنها اعمال زشت را، چه آشكار باشد چه پنهان، حرام كرده است و (همچنين) گناه و ستم بناحق را… .[1] و اين آيه در مكه نازل شده، و بطور كلى هر عملى را مصداق اثم باشد تحريم كرده است. و ديگر نفرموده كه شرب خمر هم مصداق اثم است، و اينكه در آن اثمى كبير است. و احتمالا اين همان جهت است كه گفتيم خواسته است رعايت سهولت و ارفاق را كرده باشد، چون سكوت از اينكه شراب هم اثم است خود نوعى اغماض است.[2] در مرحله بعد اين آيه نازل شد:
 «يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَيْسِرِ قُلْ فِيهِما إِثْمٌ كَبِيرٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُما أَكْبَرُ مِنْ نَفْعِهِما» در باره شراب و قمار از تو سؤال مى‏ كنند، بگو: «در آنها گناه و زيان بزرگى است و منافعى (از نظر مادى) براى مردم در بردارد (ولى) گناه آنها از نفعشان بيشتر است.[3] گفته شد كه شراب حرام شده، اما بعضى به رسول خدا مى‏ گفتند: يا رسول اللّه، بگذار ما را كه از آن بهره گيريم همچنانكه خداى فرموده، ولى رسول اكرم چيزى نمى ‏فرمود و در پاسخ آنان خاموش مى‏ ماند. تا اينكه اين آيه نازل شد:
 «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَقْرَبُوا الصَّلاةَ وَ أَنْتُمْ سُكارى‏ حَتَّى تَعْلَمُوا ما تَقُولُونَ…» اى كسانى كه ايمان آورده ‏ايد! در حال مستى به نماز نزديك نشويد، تا بدانيد چه مى‏ گوييد![4] باز گفته شد كه شراب حرام گرديد ولى بودند كسانى كه مى‏ گفتند: يا رسول اللّه،به هنگام نماز از آن نمى‏ آشاميم. رسول خدا در برابر ايشان خاموشى گزيد تا اين آيه فرود آمد:
 «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَيْسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ»اى كسانى كه ايمان آورده‏ ايد! شراب و قمار و بتها و ازلام [نوعى بخت ‏آزمايى‏]، پليد و از عمل شيطان است، از آنها دورى كنيد تا رستگار شويد![5] اينجا بود كه رسول خدا فرمود: «شراب حرام شد».[6]  بنابراين خداوند نهى تحريمى از خصوص شراب را به تدريج بيان فرمود. به اين معنا كه نخست شراب را در ضمن عنوان گناه كه عنوانى است عام تحريم كرد، آن گاه همان را به تحريم خاص و به صورت نصيحت بيان كرد به اين صورت كه ضررش از منفعتش بيشتر است و بعد اشاره به اينكه نبايد هنگام نماز مست باشيد تا بفهميد چه مى‏ گوييد و در نهايت به تحريم خاص شراب با تشديد و تاكيد هر چه بيشتر پرداخته است.
پي نوشت:
[1] .اعراف،33
[2] . ترجمه تفسير الميزان، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ مدرسين حوزه علميه قم ،1374ش ، ج‏2، ص: 290-291
[3] .بقره،219
[4] .نساء،43
[5] .مائده،90
[6] . تاريخ قرآن، محمود راميار، امير كبير، تهران،1369، ص: 566-568