چرا قرآن كريم از خواب و مرگ به توفّي تعبير كرده است؟

توفي از ريشه وفي به معناي تمام كردن است[1] ، مثلا وقتي مي گويند: “توفيت حقى من فلان” يعني تمامي حقم را از فلاني گرفتم.[2] و از اينرو به مرگ وفات گفته مي شود كه روح انسان از طرف خدا به طور كامل گرفته مي شود. در آيات بسياري از قرآن كريم واژه توفي بكاررفته است، كه يكي از معاني آن گرفتن روح است. اين واژه، گاه به معناي مردن و گاه به معناي به خواب رفتن است. چرا كه مرگ و خواب، هر دو در قطع كردن رابطه نفس از بدن مشتركند. همانطورى كه” بعث” به معناى بيدار كردن و” بعث” به معناى زنده كردن، هر دو در برقرار ساختن اين رابطه شريك مى‏ باشند، زيرا هر دو باعث مى ‏شوند كه نفس دو باره آن تصرفاتى را كه در بدن داشت، انجام دهد.[3] به عنوان نمونه در آيه70  سوره نحل توفي به معناي مرگ آمده است:
«وَ اللَّهُ خَلَقَكُمْ ثُمَّ يَتَوَفَّاكُمْ وَ مِنْكُمْ مَنْ يُرَدُّ إِلى‏ أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِكَيْ لا يَعْلَمَ بَعْدَ عِلْمٍ شَيْئاً إِنَّ اللَّهَ عَليمٌ قَديرٌ»[4] و در آيه 60 سوره انعام به معناي خواب آمده است:
«وَ هُوَ الَّذي يَتَوَفَّاكُمْ بِاللَّيْلِ وَ يَعْلَمُ ما جَرَحْتُمْ بِالنَّهارِ ثُمَّ يَبْعَثُكُمْ فيهِ لِيُقْضى‏ أَجَلٌ مُسَمًّى ثُمَّ إِلَيْهِ مَرْجِعُكُمْ ثُمَّ يُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُون»[5] و در آيه 42 سوره زمر واژه توفي به هر دو معناي خواب و مرگ بكار رفته است.
«اللَّهُ يَتَوَفَّى الْأَنْفُسَ حِينَ مَوْتِها وَ الَّتِي لَمْ تَمُتْ فِي مَنامِها»[6] بنابراين  مردن و خوابيدن، هر دو توفى و قبض روح انسان به طور كامل است، تنها فرق آن دو اينست كه مرگ قبض روحى است كه ديگر برگشتى ندارد، و خواب قبض روحى است كه ممكن است روح دوباره به جسم برگردد. [7] پي نوشت:
[1] . المفردات في غريب القرآن، دارالعلم الدار الشامية،دمشق،1412ق، ص: 878
[2] . ترجمه تفسير الميزان، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسين حوزه علميه ق، قم،1374، ج‏17، ص: 407
[3] . ترجمه الميزان، ج‏7، ص: 184
[4] . خداوند شما را آفريد سپس شما را مى‏ ميراند بعضى از شما به نامطلوب‏ترين سنين بالاى عمر مى‏ رسند، تا بعد از علم و آگاهى، چيزى ندانند (و همه چيز را فراموش كنند) خداوند دانا و تواناست!
[5] . او كسى است كه (روح) شما را در شب (به هنگام خواب) مى‏ گيرد و از آنچه در روز كرده‏ ايد، با خبر است سپس در روز شما را (از خواب) برمى‏ انگيزد و (اين وضع هم چنان ادامه مى‏ يابد) تا سرآمد معينى فرا رسد سپس بازگشت شما به سوى اوست و سپس شما را از آنچه عمل مى‏ كرديد، با خبر مى ‏سازد.
[6] . خداوند ارواح را به هنگام مرگ قبض مى‏ كند، و ارواحى را كه نمرده ‏اند نيز به هنگام خواب مى ‏گيرد.
[7] . ترجمه تفسير الميزان، ج‏17، ص: 408