قرآن نسبت امدادهاي غيبي و استقامت اجتماعي را چگونه توضيح مي دهد؟

 از آيات قرآني و نيز مطالعه تاريخ چنين بر مي ‏آيد كه امت، نقشي اساسي در پيروزي يا شكست نهضت‏ هاي پيامبران داشته‏ اند و حتي از بعضي از آيات قرآن چنين بر مي ‏آيد كه نزول رحمت يا عذاب بر يك جامعه، تابعي از نوع فعاليت مردمان آن جامعه بوده است و سنت الهي بر آن جاري بوده كه متناسب با ايمان يا كفر مردم، نعمت يا عذاب خود را بر جامعه ‏اي فرود مي ‏آورده است. شاهد آنكه حضرت نوح(ع) از مردم زمان خود مي ‏خواهد استغفار كنند تا به دنبال آن آسمان بر آنان ببارد و خداوند آنان را با اموال و فرزندان ياري كند: «فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ إِنَّهُ كانَ غَفَّاراً يُرْسِلِ السَّماءَ عَلَيْكُمْ مِدْراراً وَ يُمْدِدْكُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِينَ وَ يَجْعَلْ لَكُمْ جَنَّاتٍ وَ يَجْعَلْ لَكُمْ أَنْهاراً»[1]. قرآن كريم تصريح مي‏ كند: «مما خطيئاتهم اغرقوا»[2] يعني، قوم نوح به علت گناهان خود گمراه شدند. در آيات ديگر نيز به اين نكته تصريح شده است كه علت هلاكت بسياري از اقوام گذشته، ظلم و ستم آنان بوده است.[3]

 در مقابل به اين نكته نيز تصريح شده كه اگر جامعه‏ اي ايمان آورد و تقوا پيشه كند، خداوند درهاي بركت آسمان و زمين را به روي آنان مي ‏گشايد: «و لو أنّ اهل القري آمنوا و اتّقوا لفتحنا عليهم بركات من السماء و الارض…» [4] خداوند در آيه‏ اي، سنت كلي خود را چنين بيان مي‏ كند: تا مادامي كه مردم در راه مستقيم بوده و از آن منحرف نشوند، نعمت‏ هاي الهي بر آنان جاري مي‏ شود و تغيير عملكرد الهي، تابعي از تغيير رفتار مردم است: «ذالك بان الله لم يك مغيراً نعمة أنعمها علي قوم حتي يغيروا ما بأنفسهم»[5]

 يكي از مهم‏ترين مشكلات پيامبران و مردان الهي در طول تاريخ، عدم همراهي مردم به طور پيوسته با اهداف و برنامه‏ هاي آنان بوده است كه اين مطلب را مي ‏توانيم از كلام پيامبر اكرم(ص) به وضوح دريابيم كه «شيبتني هود»؛ يعني سوره هود مرا پير كرد. درباره علت آن گفته شده است: سبب اين امر وجود آيه «فاستقم كما امرت و من تاب معك»[6]   يعني “به همراه كساني كه با تو به سوي خداوند بازگشته ‏اند، استقامت كن” در اين سوره است، در حالي كه پيامبر(ص) درباره سوره «شوري» كه در آن تنها خود آن حضرت(ص) با آيه «فلذالك فادع و استقم كما امرت»[7] مأمور به استقامت شده – چنين جمله ‏اي را بيان نكرده است. از ابن عباس نقل شده است: هيچ آيه ‏اي همانند آيه سوره «هود» براي پيامبر(ص) سخت‏تر نبود.[8]

 

پي نوشت:

[1] سوره نوح، آيات 10-12. [2] همان، آيه 27. [3] هود (11)، آيه 102 و 117؛ كهف (18)، آيه 59؛ قصص (28)، آيه 59. [4] .اعراف (7)، آيه 96. [5]   انفال (8)، آيه 53 و به همين مضمون، رعد (13)، آيه 11. [6] هود (11)، آيه 112. [7]  شوري (42)، آيه 15. [8] الميزان، ج 11، ص 66 به نقل از: مجمع البيان.