تعاريف و اصطلاحات رايج در شبكه ريلي

تعریف: مقررات عمومی حرکت مجموعه اي مشتمل بر دستورالعملهای فني و ایمنی است که در رابطه با وظایف مامورین (اعم از مامورین راه آهن و شرکتهای خصوصی) و نحوه عملیات و نظارت  آنان بر امور سیروحرکت قطارها و سایر وسائط نقلیه راه آهن و تامین ایمنی آنها و نیز سلامت کارکنان و مسافرین و بخش های خصوصی تدوین گردیده است.

ماده 1: وظایف عمومی

1-1: کلیه کارکنان اعم از کارکنان راه آهن و بخش خصوصی  مرتبط با امور حرکت قطارها و وسایط نقلیه ریلی، از هر صنفی که باشند بایستی در حفظ و سلامت مسافران و مامورین راه آهن و همچنین حفظ و نگهداری و ایمنی وسائط نقليه،  محمولات آنها وسايراموال راه آهن كه دراختياردارند کوشا باشند و برای تامین این منظور با کمال علاقه مندی از دستورات و مقررات و آئین نامه های مربوط به وظایف و روشهای اجرائی عملیات آنان پیروی نموده و مورد اجرا قرار دهند.

     تبصره 1-1-1: در این مقررات بکارگیری عنوان ((مامورین یا کارکنان)) کلیه نیروهای راه آهن یا شرکتهای خصوصی که به نحوی از انحاء عهده دار وظایفی از امور سیروحرکت می باشند را شامل می گردد.

2-1: کلیه مامورینی که در امور سیروحرکت قطارها دخیل می باشند باید طی دوره های آموزشی تئوری و عملي  با مفاد مقررات و دستورات ایمنی سیروحرکت آشنا گردیده و صلاحیت اجرای صحیح آنها را کسب نمایند و همواره یک نسخه از آن را در اختیار داشته باشند.

3-1: تشریک مساعی از اهم وظایف ماموران بوده و موظفند از هرگونه بی نظمی در امور حرکت قطارها و سایر وظایف مربوطه خودداری و جلوگیری نمایند.

4-1: کلیه ماموران موظفند با کمال هوشیاری و به موقع در محل کار حاضر و در حین انجام وظیفه شئونات اداری و اسلامی را رعایت نمایند .

5-1: مأمورانی که از طرف راه آهن یا شرکتهای خصوصی به آنها لباس متحدالشکل وسايروسايل حفاظت فردي ( كفش و كلاه ايمني و…) تحویل میگردد موظفند در حین انجام وظیفه از لباس و علائم مشخص مربوطه استفاده نمایند. سایر ماموران نیز باید در ساعات خدمت در محوطه کار با لباس مرتب و تمیز انجام وظیفه نمایند.

ماده 2 : ایستگاه: محوطه ای است محدود به مجموعه ای از سوزنهاو خطوط و بهم پیوسته كه در آن ساختمانهای اداری و مسکونی و سکوهای بار ومسافر و سایر تاسیسات قرار دارد و محل توقف ، تنظیم ، قبول ، اعزام و عملیات مانور و سبقت و تلاقی قطارها و سایر وسایط نقلیه راه آهن می باشد و همچنین در آن امور مربوط به قبول و تحویل بار و توشه و سوار و پیاده شدن مسافران انجام می گیرد که برحسب موقعیت و میزان فعالیت درجه بندی گردیده است و دارای محدوده مشخص و معینی می باشد.

1-2: در ایستگاههای راه آهن دو خطه که در حد فاصل ایستگاههای آن دو خط جهت رفت و برگشت قطارها احداث گردیده   می باید در طرفین حدود ایستگاههای راه آهن دو خطه ، سوزنهای رابط نصب گردد تا خط اصلی فرد و کلیه خطوط منشعب از آن به امتداد خط اصلی زوج و همچنین خط اصلی زوج و کلیه خطوط منشعب از آن به امتداد خط اصلی فرد اتصال یابد.

2-2: ایستگاه تشکیلاتی:ایستگاهی است که به تناسب جمعیت و موقعیت صنعتی و اقتصادی منطقه و همجواری با شهرها و سازمانهای دولتی و بخشهای خصوصی احداث گردیده که برای تنظیم و تشکیل قطارها دارای دسته مانور مستقل و پرسنل از قسمتهای مختلف ، سیروحرکت ، ناوگان ، خط ، ارتباطات و علائم الکتریکی و پلیس بوده و مجموعه ای از فعالیت های ترافیکی ، دپو ، پست بازدید ، خط تعمیر، خط ، ارتباطات وعلائم الکتریکی ، پلیس در آن انجام می پذیرد.ودارای تاسیسات فنی،سینی دوار یاخط مثلث وخطوط صنعتی وتجاری بوده که ازآن منشعب میگردد.

3-2: ایستگاه نیم بسته: ایستگاهی است که برحسب مقتضیات و به موجب دستور راه آهن سوزنهای آن موقتا برچیده شده و فقط توقف قطار برای سوار و پیاده شدن مسافران و قبول و تخلیه توشه مورد استفاده قرار میگیرد.

4-2: ایستگاه رابط:ایستگاهی است بین چند ایستگاه که برحسب ضرورت و بطور موقت و بدون ایجاد ساختمان و تاسیسات به منظور برقراری ارتباط بین دو یا چند بلاک ازمحورهای مختلف ایجاد می گردد که فاقد خطوط فرعی بوده و صرفا دارای تعدادی سوزن منتهی به بلاک می باشد که کلیه بلاکها مجهز به علامت حدود ایستگاه می باشد و حسب مورد بر اساس دستورالعمل خاص کمیسیون عالی سوانح مورد بهره برداری قرار می گیرد.

5-2: توقفگاه: محلی است بین دو ایستگاه که بر حسب ضرورت و احتیاج برای سوار و پیاده شدن مسافران از قطار مسافری یا مختلط طبق برنامه از آن استفاده میشود.

6-2: ایستگاه بسته: ایستگاهی است که بنا به مقتضیات و دستور راه آهن موقتا سوزنها و علائم آن برچیده شده و قطارها در آن توقف نمی نمایند.

7-2: ایستگاه موقت: محلی است که در مواقع ضروری(سوانح یا انسداد خط)بین دو ایستگاه موقتا دایر می گردد تا بتوان وسايط نقليه ريلي امدادي را طبق مقررات مربوط به آن محل قبول و یا از آن محل اعزام و یا عمل مبادله را انجام داد.

8-2: ایستگاه اضطراری: به منظور روان سازی ترافیک و افزایش ظرفیت خط ایستگاه اضطراری بین دو ایستگاه راه آهن  دو خطه در نقطه اي مشخص دایر میگردد که فقط محدود به  سوزنهای رابط خطوط زوج و فرد وعلائم مربوطه بين دو ايستگاه طرفين  ميباشد و رعایت موارد ایمنی سیر قطارها در این گونه ایستگاهها از اهمیت ویژه ای برخوردار است

ماده 3 : حدود ایستگاه: از نظر رفت و آمد قطارها عبارت از علامتهای ورودی ایستگاه بوده که فاصله آن از سوزن ورودی به شرح زیر تعیین میگردد.

1-3: در ایستگاههایی که مجهز به علائم الکتریکی میباشند از علامت چراغ 3 نمای ورودی طرفین ایستگاه.

2-3: در ایستگاههایی که دارای سیمافور میباشند از سیمافور ورودی طرفین ایستگاه.

3-3: سایر ایستگاهها از تابلو حدود ایستگاه که در طرفین ایستگاه نصب شده است.

4-3: حریم راه آهن:عبارت است از اراضی بستر و حاشیه راه آهن که حدودآن طبق قانون ایمنی راههاوراه آهن تعیین ومشخص گردیده است.

ماده 4 : خطوط ایستگاه: مجموعه خطوطی است که در داخل ایستگاه احداث و یا از آن به تاسیسات مجاور ایستگاه منشعب شده باشد و عبارتند از:

1-4: خط اصلی ایستگاه: عبارتست از خطی که در امتداد خط بین دو ایستگاه طرفین واقع شده است.

2-1-4: خطوط اصلی در ایستگاه راه آهن دو خطه عبارت از خطوطی است که در امتداد خط فرد یا زوج بین ایستگاههای طرفین قرار گرفته است.

2-4: سایر خطوط ایستگاه خطوط فرعی نامیده شده و بشرح زیر میباشند.

1-2-4: خطوط قبول و اعزام قطارها که عبارت از خطوطی هستند که در كليه   ایستگاهها  برای قبول و اعزام قطارها مورد استفاده قرار میگیرند.

2-2-4: خطوط مانور: خطوطی هستندکه در ایستگاههای تشکیلاتی برای تنظیم و تفکیک قطارها (مانور) احداث گردیده اند.

3-4: خطوط انشعاب: خطوطی هستند که از خطوط ایستگاه منشعب و به شرح زیر میباشند.

1-3-4: خطوط صنعتی و تجاری: عبارت از خطوطی هستند که بنابر احتیاج یا تقاضای موسسات دولتی یا صنعتی و تجاری از خطوط داخل ایستگاه منشعب میشوند.

2-3-4: خطوط تاسیساتی: خطوطی است که برای انجام امور جاری اختصاصي  راه آهن و شرکتها از قبیل خطوط کارخانجات و تعمیرات ، آبگیری ، سوختگیری ، مثلث ، دوار، مخازن راه آهن کارگاههای ریل گذاری و امثال آن احداث می گردد

1-2-3-4: خطوط انبار: عبارت از خطوطی است که در محوطه انبارهای کالا و توشه و سایر انبارها بمنظور تخلیه و بارگیری محمولات واگنها احداث می گردد.وانتهاي آن بايد مجهز به سپر باشد.

2-2-3-4: خط دوار: خطی است دایره شکل که برای تغییر جهت قطار و سایر وسایط نقلیه ریلی احداث می شود و از داخل خطوط ایستگاه منشعب می گردد.

3-2-3-4: خط مثلث: خطی است مثلث شکل که مانند خط دواربه منظور تغییرجهت وسایط نقلیه مورد استفاده قرار می گیرد.

4-2-3-4: سینی دوار: وسیله ایست  كه جهت تغییر جبهه لکوموتیو و سایر وسایط نقلیه مورد استفاده قرار می گیرد.

5-2-3-4: پل متحرک: وسیله ایست ریلی با نیروی محرکه برقی که بمنظور انتقال لکوموتیو یا واگن و نیز سایر وسایط نقلیه از خطی به خط دیگر مورد استفاده قرار  می گیرد.

6-2-3-4: خط کور خطی است که فقط از یک طرف با یکی از خطوط ایستگاه مرتبط بوده (از این خط بنا به ضرورت میتوان برای توقف وسایط نقلیه استفاده و از انسداد خطوط فعال ایستگاه جلوگیری بعمل آورد) و انتهای آن مجهز به سپر مخصوص می باشد.

7-2-3-4: خط فرار: خطی است که صرفاً وسایط نقلیه در حال فرار به آن هدایت میشوند و همیشه باید آزاد بوده و در انتهای آن شن و ماسه انباشته شده وطول آن نمیبایستی حداقل کمتراز 18 متربوده باشد.

8-2-3-4: خط تامین: خطی است که در دنباله انتهای خطوط طرفین ایستگاه بمنظور قبول تلاقی همزمان در سیستم علائم الکتریکی احداث میگردد و دارای شرایط خط فرار نیز می باشد.

9-2-3-4: خط تعمیر: خطی است منشعب از خطوط فرعی ایستگاه تشکیلاتی و به منظور تعمیرات روزانه و جاری واگنها مورد استفاده قرار می گیرد .

10-2-3-4: خط زوج یا فرد:درمحورهای دوخطه خط سمت راست جهت حرکت وسایط نقلیه ریلی که با افزایش کیلومتر از مبدا توام باشد خط زوج نامیده شده وخط سمت چپ جهت حرکت وسائط نقلیه ریلی که باکاهش کیلومترازمبداء باشدخط فرد نامیده میشود .

1-10-2-3-4 : ایستگاه تهران بعنوان مبدا اولیه در هر محوری که از آن منشعب می گردد تعیین و سایر محورهاییکه از محور اصلی انشعاب یابند راه آهن بنابه مقتضیات محورجدیدتصمیم گیری مینمایدمانند محوربافق،کاشمر.

11-2-3-4: خط رابط: خطی است که دومحورمختلف شبکه ریلی رابه یکدیگرمتصل مینماید

12-2-3-4: خط دنباله مانوری: خطی است که به منظور جلوگیری از انتقال مانور به خطوط قبول و اعزام دربلاک و تسهیل عملیات مانور درادامه خطوط مانوری احداث می گردد.

13-2-3-4: تپه مانوری: محلی است به شکل تپه و دارای خطوط شیب دار که با رهاسازی واگن قابل کنترل بوده و به منظور تسهیل در انجام عملیات مانور و صرفه جویی در نیروی انسانی و نیروی کشش و سرعت در تفکیک و تنظیم واگنها مورد استفاده قرار می گیرد.

14-2-3-4: ایجاد انشعاب (نصب سوزن) در حد فاصل خط بین دو ایستگاه بطور دایم ممنوع است در صورتی که ضرورت ایجاب نماید با موافقت راهآهن و شرایط و دستورالعمل خاصی و نصب سوزن تامین برای مدت محدود و موقت دایر و پس از رفع نیاز برچیده خواهد شد.

ماده 5 : شماره گذاری خطوط

1-5: خطوط واقع در محوطه هر ایستگاه اعم ازمحورهای یک خطه یادوخطه و… به ترتیب از اولین خط مجاور جبهه ساختمان ایستگاه شماره گذاری  می شوند. چنانچه در سمت پشت ایستگاه خطوطی باشد شماره آن از شماره بعدی آخرین خط جلوی جبهه ایستگاه شماره گذاری خواهد شد.

ماده 6 : خط بین دو ایستگاه: قطعه خطی است که دو ایستگاه مجاور را بهم متصل نموده ومحدود به علائم حدود ایستگاه   می باشد.

1-6: در ایستگاههای راه آهن دو خطه قطعه خطی که در امتداد خط اصلی فرد یا زوج دو ایستگاه مجاور را به هم متصل نماید خط فرد یا زوج بین دو ایستگاه نامگذاری میگردد.

ماده 7 : بلاک: قطعه خطی است بین دو نقطه که برای تنظیم فاصله زمانی سیر قطارهامشخص می شود بعبارت دیگر بلاك مقدار فاصله ای است که قطاری طی مینماید تا به قطار بعدی اجازه حرکت داده شود .

1-7: در راه آهن دو خطه بنا بر آنکه سیر قطار بین دو نقطه در امتداد خط فرد یا زوج باشد بلاک فرد یا زوج نامیده می شود.

ماده 8 : دوراهی یا سوزن: دستگاهی است که برای تغییر مسیر حرکت وسایط نقلیه راه آهن به خطوط دیگر بکار برده میشود.

1-8: حالت عادی سوزن(Normal): به حالتی از دوراهی گفته می شود که وسائط نقلیه را در مسیراصلی هدایت نماید.

2-8: حالت معکوس سوزن(Reverse): به حالتي از دوراهی گفته می شود که وسائط نقلیه را به مسیر فرعی هدایت می نماید.

ماده 9 : انواع دوراهه یا سوزن:

1-9: سوزن الکتریکی: دستگاه دوراهي است که تغییر وضعیت آن توسط برق و الکترو موتور وبافرمان اپراتور مجاز  انجام         می گیرد.

2-9: سوزن نیمه الکتریکی:. دستگاه دوراهي است که از طریق پانل علائم قفل آن آزاد شده و تغییر وضعیت آن توسط مامور موظف مجاز انجام می گیرد.وتازماني كه كليد سوزن در پانل و درجاي خودقرار نگرفته خطي كه سوزن از آن منشعب شده به حالت اشغال مي باشد

3-9: سوزن دستی:. دستگاه دوراهي است که تغییر وضعیت آن توسط سوزنبان انجام می گیرد.

ماده 10 :   (گاباري): عبارتست از حد مجاز ابعاد فضایی که وسایط نقلیه راه آهن میتوانند ار آن عبور نمایند.

ماده 11 : برخی از تجهیزات فنی و تاسیسات در محوطه ایستگاه

1-11: دگاژ: آخرین نقطه امن توقف قطارها یا واگنها وساير وسائط نقليه ريلي بین دو خط مجاور

 ( منتهی به سوزن ) را دگاژ مینامند که حد آن با علامت مخصوصی مشخص می شود

2-11: ماگنت: قطعه آهنربایی است که درفاصله 1500 متری علامت حدود ایستگاه در سیستمهای مختلف مابین دو ریل نصب میگردد و به محض عبور لکوموتیو از روی آن دستگاه سیگنال لکوموتیو فعال شده و نزدیک شدن به ایستگاه را به لکوموتیوران هشدار میدهد

3-11: تاسیسات ایستگاه: تجهیزات ودستگاههای مستقر در داخل حریم ایستگاه که به منظور امور خدمات فنی و رفاهی ایستگاه (سرمایش،برق رسانی،آب رسانی،سوخت گیری و …) احداث گردیده و مورد استفاده قرار میگیرد.

4-11: اطاق علائم: محلی است که کلیه تجهیزات سخت افزاری مربوط به سیستم علائم الکتریکی در آن قرار داشته و ارتباط بین دستگاههای محوطه ایستگاه (چراغها،سوزنها،تراکها و…) و پانل فرماندهی توسط تجهیزات آن برقرار میگردد که همواره مجهزبه قفل وپلمپ می باشد.

5-11: دپومامورین : محلی است که در آن آماده سازی و برنامه ریزی و هماهنگی اعزام لکوموتیوها و مامورین مربوطه انجام میگیرد .

6-11: کفش خط: به منظور مهار واگنهای متوقف علاوه بر بستن ترمز دستی از وسیله ای گوه ای شکل به نام کفش خط استفاده می نمایند .

7-11: قفل دستی سوزن: به منظور تثبیت و مهار تیغه سوزن های دستی از وسیله ای به نام قفل دستی سوزن استفاده می گردد و کلید آن در پایان هر کشیک در حضور مسئولین وقت هر ایستگاه بین سوزنبانان تحویل و تحول میگردد.

ماده 12 : قطار: قطار عبارتست از یک یا چند لکوموتیو متصل بهم  یا متصل به یک و یا چند واگن و این نام موقعی به آن اطلاق میشود که کارکنان مربوطه آنرا تحویل گرفته و به علامت مخصوص انتهایی قطار مجهزگردد. به نحویکه در روز و شب به خوبی از سمت لکوموتیوران قابل رویت بوده ودر جایگاه خود مستحکم گردد.

1-12: حرکت کلیه وسایط نقلیه راه آهن از قبیل درزین و جرثقیل و زیرکوب و غیره که نتوان آنرا به آسانی از روی خط بلند نمود تابع مقررات حرکت قطارها میباشند.

2-12: لکوموتیو فرماندهی:به لکوموتیو پیشرو که به یک یا چند لکوموتیو متصل بوده و یا به لکوموتیوهایی که در بین قطار با سیستم رادیوئی مرتبط میگرددو فرمان حرکت میدهد و لکوموتیوران قطار را از کابین آن لکوموتیو هدایت مینماید اطلاق میگردد.

1-2-12 :لكوموتيو يدك : لكوموتيوهاي كه به لكوموتيوفرماندهي متصل یاارتباط دارند وكليه فرامين راازآن ميگيرند اطلاق میگردد.

3-12: لکوموتیو سرد:به لکوموتیو خاموش و نیز لکوموتیوگرمی که از نیروی کشش آن استفاده نگردد  اطلاق میگردد.

ماده 13 : انواع قطار

1-13: قطار تشریفات: قطاری است که برای مسافرت مقامات عالیه کشوری و یا هیئت ها و یا میهمانان داخلی و خارجی بر حسب دستور راه آهن تشکیل و اعزام میشود.

2-13: قطار مسافری: قطاری است متشکل از مجموعه سالنهای مسافری واگنهای مولد بخار و برق، توشه و رستوران و واگن حمل خودروبرکه جهت حمل و نقل مسافر و توشه تشکیل و طبق برنامه اعزام می شود.

3-13: قطار باری: قطاری است که شامل واگنهای باری و همواره از یک مبدا به یک مقصد تنظیم شده و برای سیر آن از هرگونه مانور برنامه ریزی شده در مسیر (انفصال یا اتصال واگن) خودداری شده و طبق برنامه اعزام می گردد.

و در شرایط خاص صرفا به لحاظ انفصال واگن تعمیری يااتصال وانفصال لكوموتيو امداد از قطار اجازه مانور در مسیر را دارد.

1-3-13-قطارباری برنامه ای: قطارباری است که طبق برنامه زمان بندی شده تنظیم واعزام میگردد.

2-3-13- قطارکامل: به قطاری اطلاق میگردد که لکوموتیووواگنهای آن متعلق به شرکتهای خصوصی باشد.

4-13: قطار مختلط: قطاری است که از تعدادی سالنهای مسافری و واگنهای باری تشکیل شده است و با برنامه قطار باری اعزام میگردد.

5-13: قطار عملیات: قطاری است حامل لوازم و افزارآلات و مصالح و نفرات که به منظور انجام مانوردرایستگاههای مسیر و نیز انجام امور فنی و خدماتی راه آهن تنظیم و حرکت داده میشود.

6-13: قطارنجات: قطاری است شامل واگنهای شن کش ، لبه بلند و کوتاه ، مسقف ، تفتیش وجرثقیل که جهت حمل بالاست وادوات مخصوص خط ،ماشین آلات سبک وسنگین وادوات ناوگان ونفرات به منظور آزادسازی خط به محل سانحه اعزام میگردد..

7-13: قطار نظامی: قطاری است که فقط برای حمل محمولات و مهمات یا افراد نظامی تشکیل و حرکت داده میشود.

8-13: قطار هلال احمر: قطاری است متشکل از سالنهای بیمارستانی که بنا به ضرورت جهت امداد و درمان وحمل مجروحین به طول خط اعزام می گردد.

9-13: قطار برف روب: قطاری است متشکل از لکوموتیو،دستگاه برف روب پروانه دار و به تناسب تعدادی سالن مسافری و واگن باری بوده  که به منظور عملیات برف روبی به محل اعزام می گردد.

1-9-13: قطار ماسه روب: قطاری است متشکل از لکوموتیو و دستگاه ماسه روب که بنا به ضرورت به محل ماسه گیر اعزام میگردد.

10-13: قطار متراژی: قطاری است که طول(متراژ)آن از طول کوتاهترین خط قبولی ایستگاههای آن محور بیشتر باشد.

ماده 14 : برنامه حرکت قطارها،اطلاعیه ای است که در آن اطلاعات مربوط به حرکت قطارها درج میگردد و بر دو نوع میباشد.

1-14: برنامه عمومی: برای اطلاع مسافرین و مراجعین از ساعت ورود و خروج قطارهای مسافری به ایستگاهها تهیه و منتشر میشود.

2-14: برنامه اداری عبارتست از نشریه ای که در آن ساعات ورود و خروج،تلاقی،سبقت،فواصل ایستگاهها،سرعت و سایر مشخصاتی که برای استفاده ماموران موظف راه آهن که با حرکت قطارها ارتباط  دارند تهیه و توزیع میگردد.

ماده 15 : تعریف برخی از نمودارها و فرم ها و اصطلاحات راه آهن

1-15: ورقه سیر: هر قطاری که برای حرکت از ایستگاه مبدا به مقصد معینی آماده میگردد باید دارای ورقه سیر باشد که در آن کلیه مشخصات قطار اعم از اسامی مامورین،شماره لکوموتیو،شماره واگنها،زمان توقف،سبقت،تاخیرات،زمان ورود و خروج از ایستگاههای مسیر و زمان رسیدن به مقصد و وقایع حین حرکت در آن ثبت می گردد.

2-15: گراف: نمودار حرکت مکانی قطار وساير  (وسائط نقليه ريلي) در بعد زمان را گراف می گویند كه در آن زمان و مكان حركت ، توقف ، تلاقي ، سبقت ، مشخصات وسايط نقليه ريلي و تمام عمليات سير و حركتي محور حركت با درج کد مربوطه ثبت و ترسيم مي‌گردد.

3-15: تلفنگرام : پيامي است کتبی که داراي شماره و تاريخ بوده و  توسط واحدهای مختلف راه آهن و مامورين ذیصلاح در مواقع نياز جهت اطلاع و اقدام مخابره مي گردد و بايستي در دفتر مخصوص ثبت گردد.

4-15: دستگاه ميله راهنما : دستگاهي است الکترو مکانیکی که در آن میله هایی با شرایط خاص تعبیه شده استو جهت اعزام وسائط نقليه ريلي مورد استفاده قرار می گیرد بنحوي که در يك بلاك  در آن واحد نمي توان  بيش از يک ميله را از دستگاه خارج نمود .

5-15: جواز راه آزاد : فرمي است که در هنگام اعزام وسائط نقليه ريلي از ايستگاههاي غير علائمي و ايستگاههاي علائمي (هنگام خرابي علائم ) صادر گرديده و به منزله مجوز حرکت تا ايستگاه بعدي  مي باشد.

6-15: وسايط نقليه زوج : به وسايط نقليه اي كه حركت آنها همراه با افزايش كيلومتر خط از مبدا حرکت بوده اطلاق می گردد.

7-15: جواز راه آزاد زوج : فرمي است آبي رنگ که مجوز اعزام وسائط نقليه ريلي زوج بين دو ايستگاه ميباشد.

8-15: وسايط نقليه فرد : به وسايط نقليه اي كه حركت آنها همراه باكاهش كيلومتر خط از مبدا حرکت بوده  اطلاق می گردد.

9-15: جواز راه آزاد فرد : فرمي است سفيد رنگ که مجوز اعزام وسائط نقليه ريلي فرد بين دو ايستگاه ميباشد.

10-15: برگ احتياط: فرمي است زرد رنگ که در آن موارد احتياطي از قبيل تقليل سرعت و … درج و به هنگام اعزام وسايط نقليه ريلي پس از اخذ امضاء به مامورين موظف تحويل مي گردد تا در محلهای ذکر شده در برگ احتیاط موارد آنها را اجرا نمایند.

11-15: برگ تغيير خط قبولی : فرمي است زرد رنگ که به هنگام ضرورت تغيير (خط قبولي) به جهت هدايت وسايط نقليه ريلي به خط قبولی ديگر ايستگاه  درسيستم جواز راه آزاد  صادر مي گردد.

12-15: جوازآزمايش ترمز: فرمي است که پس از اتمام بازديدهاي فني و آزمايش ترمز قطار توسط بازديد کننده آلات ناقله صادر ومشخصات فني قطار درآن ثبت ميشودکه صدور آن به مفهوم تاييد سلامت قطار از نظر ترمز هوا ، ترمز دستي و ساير امور فني بوده وقطار قابليت سير در آن منطقه حداقل تا پست بازدید بعدی يا پست بازديدي كه با توجه به شرايط منطقه سير،راه آهن آنرا معين وابلاغ مينمايد  را دارد .

13-15: برچسب تعميرات : جهت الصاق بر روي واگنهاي تعميري مورد استفاده قرار گرفته و حاوي اطلاعاتي نظير تاريخ صدور ، شماره واگن تعميري ، علت خرابي و محلي كه بايستي واگن تعميري واگذار گردد مي باشد كه حسب كاربرد آنها به انواع ذيل تقسيم مي گردند .

1-13-15 : برچسب تعميرات آبي رنگ : اين برچسب جهت الصاق بر روي واگنهاي تعميري كه امكان تعميرات آنها در محوطه ايستگاه وجود دارد مورد استفاده قرار مي گيرد .

2-13-15: برچسب تعميرات زرد رنگ : اين برچسب بر روي واگن های تعميري كه بايستي جهت تعميرات ويژه به كارخانجات تعمير واگنها ، واگن خانه و يا محل ديگري واگذار گردد مورد استفاده قرار مي گيرد .

3-13-15: برچسب تعميرات قرمز رنگ : اين برچسب جهت الصاق بر روي واگن های تعميري كه به دليل نقص آلات محركه ، باربندي و يا هر علت ديگري قابل حركت نبوده و به هيچ وجه نبايستي تا خاتمه تعمير حركت داده شوند مورد استفاده قرار مي گيرد .

4-13-15: برچسب خاتمه تعميرات سفيد رنگ : اين برچسب جهت الصاق بر روي واگن های تعميري كه تعميرات آنها خاتمه يافته مورد استفاده قرار مي گيرد .

14-15:طول مفيد خط: فاصله بين دوعلامت  دگاژ مربوط به يك خط را طول مفید آن خط می گویند.

15-15: بارنامه : سند حملی است که به تناسب نوع وسیله حمل و مشخصات کالا و گیرنده آن صادر می شود.

16-15: كارنامه لكوموتيو :. فرمي است كه در آن مشخصات  مامورين لکوموتيو،شماره لكوموتيو،نوع قطار،ساعت ورودوخروج مامورين به دپودرآن درج گرديده و توسط ناظم دپو ايستگاه مبداء صادر وپس ازتحويل به لکوموتيوران و اعزام لکوموتیو به خطوط ایستگاه بايدبه اطلاع متصدي ترافيك نيزبرسد.

17-15-: مجوز تردد با لكوموتيو : مجوزي است براي تردد ماموريني كه حسب ضرورت باید  با لكوموتيو سیر نماید اما  نام آنها در كار نامه لكوموتيو قيد نشده است  صادر می گردد.

18-15: دفترچه تعمیرات لكوموتيو :دفترگزارشي است که کليه معايب ،تعميرات وبازديدهاي انجام شده مربوط به لکوموتيو درآن ثبت ومستند ميگردد.

19-15: مانور : هرگونه جابجائي وسائط نقليه ريلي در داخل ايستگاه يا محوطه مانور كه به قصد خروج از حدود ايستگاه نباشد مانور مي گويند .

20-15: دالگاژ : هرگاه لازم باشد حسب ضرورت ( استفاده بهينه از نيروي كشش و … ) قطاري به وسيله لكوموتيو دیگر از انتها بدون اتصال لوله هوا  قلاب شده  و به سمت جلو حركت داده شود اين عمل را دالگاژ گويند.

21-15: آزمايش ترمز : تست عملي ترمز وآزادسازي ترمزكه قبل از حركت قطار جهت اطمينان از سالم و آماده به کار بودن ترمز هواي قطارانجام ميشود.

22-15:عبوراز سوزن غلط: عبارتست از تغيير وضعيت دو راهي تحت تاثير نيروي مكانيكي ناشي ازعبور غیر مجاز وسيله نقليه ريلي كه از سمت پاشنه سوزن (تيكه مركزي)  درمواقع غلط بودن مسير سوزن  به تيغه سوزن اعمال مي گردد .

23-15: تلاقي : ورود دو قطار از بلاكهاي طرفين به خطوط تعيين شده یک ايستگاه را تلاقي مي‌گويند.

24-15: سبقت : پیش افتادن يك وسيله نقليه ريلي از ديگري را كه در يك جهت حركت مي‌نمايند سبقت مي نامند .

25-15:  وزن ترمز يک قطار: مجموعه عواملی که درنگهداشتن یا ترمز شدن یک وسیله نقلیه درحال حرکت تاثیر می گذارد وزن ترمز آن نامیده می شودومقدارآن ازطرف کارخانجات سازنده طی آزمایشات علمی وتجربی با واحد تن محاسبه وبه صورت عددی ثابت روی بدنه وسایط نقلیه ثبت می گرددومهمترین عوامل فوق عبارتنداز:

نیروی وارده برکفش ترمز، زمان پرشدن سیلندرترمز، نوع ساختمان وسیله نقلیه.

26-15:  درصد وزن ترمز: ميزان وزن ترمز سالم و آماده به کار قطار در ازاء هر يکصد تن وزن کل قطار را درصدوزن ترمز مي نامند.     

100  ×  مجموع وزن ترمز قطار   =  درصد وزن ترمزقطار

                       وزن قطار

27-15:  پدال ايمني Dead man)  ): دستگاهي است كه جهت هوشياري لکوموتيوران در کابين لکوموتيو نصب مي گردد و لکوموتيوران موظف است قبل از شنيدن صداي آلارم با فشار دادن پدال يا تكمه عمليات آن را خنثي نمايد در غير اينصورت فرمان تخليه هواي لوله اصلی قطار توسط سيستم صادر و قطار متوقف مي شود .

28-15: ترمز خودكار :دستگاهي است كه در لكوموتيو نصب شده و با دريافت فرامين ازتجهيزات داخل خطوط (ماگنت و … ) هشدارهاي صوتي و نوري صادر مي نمايد چنانچه لكوموتيوران پس از بروز آلارم نسبت به خنثي نمودن آنها اقدام ننمايد فرمان تخليه هوای لوله اصلی توسط سيستم صادر و قطار ترمز مي نمايد .

29-15:  ترمز دستي: مجموعه اي متشکل از تجهیزات( اهرم بندي) فلکه است که با چرخش فلکه وانتقال نيرو به صورت مکانیکی به کفش ترمز،عمل ترمز در وسیله نقلیه اعمال شده .كه موجب ترمز.ومهار واگنهاي  متوقف مي گردد

ماده16 : تعریف مشاغل در ارتباط با سیروحرکت

1-16: رئیس ایستگاه: مسئول اداره کلیه امور ایستگاه طبق وظایفی که برای او تعریف شده می باشد.

2-16: مسئول وقت ایستگاه: مسئولیت امور ایستگاه برای مدت معینی به او محول می گردد که وظایف رئیس ایستگاه را طبق آئین نامه در آن مدت انجام می دهد.

3-16: مسئول و متصدی ترافیک : درایستگاههای تشکیلاتی تمام یا قسمتی از وظایف فنی ایستگاه به آنها محول می گردد که طبق مقررات در هر کشیک انجام می دهند.

4-16: سرمانورچی: درایستگا ههای تشکیلاتی طبق نظر مسئول وقت ایستگاه مسئولیت تنظیم و تشکیل و تفکیک قطارها و قرار دادن واگنها در محلهای مربوطه راعهده دار می باشد.

5-16: مانورچی: درایستگاههای تشکیلاتی در تنظیم و تشکیل و تفکیک قطارها تحت نظر سرمانورچی انجام وظیفه  می نماید.

6-16 : مانورچي راهنما: مسئولیت راهنمائی لکوموتیووسایروسایط نقلیه درمحوطه ایستگاه را عهده دارمی باشد.

7-16: سوزنبان: مسئول مراقبت از سلامت دستگاه سوزن و تنظیم مسیر خطوط طبق وظایفی که برای او تعیین شده می باشد.

8-16: مامورین بازدید آلات ناقله: مسئول بازدید فنی كامل قطارها (  باری و  مسافری )  و صدور جواز سلامت سیرقطار در ایستگاه می باشد.

9-16 تعميركارواگن –تعميرات واگنها را بر عهده دارد وهمچنين در بازديد قطار ورفع عيوب جزئي در معيت وتحت نظر مامورين بازديد شركت مي نمايد.

10-16: مسئول كنترل ترافيك: مسئوليت کنترل و نظارت بر كليه امور ترافيكي منطقه از جمله قبول و اعزام قطارها ، سبقت ،تلاقي ،توزيع واگنها ، برنامه ريزي حركت قطارها ، استفاده بهينه از نيروي كشش و ظرفيت واگنها ، تخليه و بارگيري واگنها و ساير امكانات موجود در خطوط راه آهن وثبت وقایع را مطابق مقررات بر عهده دارد.

11-16: كنترلرترافیک : مسئوليت نظارت وکنترل بر سير وسائط نقليه ريلي مطابق با برنامه هاي ابلاغي و انجام بموقع امور از قبيل مانورو. .. و همچنين ترسيم نمودار سير (گراف) را بر عهده دارد و تحت نظر مسئول کنترل انجام وظيفه مي نمايد.

1-11-16: كنترلر نيروي كشش ( ناوگان ): با همكاري كنترلر سيروحركت ناحيه به امور فني مربوط به لكوموتيو و واگنها وجرثقيل ها نظارت نموده و در صورت لزوم به راهبران قطار ها در طول خط مشاوره ارائه مي نمايد.

2-11-16 : کنترلرراهبری قطار: باهماهنگی وهمکاری کنترلرسیروحرکت به امورفنی سیر قطارهاوعملکرد و ساعت كار مامورین راهبری نظارت می نماید و در صورت لزوم به راهبران قطارها در طول خط مشاور ارائه مي نمايد.

12-16: ناظم دپو : تحويل و تحول لكوموتيوهاي آماده به سرويس ، هماهنگي جهت تامين مامورین راهبری و نظارت بر حسن اجراي برنامه ابلاغي را بر عهده دارد.

13-16 : رئیس قطار : مسئول امورفنی ومالی وایمنی سیروقطاربوده و بر عملكرد سایرمامورین قطارطبق وظایفی که برای اوتعین شده نظارت می نماید

14-16: لكوموتيوران: مسئوليت هدايت لكوموتيو و قطار را عهده‌دار مي باشد.

1-14-16: شرایط سیر لکوموتیو : لکوموتیوهنگامی مجازبه حرکت است که سیستمهای ایمنی ( سرعت نما وسیگنال،رله،pcs یاایرفلومتر،سیستم رادیوئی) آن به خوبی عمل نماید چنانچه هرگونه اختلالی درسیستمهای یادشده بوجود اید لکوموتیوران موظف است دراولین ایستگاه مراتب راتلفنگرامی  به کنترل اعلام وپس ازکسب تکلیف از کنترل اقدام نماید

15-16 : رانندگان ساير وسائط نقليه را به نام آن وسيله.مي نامند.

16-16: آموزگار لکوموتيوران: وظيفه آموزش و ارزيابي مامورین راهبری قطار را در تمام مراحل لكوموتيوراني به صورت تئوري و عملي بر عهده دارد.

17-16: لكوموتيوران كارورز: لكوموتيوراني است كه تحت نظر لكوموتيوران و آموزگار لكوموتيوران(به منظور كسب مهارت در امر لكوموتيوراني) همراه قطارسير مي نمايد.

18-16: مامور فني : مسئوليت بازديد فني و كنترل تجهيزات قطار رابراساس شرح وظایف تعین شده از مبداء تا مقصد بر عهده داشته و تحت نظر رئيس قطار انجام وظيفه مي نمايد.

19-16: راهبان :  مسئوليت  بازديد از قطعه خط تعيين شده را بر عهده دارد.   

20-16: راهدار : مسئوليت حفاظت از گذرگاه همسطح را بر عهده دارد.

21-16: مامورين خط وسازه های فنی : مسئوليت نگهداري وتعمیرات خطوط و سازه هاي فني را بر عهده دارند.

22-16: سرپرست كارگاه : مسئوليت برنامه ريزي ، هماهنگي و نظارت بر عمليات اجرائی خط وسازه های فنی و مامورين مربوطه را در کارگاه های عملياتي بر عهده دارد .

23-16: مسئول حركت : مسئوليت امورسیرو حركت کلیه وسایط نقلیه ریلی و هماهنگي درکارگاههای عملیات اجرائی رامطابق مقررات بر عهده دارد.

24-16: تكنيسين راهبر مانور: مسئول مراقبت از سلامت دستگاه سوزن و تنظيم مسير خطوط طبق وظايفي كه براي او تعيين شده مي باشد و نيز به منظور كسب مهارت در امر راهبري لكوموتيو مانور براساس شرح وظايف معين شده انجام وظيفه مي نمايد.

25-16:متصدي راهبر مانور2: در ايستگاههاي تشكيلاتي در تنظيم و تشكيل قطارهاتحت نظر مسئول راهبر مانور، طبق وظايفي كه براي او معين شده انجام وظيفه نموده و نيز طبق شرح وظايف تعيين شده جهت كسب مهارت در امور راهبري لكوموتيو انجام وظيفه مي نمايد.

26-16: متصدي راهبر مانور1: مسئوليت هدايت لكوموتيو مانوري را جهت تنظيم قطار و ساير امور مانور درايستگاههاي تشكيلاتي عهده دار مي باشد.

27-16:مسئول راهبر مانور: در ايستگاههاي تشكيلاتي طبق نظر مسئول وقت ايستگاه جهت تنظيم وتشكيل و تفكيك قطارها و قراردادن واگنها در محل هاي مربوطه اقدام مي نمايد.

28-16: راهبر پايه2: مسئوليت هدايت لكوموتيو و قطار هاي باري را عهده دار مي باشد.

29-16: مسئول راهبر قطار: مسئول امور فني و مالي و ايمني سير قطارها بوده و  نيز به عملكرد ساير مامورين قطار طبق وظايفي كه براي او تعريف شده نظارت مي نمايد.

30-16:راهبر پايه1: علاوه بر انجام وظيفه به عنوان مسئول راهبر قطار و مشاغل مادون مسئوليت هدايت قطارهاي مسافربري را عهده دار مي باشد.

31-16:استاد راهبر قطار: وظيفه آموزش و ارزيابي مامورين راهبر قطارها را در تمام مراحل راهبري قطار به صورت تئوري و عملي برعهده دارد.

ماده 17 : مراکز فرماندهی

1-17:  كنترل ترافیک مركزي : واحدی استبرای نظارت و مراقبت سیرایمن وسایط نقلیه ریلی جهت فرماندهی، برنامه ريزي ، هماهنگي وکنترل ترافيك شبكه ریلی و اجرای صحیح برنامه های مدون حمل و نقل بار و مسافر در مرکز راه آهن

2-17:  كنترل ترافیک منطقه : واحدی استبرای نظارت و مراقبت  سیرایمن وسایط نقلیه ریلی و برنامه ريزي حمل ونقل درمرکزهرمنطقه، که باهماهنگی کنترل ترافیک مرکزی عمل می نماید.

3-17:سیستم کنترل ترافیک مرکزی (مرکز کنترل) : محلي است جهت كنترل ترافيك وسايط نقليه ريلي در مناطق تحت پوشش سيستم ‍C.T.C و R.C  شامل، دستگاههاي فرماندهي، دستگاههاي ارتباطي ، ثبت عمليات و پانل كوچك نمايشگر خطوط و علائم ايستگاهها که با ارائه فرمانهاي الکتريکي عمليات ایستگاههای تحت پوشش از اين مرکز انجام ميگردد.

4-17: پانل فرماندهي : دستگاهي كه بهره بردار توسط آن عمليات مربوط به ايستگاه خود و  ايستگاههاي تحت فرمان را انجام مي دهد.

5-17: پانل محلي : دستگاهي است كه بهره بردار توسط آن عمليات مربوط به قبول و اعزام وسائط نقلیه و تغییر مسیر سوزن و تغییر رنگ چراغهاي يك  ايستگاه را انجام مي دهد.

6-17: منطقه تحت فرمان : به بخشي از یک محور، شامل چند ايستگاه وخطوط بين آنهاكه وابسته به مركز فرماندهيمی ‌باشداطلاق می گردد

ماده 18 : سيستمهاي علائم الکتريکي : تجهيزاتي است الکتریکی ومکانیکی كه به منظور پیشگیری از خطای انسانی و بالا بردن سرعت انتقال فرامین و تسريع و تسهيل در امور و ايمني سيروحركت نصب مي گردد.

1-18: سيستم محلي : عبارتست از مجموعه آلات و ادواتي که بوسيله جريان الکتريکي بين سوزنها و چراغهاي علائم  و ساير تجهيزات ايستگاهها از طریق اینترلاکینگ ارتباط برقرارنموده وفرامين لازم را از طريق پانل محلي به تجهيزات ايستگاه صادر نمايد.

2-18: سيستم کنترل ازراه دور یاRC ( Remote Control ) دستگاه كنترل از راه دور است كه در مركز فرماندهي نصب شده و تعداد محدودي از ايستگاههاي تحت فرمان را كنترل مي نمايد.

3-18:  سيستم کنترل ترافیک مرکزی یاC.T.C  ( Centeralized Traffic Control ) دستگاه كنترل از راه دور است كه در مركزفرماندهي نصب شده و تعداد زيادي از ايستگاههاي تحت فرمان را كنترل مي نمايد

4-18: مامور علائم الکتریکی: طبق وظایف معینه عهده دار نگهداري وتعمیرات تجهیزات منصوبه درمحوطه ایستگاه واطاق علائم  می باشد.

5-18 : کارشناس مسئول C.T.C(سرپرست منطقه) : مدیریت امور کنترل ترافیک منطقه تحت پوششC.T.C  مربوطه رانظارت نموده و پشتیبانی کلیه کشیکها ، هماهنگیهای لازم با كنترل مركزي و کنترلهای چند ناحیه تحت پوشش را بر عهده دارد .

6-18: کارشناس C.T.C( فرمانده منطقه) نظارت برکلیه عملیات رفت وآمد،تنظیم وتفکیک وهمچنین تعین محلهای تلاقی یاسبقت،توزیع واگنهاونظارت درتسریع بارگیری یاتخلیه وهمچنین رسم گراف رابرعهده دارد.

7-18: کاردان C.T.C( فرمانده پانل C.T.C) : هرگونه عملیات روی پانل فرماندهی منحصرا” برعهده کاردان C.T.C بوده ودرهرحال دخالت درعملیات پانل توسط هرمقام C.T.C  مجازدیگری قبل ازتحویل گرفتن کشیک ممنوع است.

ماده 19 : انواع چراغها ( سيگنالها ) و نماها  :

1-19: چراغ اصلي حركت (Blok Signal ) : چراغي است دو نما به رنگهاي سبز و قرمز كه درفاصله 315 متري  سوزن خروجي ايستگاه نصب شده و نماي سبز آن مجوز ورود به بلاك مي باشد.

2-19: چراغ شروع حركت ( Start Signal ) : چراغي است كه در نزديكي دگا‍ژ و در سمت راست هر خط نصب شده و داراي دونماي ( قرمز و سبز) يا سه نماي ( سبز ، زرد و قرمز) مي باشد كه در ايستگاههاي فاقد بلاك سيگنال به منزله فرمان اصلي حركت مي باشد.

3-19: چراغ ورودي (Home Signal ) : چراغي است سه نما (سبز ، زرد و قرمز) كه در ورودي ايستگاه نصب شده و با توجه به شرايط ورود وسيله به ايستگاه نماي آن تغيير مي يابد .

4-19: چراغ بعد از چراغ ورودي (After Home Signal) : چراغي است با سه نما ( سبز ، قرمز و زرد) كه در نزديكي سوزن ورودي ايستگاه نصب شده و در مواقع مانور از نماي زرد آن استفاده مي گردد همچنين در زمان ورود قطار نماي سبز و زرد آن از چراغ ورودي ايستگاه تبعيت مي نمايد که به آن چراغ مانوری نیز می گویند.كه درسيستمR.C پايه كوتاه ودر برخی محور ها پايه بلند است ونیزدرایستگاههای تشکیلاتی به منزله توقف وسپس  ورودبه خط غیرعلائمی باعلامت سوزنبان میباشد.

5-19: چراغ خبري ( Distant Signal ) : چراغي است دو نما ( سبز و زرد)  كه به منظور اطلاع از نماي چراغ اصلي نصب مي گردد . نماي زرد آن زماني روشن است كه نماي چراغ اصلي قرمز بوده و در غير اينصورت سبزمي باشد .

6-19: نماي سبز: اين نما به مفهوم عبور آزاد مي باشد

7-19: نماي زرد : اين نما به مفهوم عبور با احتياط مي باشد

8-19: نماي قرمز : اين نما به مفهوم توقف مي باشد

9-19: نماي سبز چشمك زن :  اين نما به مفهوم ورود به خطوط انشعابي از بلاك مي باشد

10-19: نماي زرد چشمك زن : اين نما به مفهوم ورود به خط اشغال ، خط كور و خط غير علائمي است .

  11-19: نماي قرمز چشمك زن : اين نما به مفهوم ورود وسيله نقليه از بلاك به خط غير علائمي ايستگاه مي باشد .

ماده 20: محور شمار : دستگاهي است كه در زمان خروج وسيله نقليه از ايستگاه  اعزام كننده تعداد محور ها را به صورت صعودي شمارش نموده و ضمن ذخيره در ايستگاههاي طرفين اشغال بودن بلاك را نمايش مي دهد و با رسيدن وسيله نقليه به ايستگاه قبول كننده (ورود وسيله نقليه به ايستگاه) با شمارش نزولي و صفر شدن تعداد محورها ( ورود كامل وسيله نقليه ) آزادي بلاك را نمايش مي دهد.

 ماده 21 : سيمافور :عبارتست از ميله اي فلزي به ارتفاع حدود 6 متر كه در انتهاي فوقاني آن بازوي متحركي وجود داردكه حالتهاي مختلف توقف و عبور آزاد را نمايش مي دهد .

 

شكل شماره (1)

ماده 22 : انواع ماشین آلات خطی (وسایط نقلیه راه آهن)

1-22: درزين : وسيله نقليه موتوري ريلي است كه در امور مختلف از آن استفاده مي‌گردد.

2-22: ماشین آلات مکانیزه: به وسایل نقلیه خودکشش ریلی گفته می شود که در امور تعمیر و نگهداری خطوط شبکه ریلی از آنها استفاده می گردد.مثل: زيركوب، سرند، رگلاتور، استاپليزر و … .