روایت مورد سوال در روضه کافی و تفسیر فرات نقل شده است نقل شده است و مرحوم مجلسی از تفسیر فرات حدیث را نقل کرده است ابتدا حدیث را می اوریم وسپس به پاسخ سوال می پردازیم:
فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع وَ هَلِ الدِّینُ إِلَّا الْحُبُّ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى- حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإِیمانَ وَ زَیَّنَهُ فِی قُلُوبِکُمْ «3» وَ قَالَ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ «4» وَ قَالَ یُحِبُّونَ مَنْ هاجَرَ إِلَیْهِمْ «5» إِنَّ رَجُلًا أَتَى النَّبِیَّ ص فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أُحِبُّ الْمُصَلِّینَ وَ لَا أُصَلِّی «6» وَ أُحِبُّ الصَّوَّامِینَ وَ لَا أَصُومُ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ أَنْتَ مَعَ مَنْ أَحْبَبْتَ وَ لَکَ مَا اکْتَسَبْتَ ….. ( تفسیر فرات الکوفی، ص: 430 الکافی (ط – الإسلامیة)، ج 8، ص: 80)
امام باقر علیه السلام فرمود آیا دین غیر از حب وبغض است (امام پس از خواندن آیاتی راجع به محبت می فرمایند) مردی نزد پیامبر (صلّی الله علیه و آله) آمد و گفت: ای فرستادۀ خدا! من نمازگزاران را دوست دارم ولی خود نماز نمی‌گزارم، و روزه‌داران را دوست دارم اما خود روزه نمی‌گیرم. حضرت به او فرمود: «تو با همان کس همراه می‌شوی که دوستش داری و برایت همان خواهد بود که به دست آورده‌ای».
در پاسخ به سوال پیرامون روایت که چطور نخواندن نماز و روزه منافات با ایمان و محشور شدن با نمازگذارن ندارد متذکر می شویم مرحوم فیض کاشانی در وافی پس از نقل روایت می گوید مقصود از این که روزه نمی گیرم ویا نماز نمی خوانم یعنی زیاد روزه نمی گیرم ونماز نمی خوانم مرحوم مجلسی نیز در بحار پس از نقل روایت به همین نکته اشاره کرده و می گوید یعنی نماز وروزه مستحبی نمی گیرم ونمی خوانم در شرح بر کافی نیز مرحوم مجلسی همین توجیه را به صورت احتمالی مطرح می کند ملا صالح مازندارنی نیز در شرحش بر کافی همین احتمال را مطرح می کند شاهد بر این توجیه این است که همین روایت در کتاب دعائم الاسلام از امام باقر علیه السلام از پیامبر تقریبا به همان شکلی که در تفسیر فرات و روضه کافی نقل شده است نقل شده اما پس از جمله نماز نمی خوانم و روزه نمی گیرم امام باقر علیه السلام می فرماید یعنی نماز و روزه مستحبی نمی گیرم ونه واجب که متن عربی آن از این قرار است:
قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ یَعْنِی لَا أُصَلِّی وَ لَا أَصُومُ التَّطَوُّعَ لَیْسَ الْفَرِیضَة. دعائم الإسلام، ج 1، ص: 72
چنانکه قریب به همین مضمون از پیامبر در امالی شیخ طوسی نقل شده وشخصی که این سخن را به پیامبر می گوید به صراحت نخواندن نماز به جز واجبات و روزه به جز روزه ماه رمضان را مطرح می کند به این روایت که ذیلا می آوریم توجه کنید :
أتی رَجُلٌ النَّبِیَّ فَقالَ: یا رسولَ اللهِ! رَجُلٌ یُحِبُّ مَنْ یُصَلِّی وَ لا یُصَلِّی إِلاّ الْفَرِیضَةَ، وَ یُحِبُّ مَنْ یَتَصَدَّقُ وَ لا یَتَصَدَّقُ إلاّ بِالْواجِبِ، وَ یُحِبُّ مَنْ یَصُومُ وَ لا یَصُومُ إِلاّ شَهْرَ رَمَضانَ؟ فَقالَ رسولُ اللهِ (صلّی الله علیه و آله): «اَلْمَرْءُ مَعَ مَنْ أَحَبَّ.»
الأمالی (للطوسی)، النص، ص: 621
مردی نزد پیامبر آمد و گفت: ای رسول خدا! شخصی است که نمازگزاران را دوست دارد اما خود جز نماز واجب نمی‌خواند، و انفاق‌کنندگان را دوست دارد ولی خود جز در انفاق واجب نمی‌پردازد، و روزه‌داران را دوست دارد ولی خود جز در ماه رمضان روزه نمی‌گیرد. [حال او چگونه است؟] حضرت در جواب او فرمود: «مرد با کسی همراه است که دوستش دارد».
بنا بر این با توجه به این توضیحات که به مدد دیگر روایات داده شد مقصود از روایت روشن است که نماز و روزه واجب نیست البته این احتمال نیز می تواند مطرح باشد که تفاوت دو روایت یعنی روایت فرات با روایت دعائم مربوط به دو واقعه باشد و واقعا فردی نزد پیامبر سخن از نخواندن نماز و روزه را مطرح کرده اما ترک نماز وی نه از سر عصان ونافرمانی و محبت گناه بوده بلکه از روی جهالت و غلبه شیطان ونفس اماره بر او بوده و در همین حال وی معتقد به خدا و پیامبر بوده و خوبان عالم و اولیای الهی را دوست داشته که در این صورت محبتش می تواند عامل نجات وی باشد چون ایمان همان اعتقاد است که لازمه آن عمل نیز هست اما به جهت پاره ای از عوارض می شود فرد در مقطعی از زمان تارک نماز و روزه باشد و نسبت به کار خودش ناراضی و ناخشنود نیز باشد چنین شخصی نیز می توانند مورد شفاعت پیامبر و اهل بیت واقع شود و با کسانی که آنان را دوست می دارد محشور شود درست است که به فرموده امیر مومنان علیه السلام ایمان اعتقاد قلبی و اظهار زبانی شهادتین و عمل با اعضا وجوارح است و این ها لازم وملزوم یکدیگرند اما ممکن است بخش عمل گاهی به جهت پاره ای از عوارض تعطیل شود که در این صورت اگر واقعا از سر عصیان و تمرد نباشد قابل اغماض و گذشت است و خداوند به فضل و کرمش قرد را آمرزیده و به بهشت می برد و یا به مقدار ترک نماز و روزه اش در برزخ عذاب کرده و سپس وارد بهشت اصلی می شود