پرسشگر محترم، داشتن دوست و برخوردار بودن از ارتباط عاطفى دوستانه، یک ضرورت انسانى است. حتى اگر آدمى را موجودى اجتماعى نشناسیم؛ داشتن دوست – به مقتضاى تدبیر عاقلانه و تأمین خواسته هاى فطرى و غریزى – یک پدیده ضرورى و انکارناپذیر است.البته صرف داشتن دوست بدون قید وشرط ارزش نیست حتی اگر دوستان زیادی هم داشته باشیم بلکه دوست خوب داشتن است که نشانه انتخاب خوب وداشتن اعتقادات خوب می باشد اینچنین دوستی هرچه بیشترباشد پسندیده تراست ولی گاهی انسان ممکن است درشرایطی قراربگیرد که داشتن یک دوست هم برایش مشکل باشدبنا براین اگرانسان درموقعیتی قراربگیرد که افراد خوب ومتدین فراوان بودند ولی اودوستان کمی داشت نشانه ضعف رفتاری واخلاقی خوداوست که نتوانسته است افرادخوب را جذب نماید وامااگردرموقعیتی قرارگرفت که افرادخوب وشایسته یانیست یا کم است درچنین شرایطی نداشتن دوستان زیادنه تنها نشانه ضعف نیست بلکه نشانه قوت ایمان وپایداری براصول دین واعتقادی است . اما اکنون باید مشخص کرد که معیارهاى انتخاب دوست چیست و بهترین همنشین کیست؟
در مرام مسلمانان، هدف تمام اعمال و رفتارها، به آخرت و خشنودى خدا بر مى گردد؛ از این رو هرگاه در پى انجام عملى بر مى آییم، اولین سؤال آن است که آیا این عمل، موجب خرسند شدن حضرت حق مى شود یا نه؟ آیا خداوند به انجام دادن این عمل رضایت دارد یا نه؟ زیرا همگى بنده اوییم و باید در پى تحصیل رضایت مولاى خود باشیم ودرانتخاب دوست نیزهمین ملاک وجوددارد لذا معیارهایی را درانتخاب دوست بیان نموده اند.
سه شرط دوستى
براساس روایت دوستى قبل از هر چیز، داراى سه شرط اساسى است که مقدم بر دیگر شرایط، باید رعایت گردد. شخصى سزاوار دوستى است که:
1. دیدار او خدا را به یاد شما آورد؛ یعنى، زیارت وى سبب ذکر خدا باشد.
2. گفتار او به دانش و معلومات شما بیفزاید.
3. عمل و کردار او، آخرت را به یاد آورد؛ به گونه اى که به اعمال و رفتار شما رنگ آخرتى بزند.(بحار ج75ص149)
اگر کسى را با سه شرط فوق یافتید، سعى کنید با او دوست باشید و وجود وى را غنیمت شمارید؛ و گرنه درجست و جوى چنین دوستانى باشید. تا زمانى که یک شخص را با چنین ویژگى هایى نیافتید، به سادگى با او دوستى برقرار نکنید. فضاى دوستى بهترین فضاى استفاده از کمالات معنوى است و باید زمینه ساز دیندارى، بندگى، رشد علمى و اخلاقى گردد. در مقابل دوستى اى که موجب انحطاط اخلاقى و زمینه ساز مفاسد دینى و دنیوى شود، دوستى نیست؛ بلکه دشمنى و عداوت است و از این دوستى ها باید سخت اجتناب کرد.
افزون بر آنچه گذشت، در قرآن کریم و روایات اهل بیت علیهم السلام، ملاک هاى مهم دیگرى براى دوست خوب بیان شده که به اختصار بعضى از آنها بیان مى شود:
1. کسى که به یاد خدا است و هدفش جز رسیدن به او نیست کهف (18)، آیه 28.
2. عاقل و خردورز است؛ حضرت على علیه السلام فرمود: «بیشترین درستى ها و خوبى ها، در همراهى و دوستى با صاحبان عقل و درایت است» غررالحکم، حرف الف.
3. خیانت پیشه، ستم کار و سخن چین نباشد؛ امام صادق علیه السلام فرمود: «از سه گروه بر حذر باش! خیانت کار، ظالم و سخن چین؛ زیرا کسى که به نفع تو به دیگران خیانت کند، روزى خواهد آمد که به خودت نیز خیانت کند! شخصى که به جانبدارى از تو، حق دیگران را پایمال نماید و به ظلم عادت کند، بالاخره به تو نیز ظلم خواهد کرد! انسان سخن چین، همان طور که سخن دیگران را پیش تو مى آورد، سخن تو را نیز نزد اغیار خواهد برد». بحارالانوار، ج 75، ص 229
4. آنچه براى خود مى پسندد، براى تو نیز بپسندد و آنچه را که براى خویش نمى خواهد، براى تو نیز نخواهد. رسول اکرم صلى الله علیه وآله فرمود: «در مصاحبت و رفاقت کسى که آنچه را براى خود مى خواهد براى تو نخواهد، هیچ خیر و فایده اى وجود ندارد».همان، ج 71، ص 198.
5. قطع کننده رحم نباشد؛ امام باقرعلیه السلام فرمود: «پدرم امام سجادعلیه السلام مرا نصیحت فرمود: اى پسرم! از رفاقت با کسانى که قطع رحم کنند، بپرهیز؛ زیرا من آنها را در قرآن شریف سه بار مورد لعن و نفرین پروردگار یافتم» تفسیر نورالثقلین، ج 1، ص 45.
شخصى که با نزدیکان خود، نتواند معاشرت و هم زیستى صحیح داشته باشد – در حالى که آنان با وى از یک خانواده و فرهنگ و گوشت و خون مى باشند – چگونه مى تواند با غیر خویشاوندان رفاقت صمیمانه داشته باشد.
6. عیب جو نباشد؛ امام على علیه السلام فرمود: «از رفاقت و نشست و برخاست با کسانى که عیب جو و به دنبال نقاط ضعف دیگران هستند، بپرهیز؛ زیرا دوست چنین اشخاصى، از ضرر آنان سالم نمى ماند و طعمه عیب جویى هاى آنان خواهد شد». غررالحکم، باب الف.
7. بدکردار نباشد؛ امام على علیه السلام فرمود: «رشته دوستى هاى بدکاران، زودتر از دوستى دیگرى از هم مى گسلد». منتخب میزان الحکمة، ج 1، ص 225، (قم: دارالحدیث، چاپ اول، 1381).
8. از دشمنان خدا نباشد؛ امام على علیه السلام فرمود: «مبادا دشمنان خدا را دوست بدارى یا دوستى را نثار کسى جز دوستان خدا کنى!! هر کس مردمى را دوست بدارد، با آنان محشور مى شود». همان جا.
راه هاى دوست آزمایى

در روایات راه هاى متعددى براى امتحان دوستان بیان شده است؛ از جمله:
1. در حال بى نیازى و فقر، دوستى او عوض نشود؛ امام باقرعلیه السلام فرمود: «بدترین دوست کسى است که تو را به هنگام بى نیازیت حفظ کند و به وقت تنگدستى رها سازد».میزان الحکمه، ج 1، ص 53.
دوست مشمار آنکه در نعمت زند لاف یارى و برادر خواندگى
دوست آن باشد که گیرد دست دوست در پریشان حالى و درماندگى
(سعدى.)
2. به هنگام عصبانیت، بدگویى تو را نکند؛ امام صادق علیه السلام فرمود: «دوستى که سه بار از تو عصبانى شد؛ ولى بدگویى تو را نکرد و کلام ناسزا از دهانش خارج نشد، او را براى خود نگه دار». بحارالانوار، ج 78، ص 251.

3. به نماز اهمیت بدهد؛ قرآن مى فرماید: «اى اهل ایمان! با آن گروه از اهل کتاب و کافران که دین شما را به بازیچه گرفتند، دوستى مکنید. زمانى که شما نداى نماز بلند مى کنید، آن را به مسخره و بازى مى گیرند؛ زیرا آن قوم مردمى نادان و بى خردند» مائده(5)، آیه 57.
وامش مده آنکه بى نماز است گرچه دهنش زفاقه باز است
کو فرض خدا نمى گزارد از قرض تو نیز غم ندارد
(سعدى.)
4. در هنگام سختى و راحتى انسان، اهل نیکى باشد؛ امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «دوستان در سختى ها امتحان مى گردند». غررالحکم، حرف فائ لفظ فى.
جوانى پاکباز پاک رو بود که با پاکیزه رویى در گرو بود
چنین خواندم که در دریاى اعظم به گردابى درافتادند با هم
چو ملاح آمدش تا دست گیرد مبادا کاندرین حالت بمیرد
همى گفتى میان موج و تشویر مرا بگذار ودست یار من گیر
(سعدى.)
5. هنگام از بین رفتن توانایى انسان، دوستى اش از بین نرود؛ حضرت امیرعلیه السلام فرمود: «هنگام از بین رفتن قدرت انسان، دوست از دشمن شناخته مى گردد». همان، حرف عین،
در پایان یادسپارى دو نکته بایسته است:
یکم. این شرایط نسبى است، و شاید نتوان کسى را پیدا کرد که داراى تمام این خصوصیات، آن هم در حد کمال، باشد.امام صادق علیه السلام می فرماید:به دنبال دوستی که هیچ عیبی ندارد نگردید که بدون دوست می مانید(جامع الاخبارص181) از این رو با در نظر گرفتن شرایط خود و دیگر اولویت ها، باید به جست و جوى این خصوصیات در دوستان پرداخت. اگر دوستى داریم که فاقد بعضى از این خصلت ها است، در صورت امکان باید از قطع رابطه با وى خوددارى کنیم و در اصلاح و خودسازى اش بکوشیم. این خود از وظایف دوستان نسبت به یکدیگر است.
دوم. نباید انسان فقط در جست و جوى این اوصاف در دیگران باشد؛ بلکه خود نیز باید سعى کند تا موارد یاد شده را رعایت کند. آن گاه خواهد دید که چقدر از صفات نکوهیده وى، از بین رفته و در مقابل، به چه صفات پسندیده اى مزین و شده است.
افزون بر آن اتصاف به چنین اوصافى، بهترین زمینه یافتن این گونه از دوستان است؛ چرا که نیک سیرتان نیز به انسان هاى نیک سیرت عشق ورزیده و در جست و جوى دوستى با آنهایند و با دیدن چنین ویژگى ها و علایقى در اشخاص، زودتر با آنها رابطه برقرار کرده و خود را به آنان ملحق مى کنند. به قول مولوى:
ناریان مرناریان را جاذبندنوریان مرنوریان را طالبند
مثنوى معنوى، دفتر دوم.