اشو در چه محیطی زندگی و رشد کرد و آرمان های او چه بود؟

در کشور هند، فرقه ها و مذاهب بسیار زیادی وجود دارد؛ به گونه ای که به سختی می توان اسامی آنها را به خاطر سپرد. یکی از این مکاتب، هندوییسم است.

هندوییسم، سه خدای اصلی یا سه جلوه از خدا را معرفی می کند که عبارتند از: برهمن (خالق)؛ ویشنو (نگهدارنده)؛ شیوا (ویران کننده).

هر کدام از این خدایان، همسران، فرزندان و جلوه هایی دارند که مذاهب هند، هر کدام یکی از آنها را می پرستند. مذهب «تانترا»، براساس پرستش «شاکتی»، همسر شیوا استوار است و پیروان این مذهب، انرژی جنسی و شهوت زنانه را نماد شاکتی می دانند. مذهب تانترا، تلفیقی از دو مذهب بودایی و هندی است.[ . ساراها 3، ص 64.]

یکی از کسانی که در روزگار ما سعی کرد مذهب تانترا را به جهان معرفی کند و موفقیت هایی هم به دست آورد، فردی است به نام «باگوان راجنیش» که به درخواست خودش، «اشو» نامیده شد.

او در سال 1931م در هند دیده به جهان گشود و در سال 1953م در رشته فلسفه، فارغ التحصیل شد و به مدّت نه سال در دانشگاه جبال پور هند، به تدریس فلسفه پرداخت. اشو، بیان اندیشه هایش را از دانشگاه های هند آغاز کرد و هنگامی که با استقبال عدّه ای مواجه شد، به ابداعات و ادعاهایی دست زد و خود را به عنوان «آغازگر خودآگاهی مذهبی نوین»، معرفی کرد.

او در سال 1974م. یک مرکز مراقبه به نام «کمون بین المللی اشو»، تأسیس کرد که بعدها به یکی از بزرگ ترین مراکز مراقبه در هند تبدیل شد. وی در سال 1981م به آمریکا مهاجرت کرد و در آن جا هم مریدانی پیدا کرد و شاگردانش، شهرکی به نام او در آمریکا بنا کردند؛ اما پس از چهار سال، دولت آمریکا، اشو را اخراج کرد؛ هر چند مریدان او ادعا می کنند که اخراج او، به خاطر زیر سؤال بردن ارزش های جامعه آمریکا بوده است؛ ولی اسناد سازمان اتباع وزارت خارجه آمریکا که وزارت امور خارجه هند هم آنها را را تأیید کرده، نشان می دهد که اخراج او، به دلیل ترویج افراطی فساد اخلاقی بوده که حتی فضای غیر اخلاقی جامعه آمریکا هم آن را برنتابید.

اشو علاوه بر این که از آیین تانترا تأثیر گرفته، از کسانی همچون شیخ کبیر و بودا نیز متأثر شده و پاره ای از تعلیمات جلال الدین مولوی هم در آثار او منعکس شده است. او عقایدی همچون تناسخ و روح کیهانی را نیز پذیرفته است.

اشو از همان دوران کودکی بسیار متمرّد و عصیان گر بوده و روحی ساختارشکن داشته است. وی در دوران دانش آموزی، روزی پاهایش را روی میز قرار داد و در جواب معلم که به او اعتراض کرد، گفت: «مهم میز است که به رفتار من اعتراض ندارد. این مسأله ای است بین من و میز… این طور بهتر می توانم مطالب نامفهوم شما را بفهمم».[ . اشو، شهامت، ص 133.]

پرستش «شاکتی»

نظریات اشو براساس پرستش «شاکتی» و تقدّس انرژی جنسی شکل گرفت و به ادعای او «رسیدن به حقیقت از راه سکس» است.[ . آفتاب در سایه، ص 188.] این دستور، یکی از دستورهای مذهب تانتراست که اشو با تمام وجود، به ترویج آن پرداخت.[ . ساراها 3، ص 91.] او ادعا می کند که بعد از مرگ، تنها راه ورود به ملکوت خداوند، «سکس» است!![ . اشو، راز، ص 203.]

استدلال اشو این است که شناخت خداوند، با قلب حاصل می شود و ذهن، مانع آن است. ذهن، محلّ تصاویر دنیایی است و تصاویر ذهنی، اجازه نمی دهند که قلب، خدا را دریابد. بنابراین، برای کاستن هجوم ذهنیات و شکوفایی دل، برای درک عشق و معرفت خداوند، باید فعالیت ذهن را کاهش داد و برای آزاد شدن از ذهنیات، باید وسوسه ها و هوس هایی را که به ذهن هجوم می آورند، رها کرد؛ تا به محض سر بر آوردن، ارضا شوند و هرچه زودتر، عرصه را خالی کنند و شخص، به آستانه مراقبه برسد. اگر از وسوسه ها و خواسته هایی که به ذهن هجوم می آورند سرباز زنیم، آن گاه، آنها مشکل ساز می شوند و مانع از رسیدن به مراقبه و معرفت خواهند شد.

«آن چه منع می شود، جاذبه پیدا می کند. آن چه انکار می شود، به اشاره فرامی خواندمان! تنها آگاهی به بازی های ذهنی است که آزادمان می کند و نفی و انکار، نفی و انکار نیست؛ بر عکس، فراخوان و ترغیب است …».[ . یک فنجان چای، ص 145.]

مبنای تز معرفت شناسانه تانترا، این است که در ساختار وجود انسان، هفت کانون نیرو قرار دارد که اولین و پایین ترین آن، در مرکز انگیزش جنسی، پایین تر از انتهای ستون مهره هاست. نیروی بیکران الهی آن قدر فروکاسته شده که در این مرکز، به صورت کند الینی (مار حلقه زده) خفته است. اگر این نیروی الهی (شکتی) برانگیخته شود، به تدریج رشد می کند و سایر کانون های نیرو را فعال می سازد؛ تا نقطه هفتم که بالای سر قرار داشته و نماد آن نیلوفر هزار برگ است. در آن جا اتحاد با نیروی الهی کشف شده، انسان می تواند خداوند را درک کند.[ . داریوش شایگان، ادیان و مکاتب فلسفی هند، ج2، صص 716 تا 719.]

بنابراین، عشق جنسی، نقطه شروع حرکت به سوی خداوند است؛ به این صورت که عشق ابتدا به صورت جنسی ظهور می کند و بعد ارضای آزادانه آن، نیروی درون را رها کرده، رو به شکوفایی می برد؛ تا جایی که ذهن از همه تصوّرات و دل از همه امیال، پاک شده، به درک خداوند می رسد. «تانترا، کلیدهایی را در اختیار قرار می دهد که لجن را به نیلوفر آبی بدل کنی».[ . الماس های اشو، ص 240.]

اشو بر این عقیده است که افرادی که آزادانه به ارضای تمایلات جنسی اقدام کنند، بعد از گذشت مدّتی، این مسئله را رها کرده، وامی گذارند؛ چون برایشان مسئله ای عادی و پیش پا افتاده خواهد شد.[ . اشو، آواز سکوت، ص 285، شهامت ص 179.]

قابل ذکر است که، بدنامی آیین تانترا از نظر رسوایی اخلاقی و جنسی چنان مشهور است که بسیاری از محققین ادیان هند، آن را از ویژگی های یک آیین منطقی به دور دانسته اند و چندان به این آیین نپرداخته اند. این آیین در قرن چهارم میلادی شروع شد و در حقیقت آخرین ورق از کتاب آیین های معنوی هند است. از نگاه هندوها، معنویت در تاریخ سیر نزولی دارد و آثار تانترا چون به عصر سقوط معنویت بشر مربوط است؛ دین عصر تاریکی[ kali-yuga.] نام گرفته است!

هرچند در آیین های باستانی هند، جسم انسان بزرگ ترین مانع صعود معنوی اوست؛ تانترا اهمیت جسم را در حد پرستش بالا می برد و آن را به معبد تبدیل می کند؛ به گونه ای که آورده اند:

پرستش بعد مؤنث و الهه مادر که در تانترا نیروی زاینده حیات است، بسیار اهمیت می یابد. مراسم عبادی تانترا بر محور روابط جنسی استوار است و ریشه آن در ازدواج خدایانی چون شیوا و شاکتی است. آمیزش عبادی جنسی[ maithuna.] از مراسم های مهم عبادی تانتراست.[ . تاریخ جامع ادیان، جان بایر ناس، ص 281.]

رسیدن به وحدت از راه آمیزش جنسی، یکی از خطرناک ترین روش های ریاضت، مشهور به کندالینی یوگا می باشد که در تانترا ابداع گردیده است.

درباره اشو باید گفت: وی که در جای جای سخنانش متذکّر می شود که باید تمامی مکتب ها و آیین ها دور ریخته شوند و تمامی باورهای کهن باید دفن شوند؛ چرا خود به یکی از همین آیین ها چسبیده و تمام همّت خود را صرف گسترش این مکتب نمود؟ اگر تمامی سنّت ها محکوم اند؛ چرا در این میان مذهب تانترا باید استثنا شود و تعالیمش از طرف اشو به عنوان دستورات نجات بخش معرّفی و تبلیغ شود؟

شناخت خداوند

اشو معتقد است که مباحث استدلالی و منطقی برای شناخت خداوند، راه به جایی نمی برند.[ . اشو، با خود یکی شو، ص 28 ؛ من درس شهامت می دهم، ص 98.] از نظر او، روی آوردن به خدا از راه عقل و برهان، همانا از دست دادن خداوند است؛ زیرا عقل و منطق، بازدارنده اند.[ . اشو، بگو آری، ص 77.]

او در جاهای دیگر، برخلاف گفته های خود می گوید: «شناخت خداوند از راه عقل و هوش، میسر است. از راه دانش، نمی شود به خدا رسید و از راه باور، نمی شود خدا را شناخت؛ بلکه از راه عقل و هوش می توان شناخت. برای شناخت خدا، هوشی فراوان نیاز است».[ . اشو، مراقبه هنر شور و سرمستی، ص 32.]

اشو با عبادت هایی که ادیان و مذاهب به افراد یاد می دهند، مخالف است و معتقد است که عبادت، باید خودجوش باشد. در تعالیم اشو آمده است:

«کلیساها و مذاهب، به تو آموزش عبادت می دهند؛ ولی در واقع، آنها تو را از نیایش، تهی می کنند؛ چرا که نماز، ماهیتی خودجوش دارد؛ یاد دادنی نیست… آنها عبادت از پیش آماده ای به شما می دهند؛ عبادت، امری خودجوش و درونی است. بگذارید عبادتتان هم خود جوش و درونی باشد. اگر با خدا تصنّعی صحبت کنید، پس کجا می توانید اصیل و طبیعی باشید؟… شما این طوری تمام ارتباط خود جوش را از دست می دهید».[ . اشو شهامت، صص 87 و 90.]

اشو در جای دیگر این گونه به مریدانش توصیه می کند: «[برای تبدیل ترس به عشق] در جایی که احساس راحتی می کنید، بنشینید؛ آن گاه دست هایتان را روی دامنتان بگذارید؛ دست راست را زیر دست چپ قرار دهید. این حالت، مهم است… دو شست به هم متصل می شوند. آن وقت، استراحت کنید. چشم هایتان را ببندید… اگر ممکن است، با 50 دقیقه شروع کنید… هر روز این عمل را انجام دهید».[ . اشو، شهامت، ص 199.]

این جاست که پاسخ دادن به چند سؤال زیر از سوی اشو، ضروری به نظر می رسد: اگر اشو با نیایش های تعریف شده و از پیش آماده، مخالف است و می خواهد هر کسی عبادت خودجوش داشته باشد، چرا خودش برای نیایش، آداب خاص توصیه می کند؟! اگر نماز به خاطر آداب مخصوصی که دارد، از نظر اشو، مطرود است، چرا وی مراقبه های خاص ابداع و ترویج می کند؟!

و اگر به مسجد و کلیسا نیازی نیست، چرا وی مکانی برای پیروان خود ابداع نموده؟! اگر برای دین داری، به مکان خاصی احتیاجی نیست، چرا او کمون را جایگزین مسجد و کلیسا می کند؟ همه می دانند که «کمون بین المللی اشو» در هند، هر ساله پذیرای مریدان اشو می باشد و از نظر آنها این کمون، همچون معبدی مقدس است.

به راستی چرا اشو فرض کرده که عبادت با شکل معیّن (مثل نماز)، با «درونی بودن» عبادت و نیایش سازگاری ندارد؟ چه دلیلی دارد خودجوش بودن عبادت فقط در قالب «عبادت ابتکاری» تعریف شود؟ از نگاه اشو «عبادت های ادیان الهی» الزاماً تصنّعی از آب در می آید در حالی که همین اشکال همه به عبادت مورد توصیه اشو هم وارد است.

باید اضافه کرد که عبادت اصولاً چیزی است که خدا از بندگانش درخواست کرده (که البتّه عمل به این درخواست، باعث بهجت روح می شود) و اگر کسی؛ چنان که اشو تعلیم می دهد؛ فقط به هوای میل خود و با هدف کسب شادی و بهجت درونی به «عبادت ابتکاری» دست بزند، اطلاق «عبادت» بر چنین عملی، توهمی بیش نیست و کسی که مدعی کسب رضایت خداست؛ چون عبادت، به معنای تحصیل رضایت خالق است؛ باید از همان راهی برود که خدا گفته، نه هرچه میل انسان اقتضا کند.

اشو معتقد است که مراقبه (تخلیه کامل ذهن؛ نه تمرکز)، کلید دریافت حقیقت است و همه روشن دلان تاریخ از همین مسیر، به مقصد رسیده اند. او سکوت عمیق را جایگزین عبادت هایی می کند که با لفظ و کلام، آمیخته اند. در عرفان اشو، تنها عبادت، «سکوت» است.[ . اشو، بگو آری، ص 77.]

«کلمات برای ایجاد ارتباط بین مردم، خلق شده اند. خداوند، یک انسان نیست که نیاز باشد از راه سخن با او ارتباط برقرار کنید. تنها سکوت عمیق لازم است.»[ . همان، ص 186.]

او با این استدلال، تمام عبادت ها و آداب جمعی ادیان را لغو می خواند و معتقد است که نیازی نیست جایی جمع شویم و برای عبادت، به جایی برویم؛ ولی خود او پرستش دسته جمعی شاکتی را به پیروانش توصیه می کند و مریدان را دعوت می کند که به مکان خاصی رفته، به صورت جمعی، از راه انرژی جنسی به عرفان برسند!

اشو معتقد است که شهوت جنسی، مزاحم وصول به حقیقت است؛ پس باید کاری کرد که مسئله سکس، به امر عادّی و پیش پا افتاده، تبدیل شود؛[ . آواز سکوت، ص 93.] امّا سؤالی که مطرح می شود این است که آیا واقعاً میل جنسی برای همگان خاموش شدنی است؟!

میل تنوع طلب انسان را هیچ گاه نمی توان از بین برد و سرکوب کرد و همگان می دانند که غریزه جنسی از این نظر دریاصفت و سیری ناپذیر است و تنوع طلبی در غریزه جنسی تمامی ندارد. هم چنین گفته شده است اواخر عمر اشو، هنگام اقامت در آمریکا، وی نود ماشین بلیزر داشت و مدیر برنامه هایش در پاسخ به سوالِ دلیل تعدد این ماشین ها، اعلام کرده بود: «اشو، بسیار ماشین دوست دارد و می خواهیم تعداد این خودروها را به سیصد و شصت و پنج برسانیم؛ تا او برای هر روز سال یک ماشین داشته باشد».[ . جلال الدین آشتیانی، عرفان، ص 231.]

آیا با چنین روحیه ای می توان مدعی آرامش بود؟ در حالی که راهبران آسمانی با اکتفا به حداقل امکانات مادّی و قناعت و ساده زیستی توانسته اند معنویت راستین را معرفی و عرضه نمایند.

یکی از آموزه های اشو، این است که توصیه می کند نقص های خود را بپذیرید و با شهامت، با آنها روبه رو شوید و سعی کنید با همین نقص ها هم از زندگی لذّت ببرید. اشو می گوید: «من به کمال نرسیده ام؛ بلکه قابلیت لذّت بردن از نقص هایم را به دست آورده ام. هیچ کس به کمال نمی رسد»[ . ساراها 3، ص 6.]. «نقصان، حقیقت زندگی است؛ شما سعی دارید به کمال برسید و من نقایص خود را پذیرفته ام».[ . همان، ص 86.]

البتّه برای خود اشو نمونه هایی اتفاق افتاده که نشان از راضی نشدن و قانع نشدن وی دارد؛ به عنوان مثال، او بارها اقدام به تغییر نام خود کرده است!![ . اینک برکه ای کهن، ص 41.]

نگرش اشو در مورد خداوند به جد قابل تأمل و بررسی است. او درباره خدا می گوید: «از نظر من، عشق مهم است و خدا برای رسیدن به عشق، اهمیت دارد و من به خدا علاقمند نیستم!»[ . اشو، دل به دریا بزن، ص 32.].

«عارف، در جست وجوی شادمانی، به زندگی روی می آورد. او پروای خدا در سر ندارد؛ البته عارف در راه خود، خدا را هم می یابد؛ اما او در جست وجوی شادمانی است»[ . اشو، پرواز در تنهایی، ص 60.].

«اگر عاشق باشی، می توانی خدا را کاملاً فراموش کنی؛ چرا که از عشق، هر چیزی امکان پذیر است».[ . اشو، شهامت، ص 98.]

اشو درباره زندگی در دنیا و تشکیل خانواده می گوید: من معتقدم که جهان باید به وحدت برسد و مرزها برداشته شوند، بنابراین، من از حکومت واحد جهانی حمایت می کنم.[ . همان، ص 134.]

بساط ملّت ها باید برچیده شود و لازمه این کار، از بین رفتن خانواده است.[ . همان، ص 100.] ازدواج، ریشه همه مشکلات است.[ . همان، ص 20.] در کمون پیشنهادی من، از ازدواج، خبری نیست.[ . همان، ص 97.] شاید شنیده اید که خانواده، مظهر عشق است؛ اما من می گویم خانواده، مخالف عشق است. خانواده با کشتن عشق، زنده است؛ اجازه نمی دهد عشق رخ دهد[ . اشو، آینده، ص 145.]. در خانواده جهانی، برای بچه دار شدن، به جای ازدواج رسمی، تلقیح مصنوعی جایگزین می شود و اصولاً بچه ها به کمون [خانواده همگانی] تعلق دارند؛ نه به پدر و مادرها. آنها اگر عاشق فرزندان خود هستند، فقط حق دارند آخر هفته را با فرزندان خود بگذرانند.[ . همان، ص 99 و 100.] تلقیح مصنوعی، تنها شیوه علمی برای داشتن بهترین اولاد است. ما باید این اندیشه کهنه را از سرمان بیرون کنیم که می گوید: من پدر هستم». ما باید این اندیشه را خلق کنیم که من، بهترین فرزند را انتخاب کرده ام… به این طریق، باید ارزش ها را دگرگون کرد… تو دیگر نباید نگران باشی که چه کسی اسپرم و چه کسی زهدان خود را برای پرورش جنین در اختیار قرار می دهد.[ . آینده طلایی، ص 88.] به این ترتیب، چون کودک از طریق آمیزش جنسی به عمل نمی آید، آمیزش جنسی به صورت کام جویی و لذتی محض، در می آید و دیگر هیچ مسئولیت یا خطری با آن همراه نیست.[ . همان، ص 87.]

ناگفته پیداست که این همان چیزی است که تحت نام «کمون» توسّط کمونیست ها مطرح شد و به شکست انجامید. جالب است که حتی مترجمین کتاب های اشو هم این ایده را برنتابیده اند.

اشو درباره دین می گوید: در وجود همه انسان ها، حسی به نام «نیاز به شادمانی» وجود دارد. شاد بودن، عین دین داری است[ . اشو، دل به دریا بزن، ص 46.]، تمام ادیان از این میل و احساس به وجود آمده اند وگرنه، هیچ دلیلی بر وجود دین نبود؛[ . اشو، مراقبه هنر شور و سرمستی، ص 18.] دین بر باورها متکی نیست؛ دین، ریشه در تجربه دارد.[ . اشو، پرواز در تنهای، ص 109.]

اشو درباره ارزش های اخلاقی می گوید: از نظر من، پای بندی به ارزش های اخلاقی، نتیجه ترس و امنیت جویی است و در حقیقت، این ارزش ها، ابزاری هستند که سیاستمداران و کشیش ها، برای تحکیم قدرت و تأمین منافع خود، درست کرده اند.[ . آینده طلایی، صص42 و 43.] از نظر من، لازم نیست شخصی به شخص دیگر وفادار بماند. «نمی گویم اگر زنی را دوست داری، با او زندگی نکن؛ با او باش؛ اما نسبت به عشق، صادق و وفادار بمان؛ نه نسبت به شخص… وقتی عشق ناپدید می شود، وقتی شادی از میان می رود، آن وقت، به حرکت ادامه دهید … از همان لحظه ای که احساس می کنید دیگر از چیزی خوشتان نمی آید و آن چیز، گیرایی و جاذبه اش را از دست داده است و شما را خوشحال نمی کند، از آن دست بردارید؛ فقط بگویید: متأسفم!»[ . ساراها 4، ص 107.].

اشو درباره نداهای درونی می گوید: «به صدای قلبتان توجّه کنید و از آن پیروی کنید؛ به خاطر داشته باشید که من تضمین نمی کنم که آن ندا همیشه شما را به راه راست هدایت کند؛ بیشتر اوقات، شما را به گمراهی می برد. این حق شماست که آزادانه به گمراهی بروید[!!]. این، بخشی از کرامت شماست؛ حتّی در مقابل خداوند بایستید… گاهی زیباست که حتّی با خداوند هم مخالفت کنید[!!] این طوری، مستحکم می شوید.. درستی و نادرستی امور را کنار بگذارید. چیزی که امروز درست است، ممکن است فردا غلط باشد».[ . اشو، شهامت، صص 26 و 27.]

اشو درباره قیامت و حسابرسی انسان ها می گوید: «خداوند، قبلاً در مورد تو قضاوت کرده و این، چیزی نیست که قرار باشد در آینده اتفاق بیفتد؛ بلکه قبلاً اتفاق افتاده، در مورد مسئله روز رستاخیز، نگران نباش؛ نیازی به ترس نیست… همان لحظه که خداوند تو را آفرید، در مورد تو قضاوت هم کرده»[ . اشو، شهامت، ترجمه: خدیجه تقی پور، ص 127.].

«تو، مخلوق خدا هستی. اگر اشتباهی رخ بدهد، او مسئول توست؛ نه تو. اگر تو به گمراهی روی، او مسئول است؛ نه خودت[!!]. تو چطور می توانی مسئول باشی؟ اگر تو نقشه ای بکشی و غلط از آب درآید، کسی نمی تواند بگوید خود نقشه مقصر بوده است».[ . همان، ص 127.]

حقیقت آن است که اشو یکی از مأموریت خود را مبارزه با ادیان الهی قرار داده است و از آن جا که متأسّفانه اطّلاع چندانی از ادیان، به ویژه دین مقدس اسلام نداشته است همه ادیان را با یک دید می نگرد و به همه حمله می کند.

قابل توجّه این که اشو به نفی امور بسیاری پرداخته است؛ نفی مسجد؛ نفی عبادت؛ نفی توبه و زهد؛ نفی دین؛ نفی شریعت؛ نفی خانواده؛ و …

جمع بندی

از عجایب عرفان اشو این نکته است که وی خدا را هدف نمی داند و اصولاً او به خدا علاقه مند نیست[ اشو، دل به دریا بزن، ص 31.] و آن چه برای اشو مهم است، به تعبیر خودش «عشق» است و خدا چون ابزار رسیدن به عشق است، اهمیت پیدا می کند که البته هم خدا و هم مذهب در پی شادمانی از راه می رسند.[ الماسهای اشو، ص 25.] او تصریح می کند که هدف عارف، خدا نیست؛ بلکه عشق است و عارف به خدا کاری ندارد: «عارف در جستوجوی شادمانی به زندگی روی می آورد. او پروای خدا در سر ندارد. البته عارف در راه خود، خدا را هم می یابد؛ اما او در جستوجوی شادمانی است. بنابراین، عرفان هیچ گونه مجموعه باورهایی در مورد بی خدایی یا با خدایی ندارد. عرفان بر هیچ باوری متکی نیست.» [ اشو، پرواز در تنهایی، ص 60.]

از این بیان روشن می شود، عرفان اشو، عرفان بدون خداست و اگر احیاناً در این عرفان، خدا مطرح می شود، خدایی است که فقط حکم یک وسیله را دارد، نه هدف. خدا ابزار است، نه مقصد؛ راه است، نه غایت. به همین جهت به صراحت می گوید: «همه چیز را در مورد خدا فراموش کن. فقط به جست وجوی شادمانی بپرداز».[ اشو، با خود یکی شو، ص 97 ؛ من درس شهامت میدهم، ص 115.]

می توان گفت که نتیجه و حاصل سخنان اشو و پیام نهایی مکتب وی، این است: «ای انسان هایی که اهل گناه هستید و احیاناً از گناه خود پشیمان می شوید و گاهی دست و پا زدن فطرت تان، زیر چکمه های هوای نفس به شما تلنگری می زند! با آسودگی، گناه کنید و عذاب وجدان نداشته باشید و این گونه بپندارید که همین گناهان و معصیت ها، راه رسیدن به خداست. ای انسان ها! به این جرقه ها و بارقه های الهی، بی توجه باشید؛ تا عیش دنیایی تان کامل شود؛ بدون هیج ندامتی».