انسان زمانی که معصیت می کند باید عقوبت آن را نیز بچشد چرا که هرکس عمل صالحی انجام دهد حتی به اندازه مثقال و ذره هم باشد ، چه خوب و چه بد نتیجه آن را باید هم در دنیا و هم در آخرت ببیند. چرا که هر عملی در این دنیا عکس العملی را نیز طلب می کند مانند زمانی که شما در مقابل کوه ایستاده اید و صدا می زنید بازتاب صدای شما بر می گردد ، دنیا هم مانند کوه است هر عملی که انجام می دهید عکس العمل آن را در دنیا و آخرت می بینید حال اگر نیکی کرد نتیجه خوبی خود را می بیند و اگر بدی، باز نتیجه ی آن را می بیند اما چرا آخرت هم هست ؟ مگر درهمین دنیا عکس العمل کارها را نمی شود دید ، پس چرا حساب و کتاب آخرت هم هست؟ جهنم و بهشت هم هست ؟ در جواب باید گفت این دنیا ظرفیت اعمال نیک و بد ما را ندارد یک عمل زشت و ناپسند همچون ربا در این دنیا فقط گناه آن را بر ای ما بیان می کنند اما صورت واقعی آن را نمی شود دید. کسی که هزاران نفر را کشته یا روح آن ها را به ورطه ی نابودی کشانده و در دریای امیال نفسانی گرفتارکرده، آیا یک بار قصاص ، جزای واقعی او می تواند باشد؟! یا باید عالم دیگری باشد تا نتیجه ی کارهای خویش را ببیند و به تعداد نفسهای کشته شده جواب پس دهد و عقوبت ببیند.

اما انسان مومن از یک تخفیفی برخودار است ، انسان مؤمن حبیب خداست محبوب خداست و چون دوست اوست باید برای او تخفیفی صورت گیرد ، باید حساب او را در این دنیا تسویه کرد و نظر رحمت خاصه خداوند شامل این فرد شود و از گناهان پاک شود و اگر گناهانی باقی ماند این فرد باید که در برزخ یعنی قبر عذاب را درک کند تا در قیامت برای مواخذه به جهنم نرود.

حضرت علی(ع) در حدیثی می فرمایند:

هریک از شیعیان ما کاری را که ما نهی کرده ایم مرتکب شود، پیش از آن که بمیرد به مال یا فرزند و یا به خودش بلایی می رسد، که به سبب آن گناهانش پاک شود و خداوند را بدون گناه دیدار کند، اگر چیزی از گناهانش هنوز باقی مانده باشد، در هنگام مردن، به سختی جان دهد.(1)

حال این عکس العمل که گفتیم شامل همه افراد هست اما شخص مؤمن توجه بیشتر به او شده و حساب و کتاب او را ملحق به این دنیا کرده تا از حساب آخرت در امان مانده و ترس و اندوه و گرفتاری آخرت گریبان این شخص را نگیرد ، حال این شخص مومن باید کفاره گناهان خود را به طریقی در این دنیا به خاطر انجام گناهانش ببیند و اما کفاره گناهان در این دنیا به چه چیز یا چیزهایی است تا این شخص عقوبت دنیائیش را بچشد و در آخرت از عذاب سخت خداوند رها گردد؟ ما در این مقاله به 15 مورد از مواردی که یک شخص گنهکار به آنها مبتلا می شود تا کفاره ی گناهان او شود و او را پاک گرداند اشاره می کنیم ( البته شاید موردی از موارد یا همه موارد شامل یک نفر بشود که گناه هم انجام نداده ولی به خاطر امتحان یا ارتقاء درجه ی ایمان یا شناخت و معرفت به وجود و نفس خویش یا معرفت بیشتر به خداوند متعال می باشد ) :

1- بلا و گرفتاری ها :

پیامبراکرم(ص) می فرمایند: لایزال البلاء فی المؤمن والمؤمنه فی جسده وماله وولده حتی یلقی الله وما علیه من خطئیه . (2)

زن ومرد پیوسته درجان ومال وفرزندشان گرفتار بلا می شوند تا آن که بدون گناه خدا را دیدار کنند .

درجان ، بلا وارد می کنیم یعنی اورا به مریضی ودرد گرفتار می کنیم و درمال ، او را به کم شدن به باختن مقدار یا تمام سرمایه اش بلا وارد می کنیم یعنی مال اورا به خاطر گناهانی که کرده ازاو می گیریم واین عقوبت گناه اوست یا آنکه به خاطر معصیتی که کرده فرزندش را ازدست می دهد یا به مرضی گرفتارمی شود واو به خاطر این گناه باید دراین دنیا پاک شود .چه بسا اگر پاک نمی شد جزای سختی درآخرت منتظر او بود.

یا حدیث دیگری ازامام صادق (ع) که می فرمایند :

اذا اراد الله بعبد خیراً عجل عقوبته فی الدنیا واذا اراد بعبد سوء امسک علیه ذنوبه حتی یوافی بها یوم القیامه(3)

هرگاه خدواند خوبی بنده ای را بخواهد درهمین دنیا کیفرش دهد وچون برای بنده ی بد بخواهد گناهانش را نگه دارد تا درروز قیامت کیفرببیند .

2- بیماری ها :

پیامبراکرم(ص) می فرمایند : السُقم یمحو الذنوب (4)

بیماری گناهان را پاک می کند.

همچنین از حضرت علی (ع) وارد شده که: اذا ابتلی الله عبدا اسقط عنه من الذَنوب بقدر علته (5)

هرگاه خداوند بنده ای را درد مند کند به اندازه ی بیماریش گناهانش را می زداید.

3- حزن و اندوه ها :

رسول اکرم (ص) : ما أصاب المومن من نصب و لا وصب و لا حزن حتی انهم یهمه و الا کفر الله به عنه من سیئاته(6) :

هیچ رنج و پیشامد و اندوه و حتی نگرانی خاطری به مومن نرسد جز اینکه خدواند بدان گناهانش را بزداید .

همچنین امام رضا (ع) می فرمایند :

هیچ یک از شیعیان علی نیست که روز مرتکب بدی یا گناهی شود مگر آن که شب اندوه به او رسد که آن بدی وگناه را فرو ریزد پس چگونه قلم برای نوشتن گناهان چنین کسی به کارافتد؟ (7)

البته امام رضا (ع) برای شیعیان تعریف خاصی قرار می دهند ،آن هم،تبعیت صددرصد ازمولا علی وائمه طاهرین است ،معمولاً ما از محبین حضرت می شویم وشیعیان درجات مخصوصی دارند که در هر زمانه تعدادشان از تعداد انگشتان دست کمتر هستند. اما دراین گفتارِ امام رضا (ع) محبین را هم شامل می شود اما به مراتب درجه ایمان آنها ضعیفتر از شیعیان واقعی است . چرا که ما در روز مرتب گناه می شویم ولی عقوبت آن تا شب به ما نرسیده، حتی بعداً هم به ما نرسیده وشاید هم نرسد که امیدواریم خدا به رحمت واسعه خودش ما راببخشد و پاک وارد برزخ بنماید .

4- حسنات :

بنابر آیه 114 سوره هود :

انّ َالحسنات یذهبنَّ السّیئات حسنات وخوبیها بدی را ازبین می برد.

یعنی به واسطه یک ترحم به یک بچه صغیر یا بچه یتیم گناهی یا گناهان کثیر او مورد رحمت وغفران خداوند قرار می گیرد وخداوند او را می بخشد یا شخصی نگاه محبت آمیز به پدرومادر یا همسر یا بچه خود می کند وهمین نگاه کفاره گناهان او می شود .

پیامبراکرم (ص) می فرمایند:

اذا عَملتَ سیئهً فاعمل حسنه محوها (8)

هرگاه کاربدی کردی ، کار خوبی انجام بده تاآن بدی را پاک کند.

البته چنین شخصی که به دستور رسول خدا به دنبال حسنه ای می رود تا گناهان خود را پاک کند ، مطمئناً آگاهی پیدا کرده از گناهان خود وپشیمان و نادم نیز هست و دنبال حسنه ای می گردد تا کفاره گناهانش قرارمی دهد وهمین احتمام به پاک کردن نامه اعمالش از بدی، خود موجب می شود آنچه به واسطه گناه از خدا دور شده تبدیل به قرب خدا شود .

5- حسن خلق 6- صدق 7- حیا 8- شکر :

روایتی از پیامبر اکرم به این 4 مورد یک جا اشاره می فرمایند و این 4 مورد را جزء مواردی می آورند که می تواند کفاره گناهان باشد :

اَربعٌ من کنَّ فیه وکان من قربه الی قدمه ذنوباً بدّلها الله حسنات : الصدق والحیاء وحسن الخلق والشکر .(9)

چهار چیز است هرکس داشته باشد اگر سر تا پا غرق گناه باشد خدواند آن گناهان را به حسنه و نیکی تبدیل می کند . 1- راستی 2- شرم و حیا 3- خوشخویی 4- سپاسگزاری

اگر کسی صادق بود هم با خودش وهم با دیگران وهم با خدواند، چنین شخص صادقی دیگر ترسی ندارد که هر کجا اشتباهی یا گناهی کرد از پروردگار معذرت خواهی نموده یا کسی که حیا دارد حیا او باعث می شود که گناه نکند. شخص با حیا شخصی است که درنظر افراد وانسان های عادی گناه نمی کند چه برسد در محضر پروردگار و اما شخص سپاسگزار و شاکر که خدا را شکر می کند دائماً چنین شخصی دائماً به یاد خداست دائماً نعمت های او را شکر می کند وبه یاد خداست چنین کسی هم به خاطر صفت شاکر بودن تمام گناهان او را تبدیل به حسنه می کند واز سر تقصیرات چنین شخصی می گذرد.

واما شخصی که خوش اخلاق است آداب معاشرت را رعایت می کند با مردم صمیمی و همدل است و بی احترامی به خلق خدواند نمی کند همه از صفت خوش اخلاقی او تعریف و تمجید می کنند چنین شخصی هم مورد غفران و رحمت الهی قرار می گیرد و خدا او را به خاطر حسن خلقش از گناهانش بری می کند

بنابرفرمایش امام صادق(ع) که می فرمایند:

انَّ حُسن الخلق یذهب کما یذیب الخطیة کماتذیب الشمس الجلید وان سوء الخلق لیفسد العمل کما یفسد الخلُّ(10)

خوشخویی گناهان را می گدازد همچنان که آفتاب یخ را و بدخویی کردار را تباه می سازد همچنان که سرکه عسل را .

9- فریاد رسی ستمدیگان :

اگر ستمدیده ای را دید که به او ستم می شود مورد آزار واذیت قرار می گیرد وحق او ضایع شده وکسی هم نیست دست چنین شخصی را بگیرد اگر به او کمک کند و حق مظلوم را از ظالم بگیرد یا دراین راه قرارگیرد با به مقصود برسد یا نرسد چنین شخصی با چنین انگیزه ای نیز گناهانش به خاطر دستگیری از یک مظلوم بخشیده می شود .

امام علی (ع)می فرمایند:

من کفارات الذنوب العظام اغاثهُ الملهوف والتنفیس عن المکروب . (11)

رسیدن به فریاد ستمدیده وزدودن غم واندوه ازکفاره های گناهان بزرگ است .

10- استغفار ملائکه و فرشتگان :

خدواند متعال نظر لطف ورحمت به مومنان دارد به خاطر همین ملائکه ای آفریده که کا ر آنها استغفار برای شخص مؤمن گنهکار است که به واسطه استغفار همین ملائکه خداوند عذاب را از این شخص برداشته ودیگر او را عقوبت نمی کند.

امام صادق (ع) : ان لله عزّ ذکرُهُ ملائکهً یسقطونَ الذنوبَ عن ظهورِ شیعتنا کما تسقِطُ الرّیحُ الوَرَقَ من الشَجرِ فی اوان سقوطِهِ وذلک قوله تعالی ( یسبحون بحمدربّهم ویستغفرون للّذین آمنوا والله ما ارادبهذا غیرکم) .(12)

امام صادق(ع) می فرمایند : خدواند را فرشتگانیست است که گناهان را از دوش شیعیان ما فرو می ریزانند همچنان که باد برگ درختان را که درآستانه ریزش است فرو ریزاند واین سخن خداوند است که می فرماید : به ستایش پروردگارشان تسبیج می گویند وبرای مؤمنان آمرزش می خواهند به خدا سوگند که مقصود ( ازمومنان ) کسی جزشما نیست .

11- زیاد سجده کردن :

که دراثر سجده زیاد گناهان بخشیده می شود و سجده ، کفاره گناه قرار می گیرد .

امام صادق(ع) : جاء رجل الی رسول الله صلّی الله علیه وآله قال یا رسول الله کَثُرت ذنوبی وضَعُف عملی فقال رسولُ الله صلّی علیه وآله اکثرالسجود فانّه یحُطُ الذّنوبَ کما تحطُ الریحُ ورق الشجَر (13)

شخصی خدمت پیامبر (ص) آمد و عرض کرد : یا رسول الله گناهانم زیاد شده و اعمالم سست و اندک گشته است رسول خدا (ص) فرمودند : زیاد سجده کن زیرا همچنان که باد ، برگ درختان را فرو می ریزاند سجده گناهان را می ریزاند .

12- حج و عمره :

کسانی را که خدا نصیب و روزیشان حج می کند به واسطه حج گناهان آنها بخشیده می شود.

پیامبراکرم(ص) می فرمایند : العمرهُ الی العمرهِ کفارهُ ما بینهما والحِجَه المتقلبهُ ثوابها الجنه ومن الذنوب ذنوب لا تغفر الّابعرفاتٍ.(14)

این عمره تا عمره دیگر کفاره گناهانی است که درفاصله آن دو صورت می گیرد وثواب حجِ پذیرفته بهشت است وگناهانی است که جزدرعرفات آمرزیده نمی شود .

13- صلوات فرستادن برمحمد و آل او :

امام رضا (ع) می فرمایند : لَن لَم یقدر علی ما یکفرُ به ذنوبَه فلیکثِر من الصّلوات علی محّمد وآله فانّها تهدمُ الذنوبَ هدماً (15)

هرکس نمی تواند کاری کند که به سبب آن گناهانش زدوده شود برمحمد وآل او بسیار درود فرستد زیرا که آن ،گناهان را ریشه کن می کند .

14- مرگ :

رسول خدا (ص)می فرمایند :

اَلموتُ کفارهُ لذّنوب المومنین (16)

مرگ کفاره گناهان مومنان است.

15- نیکی به پدر و مادر :

مردی به خدمت پیامبر اکرم(ص) رسیدعرض کرد: یا رسول ا…،من مرتکب تمام گناهان شده ام آیا برای من راه بازگشتی هست؟ فرمود: آیا یکی از پدر و مادرت زنده هستند؟ عرض کرد : بلی پدرم زنده است، فرمود :برو و او را احترام کن. احسان والدین کفاره گناهان است.(17)

پی نوشت ها :

1) خصال10/635

2) بحار67/236/54

3) بحار 81/177/18

4) بحارالانوار 67/64/244

5) دعائم الاسلام 1/218

6) تحف العقول 38

7) البحار 68 /146/94

8) أمالی الطوسی186/312

9) کافی2/107/7

10) بحار 71/395 /74

11) نهج البلاغه الحکمه 24

12) بحار 59/196/61

13) امالی صدوق 404 /11

14) بحار99/50 /46

15) امالی صدوق 68/4

16) امالی مفید283/8

17) هزارویک حکایت قرآنی/محمدحسین محمدی

منابع تحقیق :

1) علامه مجلسى، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، 42جلد، اسلامیه – تهران، چاپ: مکرر، مختلف

2) شیخ کلینى، الکافی، 5جلد، اسلامیه – تهران، چاپ: دوم، 1362ش

3) یعقوب جعفرى، خصال-ترجمه جعفرى، 2جلد، نسیم کوثر – قم، چاپ: اول، 1382ش

4) سید رضى، نهج البلاغة، 1جلد، هجرت – قم، چاپ: اول، 1414 ق

5) ابن شعبه حرانى، تحف العقول عن آل الرسول ص، 1جلد، جامعه مدرسین – قم، چاپ: دوم، 1404 ق

6) شیخ صدوق، أمالی الصدوق، 1جلد، اعلمى – بیروت، چاپ: پنجم، 1400ق

7) شیخ مفید،امالی مفید،موسسه نشر اسلامی،چاپ:دوم،1404 ق

8) شیخ طوسی، امالی طوسی، موسسه بعثت،دارالثقافه،قم،چاپ:اول 1414 ق

9) ابی حنیفه النعمان، دعائم الاسلام، دار المعارف مصر ،چاپ : سوم1389 ق