با سلام به شما پرسشگر گرامی؛
حِقد (کینه) پنهان کردن دشمنى در دل است و آن از ثمره غضب است؛ زیرا غضب وقتى [به سبب عجز از انتقام] تشفّى پیدا نکرد و ناچار فروخورده شد به باطن مى رود و در آن جا به صورت حقد و کینه درمى آید. کینه از مُهلکات بزرگ است. رسول خدا(صلی الله علیه و اله) فرمود: «اَلمؤمِنُ لَیسَ بِحَقُودٍ»؛ مؤمن کینه توز نیست .
غالباً کینه ملازم با آفاتى است از قبیل: حسد، دورى و بریدن از شخص مورد کینه، ایذاى او و دست زدن به محرماتى از قبیل: دروغ، غیبت، بهتان، فاش کردن راز، پرده درى، اظهار عیب، شماتت نسبت به بلایى که به وى رسیده و خوشحالى از آن، شادى از ظهور لغزش ها و خطاهاى او، استهزا و مسخره کردن وى، اعراض از او در جهت خوارشمردنش، ادانکردن حقوق او (صله رحم) و… همه اینها حرام است و به تباهى دین و دنیا مى انجامد و ضعیف ترین مرتبه کینه این است که از آفات یادشده احتراز کند و براى کینه مرتکب گناه نشود؛ لکن [برفرض که هیچ یک از اینها پدید نیاید] خود کینه از امراضى است که بر باطن آدمى سنگینى مى کند و روح از آن متألّم و در آزار مى باشد.
هم چنین کینه، انسان را از بساط قرب الهى و از وصول به ملکوت اعلى و همدمى ساکنان عالم قدس باز مى دارد و صاحب خود را از آنچه شیوه اهل ایمان است و از بشاشت، شکفتگى، رفق، مهربانى، فروتنى و تلاش براى حوایج مردم و همنشینى با آنان و رغبت به یارى و غمخوارى آنها منع مى کند و همه اینها درجات او را در دین کاهش مى دهد و بین او و رفاقت با مقربان حائل مى شود.
از آن جا که کینه عبارت از دشمنى باطنى است، بنابراین همه اخبارى که درباره ذم و نکوهش دشمنى و عداوت رسیده، دلالت بر مذمت و ناپسندى آن نیز دارد. پیغمبر اکرم(صلی الله علیه و اله) فرموده است: «هیچ وقت جبرئیل نزد من نیامد مگر این که گفت: اى محمد! از دشمنى و عداوت مردم احتراز کن» و نیز آن حضرت(صلی الله علیه و اله) مى فرماید: «جبرئیل هرگز در هیچ امرى این قدر سفارش نکرد که در خصوص دشمنى مردم».
حضرت صادق(علیه السلام) هم فرموده است: «مَن زَرَعَ العَداوَةَ حَصَدَ ما بَذَرَ»؛ هر که تخم عداوت بکارد همان را که کِشته است مى درود و… .
راه علاج این خوى بد این است که: آدمى متذکر باشد که این عداوت باطنى در دنیا ثمرى ندارد؛ زیرا بیچاره کینه توز لحظه اى از درد و رنج آسوده نیست و در آخرت گرفتار عذاب خواهد بود و با وجود این به محقود (آن که او را دشمن دارد) هیچ زیانى نمى رسد و عاقل حاضر نیست در حالتى باقى بماند که براى او زیان آور و براى دشمنش سودمند باشد.
امّا راهکارهاى عملى مبارزه با حِقْد و کینه توزى عبارتند از:
1ـ تصمیم قاطع بر اینکه کینه کسى را به دل نگیرید.
2ـ به دیدن کسانى که نسبت به آنها کینه دارد، بروید.
3ـ بر خلاف حقد و کینه، با همه رفاقت و محبّت کنید.
4ـ بدى هاى دیگران را فراموش کنید و از آنها درگذرید.
5ـ توجه داشته باشید که کینه داشتن نسبت به دیگران، گناه است و آثار سخت اُخروى در پى دارد، به همین دلیل از کینه دست بردارید.
6ـ به افرادی که از آنها کینه دارید، هدیه دهید. از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) است که ایشان فرموده اند: «هدیه دادن کینه ها و کدورت ها را از سینه ها مى زداید»، (عیون اخبار الرضا(ع)، مرحوم صدوق، ج 2، ص 73، ح 343).
7- از سوءظن به افراد به ویژه فرد مورد نظر اجتناب کنید. قرآن خطاب به مؤمنین می فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده اید از ظن بد به دیگران اجتناب کنید؛ زیرا بسیاری از آنها واقعیت ندارد و گناه است. علاوه بر این سوءظن زمینه گناهان دیگری همچون تجسس در امور دیگران و سپس گناه کبیره غیبت را فراهم می کند.
8- اعمال دیگران به ویژه فرد مورد نظر را حمل به صحت کنید.
9- از منفی بافی نسبت به خود و دیگران دوری کنید و هرگاه افکار منفی و سوء ظن نسبت به دیگران به ذهنتان آمد خود را به کار دیگری مشغول کنید و کانال فکری خود را به سرعت تغییر دهید.
10ـ مهمانى و ضیافت دادن نیز موجب از بین رفتن کینه مى شود. امام صادق(علیه السلام) مى فرمایند: «آتش کینه ها را با مهمانى دادن خاموش کنید»، (کافى مرحوم کلینى، ج 6، ص 318، ح 10).
11ـ توجه داشته باشد که کینه باعث مى شود که فرد در جامعه تنها شود، به همین دلیل از کینه دست بردارید.
12ـ به خود تلقین کنید که هیچگاه و در هیچ شرایطى نسبت به کسى کینه اى به دل نگیرید و درغیراین صورت خود را با صدقه دادن و روزه گرفتن، جریمه کنید.
13- و از همه مهمتر اینکه در زدودن صفات زشت، به خداوند توکل کنید و بر اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) توسل کنید.
امید است با شناخت بیشتر نسبت به حِقد و کینه توزى و آثار زیان بار آن و نیز با اجراى دقیق راهکارها، این رذیلت زشت اخلاقى را از خود دور سازید.
پیروز و موفق باشید.