با اهدای سلام؛
همانطور که می فرمایید در مورد اخلاق اهل بیت علیهم السلام دو وصف به کار می رود؛ یکی جامعیت است یعنی تک بعدی نبودند یا در یک خلق قوی و در دیگری ضعیف و بی اعتنا. دیگری این است که جمع اضداد بودند. یعنی مثلاً در عین حال که اهل جدیت و شجاعت بودند، از همه با محبت تر و دل رحم تر هم بودند. و این خصوصیات را نیز از خدای خود گرفته اند و صبغه الهی بر خود زده اند. در ادعیه می خوانیم که خدایا! من می دانم تو در موضع عفو ارحم الراحمینی و در موضع نکال و نقمت و عذاب، اشدالمعاقبین هستی.
اما اینکه ما چگونه به ایشان اقتدا کنیم و جمع کنیم بین این دو عرض می کنم باید به دنبال اهل بیت علیهم السلام حرکت کرده و راهی را که ایشان رفته اند برویم. همانطور که عرض شد ایشان راه خدا را در پیش گرفته اند و به نور خدا قلبشان روشن شده است. راه ایشان نیز تقوا است. اگر شما امروز به محضر امام صادق علیه السلام مشرف شوید و از ایشان توصیه ای برای رشد خود بخواهید ایشان قطعاً به شما خواهد فرمود تقوا. سند این حرف بنده زیارت جامعه است. در زیارت جامعه کبیره می فرماید: وصیتکم التقوی. یعنی شمای اهل بیت توصیه اصلیتان به مردم و پیروانتان رعایت تقوا بود نه چیز دیگر در عرض آن. تقوا در عرض گوشه نشینی یا روابط اجتماعی نیست بلکه روح آن ها است. مومن از سر تقوا هم سکوت و گوشه نشینی دارد و هم روابط اجتماعی و معاشرت با مردم. مومن بدون داشتن تفکر و خلوت مومن نمی شود. از آن طرف نیز ایمان بدون ارتباط با بندگان خدا رشد نمی کند و ابتلائات اصلی انسان در روابط با بندگان خدا پیش می آید. کسی که در غار تنهایی خود زندگی می کند نه ازدواج می کند و نه تجارت؛ چگونه عیوب و ضعف های خو را می یابد. چگونه بفهمد سخاوت یا شجاعت دارد یا نه، اهل گذشت هست، امانتدار و بردبار هست یا نه! غزالی می گوید عیوب انسان برخی برای او پیدا است اما برخی پنهان است (مانند پشت انسان یا پشت گوش او) برخی را هر چه کند نمی تواند ببیند اما در ارتباط با دیگران این هویدا می شود.
لذا نه گوشه نشینی نه معاشرت هیچ کدام روش اهل بیت علیهم السلام نبوده، بلکه روش ایشان تقوا بوده است. تقوا گاهی اقتضای گوشه نشینی دارد و گاهی هم اقتضای معاشرت. (البته اصطلاح اخلاقیون خلوت است). البته به شما عرض کنم در ابتدای جوانی انسان بیشتر سراغ گوشه نشینی می رود اما وقتی دارای زن و فرزند شد و به دنبال شغل و کسب و کار راه افتاد کفه معاشرتش غلبه کرده و پیوسته باید تلاش کند خلوت خود را از دست ندهد.
نکته دیگر اینکه با تمرین بسیار و افزایش محبت خداوند در دل، انسان می تواند این دو را در آن واحد با هم داشته باشد یعنی در جمع دوستان است اما خلوت خود را دارد. به قول شاعر من در میان جمع و دلم جای دیگر است. مانند کسی که معشوقه ای دارد . مثلا دارد در جمع خانواده غذا می خورد یا سر کلاس درس می خواند اما فکر و دلش پیش معشوق است؛ در روایات نیز به این حقیقت اشاره شده است که مومن جسمش در میان مردم اما قلبش با خدا است. اگر باطن اصلاح شود معاشرت با مردم انسان را از یاد خدا غافل نمی کند. اندک غفلتی هم که پیش می آید با استغفار جبران خواهد شد. البته زمان خلوت خاص نیز نیاز هر سالک و بنده خدا می باشد اما روح خلوت همان است که عرض شد.
خلاصه اینکه اگر انسان به لایه های باطنی روح و نفس خود که به عبارتی قلب نام دارد راه یابد و آنجا را با تقوا اصلاح کند خواهد دید که با اصلاح ریشه و باطن، ظاهرش هم اصلاح خواهد شد و لازم نیست اینقدر تدبیر کند که من ارتباطم را با مردم بیشتر کنم یا عزلت و خلوت بگزینم. بلکه به تدبیر خدا نگاه می کند که در هر لحظه برای او چه می پسندد؛ بهتر بگویم خدا خود راه را به او نشان خواهد داد. ان شاء الله. موفق باشید. کتاب پندهای امام صادق به رهجویان صادق تالیف آیت الله مصباح یزدی در این زمینه مفید می باشد.