۱۳۹۳/۰۳/۱۳
–
۴۳۳ بازدید
مهندس بازرگان نتوانست در دولت موقت دوام بیاورد یا اینکه تسخیر لانه جاسوسی باعث استعفایش شد؟
آنچه باعث استعفای بازرگان گردید ، زاویه داشتن دیدگاههای دولت موقت و نهضت آزادی با انقلاب اسلامی و همراه نبودن با اهداف انقلاب ، امام و مردم بود . اعضای دولت موقت بر خلاف حکم حضرت امام در انتصاب بازرگان ،که وی را بدون در نظر گرفتن روابط حزبی و بستگی به گروهی خاص ، مأمور تشکیل دولت موقت نمودند ( صحیفه امام ، ج6، ص 54)، طیفی متشکل از احزاب و گروههای ملی گرا ، سکولار و اسلامی بود . اعضای جبهه ملی حدود یک سوم اعضای کابینه دولت موقت را تشکیل می دادند و اعضای نهضت آزادی نیمی از آن را در اختیار داشتند و بقیه اعضای آن را نیز غالباً چپهای مذهبی شامل گروه جاما و حزب خدا پرستان سوسیالیست تشکیل می دادند. روشن است که چنین افرادی از نظر فکری با نظام و اهداف و آرمان های آن همخوانی نداشتند و سرانجام به دنبال تسخیر لانه جاسوسی بازرگان و همفکران وی تاب نیاورده و یک روز پس از آن استعفا دادند .متن استعفای بازرگان به خوبی گویای اختلاف فکری میان وی و مسئولان نظام است . متن استعفای بازرگان به این شرح بود.
بسمالله الرحمن الرحیم حضور محترم حضرتآیتالله العظمی امام روحالله الموسوی الخمینی دامتبرکاته، باکمال احترام معروض میدارد پیرو توضیحات مکرر گذشته و نظر به اینکه دخالت ها، مزاحمت ها، مخالفت ها و اختلاف نظرها، انجام وظایف محوله و ادامه مسوولیت را برای همکاران و اینجانب مدتی است غیر ممکن ساخته و در شرایط تاریخی حساس حاضر نجات مملکت و به ثمر رساندن انقلاب بدون وحدت کلمه و وحدت مدیریت میسر نمیباشد، بدین وسیله استعفای خود را تقدیم میدارد تا به نحوی که مقتضی میداند کلیه امور را در فرمان رهبری بگیرند یا داوطلبانی را که با آنهاهماهنگی وجود داشته باشد مأمور تشکیل دولت فرمایند. با عرض سلام و دعای توفیق مهدی بازرگان 14/8/58 (گام به گام با انقلاب، اکبر خلیلی؛ دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، جلد دوم، ص 342)
ارزیابی دولت بازرگان : برای ارزیابی دولت بازرگان باید به مسئولیت ها و وظایف این دولت به عنوان دولت موقت و عملکرد این دولت در راستای انجام مسئولیت های محوله توجه نمود . مهندس بازرگان به پیشنهاد شورای انقلاب توسط حضرت امام به عنوان نخست وزیر دولت موقت مشخص گردید . وظایف این دولت را امام در حکم انتصاب وی این گونه ترسیم نمودند« جنابعالی را بدون در نظر گرفتن روابط حزبی و بستگی به گروه خاص ، مأمور تشکیل دولت موقت می نمایم تا ترتیب اداره امور مملکت و خصوصاً انجام رفراندوم و رجوع به آرای عمومی ملت درباره تغییر نظام سیاسی کشور به جمهوری اسلامی و تشکیل مجلس مؤسسان از منتخبین مردم جهت تصویب قانون اساسی نظام جدید و انتخاب مجلس نمایندگان ملت بر طبق قانون اساسی جدید را بدهید» بنابر این فرمان نخست وزیری مهندس بازرگان شامل چهارمأموریت ها و مسئولیت بود که عملکرد دولت بازرگان در این چهار مورد باید مورد ارزیابی قرار بگیرد : 1. انتصاب و انتخاب مسئولان دولتی بدون در نظر گرفتن روابط حزبی و وابستگی به گروهی خاص 2. انجام رفراندوم و رجوع به آرای عمومی ملت درباره تغییر نظام سیاسی کشور به جمهوری اسلامی 3. تشکیل مجلس مؤسسان جهت تصویب قانتون اساسی جدید 4. برگزاری انتخابات مجلس نمایندگان ملت .
اما در مورد مسئولیت نخست وی دولت بازرگان برخلاف مفاد صریح حکم انتصاب امام ، ائتلافی از احزاب و گروههای ملی گرا ، لیبرال ، سکولار و اسلامی بود که اشاره شد .
در مورد انجام رفراندوم جمهوری اسلامی ، با توجه به تفکرات لیبرالی نهضت آزادی و بازرگان ، تلاش دولت موقت این بود که طرح جمهوری دموکراتیک اسلامی مورد رفراندوم قرار بگیرد این در حالی بود که امام بر روی عنوان جمهوری اسلامی تأکید و اصرار داشتند و تا زمانی که رهبر انقلاب با قاطعیت و صراحت اعلام کردند که من به جمهوری اسلامی رأی می دهم نه یک کلمه کم و نه یک کلمه زیاد ( صحیفه نور ، ج5، ص 181) دولت موقت هم چنان بر موضع و نظر خود اصرار می ورزید .
اما در مورد مجلس مؤسسان با تشخیص امام مبنی بر اینکه اگر مطابق قانون اساسی قدیم، مجلس مؤسسان تشکیل شود به دلیل عدم آشنایی اکثر نمایندگان با مبانی دینی ، ممکن بود قانون اساسی تدوین شده با مبانی دینی هماهنگی لازم نداشته باشد و در عمل فرق چندانی با قانون اساسی گذشته نداشته باشد و به دنبال تغییر نام آن به مجلس خبرگان و کاهش تعداد اعضای آن ، دولت موقت به مخالفت با آن پرداخت و با ارائه پیش نویس قانون اساسی با شکل و محتوای جدید و بر پایه اصل ولایت فقیه از سوی این مجلس تصمیمی به انحلال مجلس خبرگان گرفتند که به دلیل قاطعیت امام ، تصمصم آنها بی اثر ماند .(ر.ک: مواضع نهضت آزادی در برابر انقلاب اسلامی ،نهضت زنان مسلمان ،ص 172)
برخورد مسالمت آمیز و غیر قاطعانه با مخالفان نظام جمهوری اسلامی و عناصر ضد انقلاب درغائله های کردستان ، خوزستان و ترکمن صحرا نیز از نقاط ضعف این دولت ونشانه هماهنگ نبودن آن با حرکت انقلابی مردم بود. نقطه دیگری که موجب برملا شدن ماهیت دولت موقت و فاصله داشتن آن از اهداف و اصول انقلاب اسلامی داشت مساله سیاست خارجی انقلاب اسلامی و برخورد با آمریکا بود که بر خلاف خواست رهبری و مردم مسلمان ایران که به دلیل دشمنی های آمریکا و توطئه های آن برعلیه نظام جمهوری اسلامی با این کشور به دشمنی پرداخته و زیر بار اهداف سلطه طلبانه آن نمی رفتند ، خواهان ادامه دادن به رابطه با آمریکا و برخورد ملایم آمیز و مسالمت جویانه با این کشوربود و دولت موقت سعی داشت این نکته را در باور همه بگنجاند که ایران برای گام نهادن در راه توسعه و دسترسی به دستاوردهای تکنولوژی پیشرفته به یاری و کمک آمریکا و کشورهای غربی نیازمند است . سران دولت موقت بر خلاف دیدگاه مردم ، به هیچ عنوان آمریکا را عنصری نامطلوب و دشمن ملت ایران و سد راه استقلال آنان نمی دانستند و تلاش می کردند تا با سر پوش نهادن بر جنایات این کشور طوری رفتار کنند که گذشته ها گذشته و هم اکنون افق های تازه ای برای همکاری ایران و آمریکا به وجود آمده است دکتر یزدی به عنوان معاون بازرگان ضمن اظهار تمایل دولت موقت به عادی شدن روابط ، تصریح می کند « گذشته ، گذشته است و ایرانیان مردان عمل هستند و زمینه های بسیاری برای همکاری وجود دارد . ایران نیزبه مرور زمان نیازمند تکنولوژی و محصولات کشاورزی آمریکا خواهد بود »(اسناد لانه جاسوسی ،شماره 34، ص 62)
اوج این شکاف در جریان اشغال لانه جاسوسی آشکار گشت و مهندس بازرگان با اعلام استعفای خود به عمر نه ماهه دولت موقت پایان داد اگر چه مهندس بازرگان در نوشته های خود کوشیده است مساله استعفای خود را با جریان اشغال سفارت آمریکا بی ارتباط نشان دهد ولی کمتر کسی باور می کند که دولت موقت بدون اشغال سفارت آمریکا در روز سیزدهم آبان ماه 58 ، در روز چهاردهم آبان استعفا دهد . دولت موقت با توجه به حاکمیت تفکرات لیبرالیستی و سکولاریستی نمی توانست غیر از این عمل کند و توقعی هم از آن نمی رفت که با مسائل کشور برخوردی انقلابی داشته باشد به هر حال مشکل بزرگ لیبرال ها که تفکر حاکم بر دولت موقت بود ، این بود که درک صحیحی از انقلاب اسلامی نداشتند و ماهیت حقیقی انقلاب اسلامی را نشناختند .(ر.ک : محمدی ، منوچهر ، انقلاب اسلامی ، زمینه ها و پیامدها ، قم ، نشر معارف ، 1384،ص 165-169)
به طور کلی در جریان عملکرد دولت موقت چهار ویژگی اساسی به چشم می خورد که وجود همین چهار ویژگی باعث سقوط دولت موقت و انزوای سیاسی بازرگان و نهضت آزادی گردید . این چهار ویژگی عبارتند از ؛ سیاست گام به گام و تساهل در امور، نادیده انگاشتن نقش رهبری ، بی توجهی به ملت و روحیه انقلابی مردم ، و تمایل و وابستگی به آمریکا( رضوی نیا ، علی ، نهضت آزادی ، مروری بر تاریخچه، ماهیت و عملکرد، تهران، صبح ، 1375، ص 51-57)
از اعضای دولت موقت که اکنون در قید حیات هستند می توان به این افراد اشاره کرد .
طاهر احمد زاده وزیر صنایع و معادن دولت موقت ، ابراهیم یزدی وزیر امور خارجه ، علی شریعتمداری وزیر علوم ، مصطفی کتیرایی وزیر مسکن ، علی محمد ایزدی وزیر کشاورزی ، بنی صدر وزیر اقتصاد ، علی اکبر معین فر وزیر نفت
بسمالله الرحمن الرحیم حضور محترم حضرتآیتالله العظمی امام روحالله الموسوی الخمینی دامتبرکاته، باکمال احترام معروض میدارد پیرو توضیحات مکرر گذشته و نظر به اینکه دخالت ها، مزاحمت ها، مخالفت ها و اختلاف نظرها، انجام وظایف محوله و ادامه مسوولیت را برای همکاران و اینجانب مدتی است غیر ممکن ساخته و در شرایط تاریخی حساس حاضر نجات مملکت و به ثمر رساندن انقلاب بدون وحدت کلمه و وحدت مدیریت میسر نمیباشد، بدین وسیله استعفای خود را تقدیم میدارد تا به نحوی که مقتضی میداند کلیه امور را در فرمان رهبری بگیرند یا داوطلبانی را که با آنهاهماهنگی وجود داشته باشد مأمور تشکیل دولت فرمایند. با عرض سلام و دعای توفیق مهدی بازرگان 14/8/58 (گام به گام با انقلاب، اکبر خلیلی؛ دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، جلد دوم، ص 342)
ارزیابی دولت بازرگان : برای ارزیابی دولت بازرگان باید به مسئولیت ها و وظایف این دولت به عنوان دولت موقت و عملکرد این دولت در راستای انجام مسئولیت های محوله توجه نمود . مهندس بازرگان به پیشنهاد شورای انقلاب توسط حضرت امام به عنوان نخست وزیر دولت موقت مشخص گردید . وظایف این دولت را امام در حکم انتصاب وی این گونه ترسیم نمودند« جنابعالی را بدون در نظر گرفتن روابط حزبی و بستگی به گروه خاص ، مأمور تشکیل دولت موقت می نمایم تا ترتیب اداره امور مملکت و خصوصاً انجام رفراندوم و رجوع به آرای عمومی ملت درباره تغییر نظام سیاسی کشور به جمهوری اسلامی و تشکیل مجلس مؤسسان از منتخبین مردم جهت تصویب قانون اساسی نظام جدید و انتخاب مجلس نمایندگان ملت بر طبق قانون اساسی جدید را بدهید» بنابر این فرمان نخست وزیری مهندس بازرگان شامل چهارمأموریت ها و مسئولیت بود که عملکرد دولت بازرگان در این چهار مورد باید مورد ارزیابی قرار بگیرد : 1. انتصاب و انتخاب مسئولان دولتی بدون در نظر گرفتن روابط حزبی و وابستگی به گروهی خاص 2. انجام رفراندوم و رجوع به آرای عمومی ملت درباره تغییر نظام سیاسی کشور به جمهوری اسلامی 3. تشکیل مجلس مؤسسان جهت تصویب قانتون اساسی جدید 4. برگزاری انتخابات مجلس نمایندگان ملت .
اما در مورد مسئولیت نخست وی دولت بازرگان برخلاف مفاد صریح حکم انتصاب امام ، ائتلافی از احزاب و گروههای ملی گرا ، لیبرال ، سکولار و اسلامی بود که اشاره شد .
در مورد انجام رفراندوم جمهوری اسلامی ، با توجه به تفکرات لیبرالی نهضت آزادی و بازرگان ، تلاش دولت موقت این بود که طرح جمهوری دموکراتیک اسلامی مورد رفراندوم قرار بگیرد این در حالی بود که امام بر روی عنوان جمهوری اسلامی تأکید و اصرار داشتند و تا زمانی که رهبر انقلاب با قاطعیت و صراحت اعلام کردند که من به جمهوری اسلامی رأی می دهم نه یک کلمه کم و نه یک کلمه زیاد ( صحیفه نور ، ج5، ص 181) دولت موقت هم چنان بر موضع و نظر خود اصرار می ورزید .
اما در مورد مجلس مؤسسان با تشخیص امام مبنی بر اینکه اگر مطابق قانون اساسی قدیم، مجلس مؤسسان تشکیل شود به دلیل عدم آشنایی اکثر نمایندگان با مبانی دینی ، ممکن بود قانون اساسی تدوین شده با مبانی دینی هماهنگی لازم نداشته باشد و در عمل فرق چندانی با قانون اساسی گذشته نداشته باشد و به دنبال تغییر نام آن به مجلس خبرگان و کاهش تعداد اعضای آن ، دولت موقت به مخالفت با آن پرداخت و با ارائه پیش نویس قانون اساسی با شکل و محتوای جدید و بر پایه اصل ولایت فقیه از سوی این مجلس تصمیمی به انحلال مجلس خبرگان گرفتند که به دلیل قاطعیت امام ، تصمصم آنها بی اثر ماند .(ر.ک: مواضع نهضت آزادی در برابر انقلاب اسلامی ،نهضت زنان مسلمان ،ص 172)
برخورد مسالمت آمیز و غیر قاطعانه با مخالفان نظام جمهوری اسلامی و عناصر ضد انقلاب درغائله های کردستان ، خوزستان و ترکمن صحرا نیز از نقاط ضعف این دولت ونشانه هماهنگ نبودن آن با حرکت انقلابی مردم بود. نقطه دیگری که موجب برملا شدن ماهیت دولت موقت و فاصله داشتن آن از اهداف و اصول انقلاب اسلامی داشت مساله سیاست خارجی انقلاب اسلامی و برخورد با آمریکا بود که بر خلاف خواست رهبری و مردم مسلمان ایران که به دلیل دشمنی های آمریکا و توطئه های آن برعلیه نظام جمهوری اسلامی با این کشور به دشمنی پرداخته و زیر بار اهداف سلطه طلبانه آن نمی رفتند ، خواهان ادامه دادن به رابطه با آمریکا و برخورد ملایم آمیز و مسالمت جویانه با این کشوربود و دولت موقت سعی داشت این نکته را در باور همه بگنجاند که ایران برای گام نهادن در راه توسعه و دسترسی به دستاوردهای تکنولوژی پیشرفته به یاری و کمک آمریکا و کشورهای غربی نیازمند است . سران دولت موقت بر خلاف دیدگاه مردم ، به هیچ عنوان آمریکا را عنصری نامطلوب و دشمن ملت ایران و سد راه استقلال آنان نمی دانستند و تلاش می کردند تا با سر پوش نهادن بر جنایات این کشور طوری رفتار کنند که گذشته ها گذشته و هم اکنون افق های تازه ای برای همکاری ایران و آمریکا به وجود آمده است دکتر یزدی به عنوان معاون بازرگان ضمن اظهار تمایل دولت موقت به عادی شدن روابط ، تصریح می کند « گذشته ، گذشته است و ایرانیان مردان عمل هستند و زمینه های بسیاری برای همکاری وجود دارد . ایران نیزبه مرور زمان نیازمند تکنولوژی و محصولات کشاورزی آمریکا خواهد بود »(اسناد لانه جاسوسی ،شماره 34، ص 62)
اوج این شکاف در جریان اشغال لانه جاسوسی آشکار گشت و مهندس بازرگان با اعلام استعفای خود به عمر نه ماهه دولت موقت پایان داد اگر چه مهندس بازرگان در نوشته های خود کوشیده است مساله استعفای خود را با جریان اشغال سفارت آمریکا بی ارتباط نشان دهد ولی کمتر کسی باور می کند که دولت موقت بدون اشغال سفارت آمریکا در روز سیزدهم آبان ماه 58 ، در روز چهاردهم آبان استعفا دهد . دولت موقت با توجه به حاکمیت تفکرات لیبرالیستی و سکولاریستی نمی توانست غیر از این عمل کند و توقعی هم از آن نمی رفت که با مسائل کشور برخوردی انقلابی داشته باشد به هر حال مشکل بزرگ لیبرال ها که تفکر حاکم بر دولت موقت بود ، این بود که درک صحیحی از انقلاب اسلامی نداشتند و ماهیت حقیقی انقلاب اسلامی را نشناختند .(ر.ک : محمدی ، منوچهر ، انقلاب اسلامی ، زمینه ها و پیامدها ، قم ، نشر معارف ، 1384،ص 165-169)
به طور کلی در جریان عملکرد دولت موقت چهار ویژگی اساسی به چشم می خورد که وجود همین چهار ویژگی باعث سقوط دولت موقت و انزوای سیاسی بازرگان و نهضت آزادی گردید . این چهار ویژگی عبارتند از ؛ سیاست گام به گام و تساهل در امور، نادیده انگاشتن نقش رهبری ، بی توجهی به ملت و روحیه انقلابی مردم ، و تمایل و وابستگی به آمریکا( رضوی نیا ، علی ، نهضت آزادی ، مروری بر تاریخچه، ماهیت و عملکرد، تهران، صبح ، 1375، ص 51-57)
از اعضای دولت موقت که اکنون در قید حیات هستند می توان به این افراد اشاره کرد .
طاهر احمد زاده وزیر صنایع و معادن دولت موقت ، ابراهیم یزدی وزیر امور خارجه ، علی شریعتمداری وزیر علوم ، مصطفی کتیرایی وزیر مسکن ، علی محمد ایزدی وزیر کشاورزی ، بنی صدر وزیر اقتصاد ، علی اکبر معین فر وزیر نفت