فلسفه تعدد همسران پیامبر(ص)

برخی از احکام مختص به پیامبر است و شامل دیگران نمی شود مانند وجوب نماز شب و جواز اختیار بیش از چهار همسر که تحت «عنوان خصایص النبی» بحث شده است. البته ازدواج پـیـامـبـر بـا زنان متعدد و مختلف براى حل یک سلسله مشکلات اجتماعى و سیاسى در زندگى او بوده است : در برخی موارد از راه وصلت قبیله وعشیره خود را گسترش داده و به نفع تبلیغ استفاده کردند ، در برخی مقصود دلجویی و نجات دادن از بدبختی بوده ، بعضی موارد مصون ماندن از خطرات احتمالی وبعضا اجرای حکمی از احکام الهی و کوبیدن افکار جاهلی. با اندکى دقت به خوبى مى توان دریافت که راز و رمز این پیوندها، تمایلات جنسى نبوده است. درباره ى اهداف پیامبر اسلام از تعدد همسرانش، توجه شما را به مطالب زیر جلب مى کنیم:الف) علامه طباطبائى در این مورد مى گوید: ازدواج هاى آن حضرت، هر کدام روش خاصى را داشت. نخستین همسر آن حضرت خدیجه است. پیامبر اولین بار با او ازدواج کرد و بیش از بیست سال با او زندگى کرد و غیر از او با کسى ازدواج نکرد. پس از وفات خدیجه و پس از هجرت به مدینه، زنان دیگرى را به همسرى انتخاب کرد. برخى از این زنان بیوه بودند، برخى جوان بودند و برخى پیر بودند. معلوم است که این روش، روش شهوترانان نیست. آن حضرت با ام سلمه ى کهنسال ازدواج کرد و با زینب پنجاه ساله ازدواج کرد، آن حضرت همسران خود را از زیادخواهى منع مى فرمود. در غیر این صورت طلاق بگیرند. با این محاسبه، انسانِ محقق دوراندیش نمى تواند براى آن حضرت، انگیزه هاى شهوانى در نظر بگیرد. حضرت محمد(ص) برخى از همسران را براى قدرتمند شدن اسلام و مسلمین، بعضى ها را براى دلجوئى آنان، بعضى ها را براى حفظ از خطرات جانى، بعضى ها را براى تأمین زندگى آنان و بعضى ها را براى بیان حلال و حرام خدا به همسرى انتخاب کرد. به عنوان مثال، آن جناب پس از خدیجه، سوده را گرفت. سوده به حبشه هجرت کرده بود و شوهرش پس از رجوع از حبشه، مُرد. سوده زنى بود مؤمن و خویشانش هم کافر بودند. اگر او را به خویشان تحویل مى دادند، او را مى کشتند و یا گمراه مى ساختند. براى حفظ آن زن مؤمن از این خطرات، پیامبر اسلام با او ازدواج کرد و با این ازدواج سوده نجات یافت. زینب دختر خزیمه، از زنان مؤمن بود. در جنگ احد شوهرش کشته شد و رسول خدا با او ازدواج کرد تا بى سرپرست نباشد. امّ سلمه هم شوهرش درگذشت و خود ام سلمه پیر شده بود و با چند تا یتیم پیامبر با او ازدواج کرد و به این ترتیب مشکل امّ سلمه حل شد. صفیه دختر حُیَىّ بن اخطب یهودى بود. شوهرش در جنگ خیبر و پدرش در جنگ بنى قریظه کشته شد و خودش هم اسیر شد. پیامبر خدا او را براى خود انتخاب کرد و آزاد ساخت و پس از آزاد ساختن به عنوان همسر انتخاب کرد و به این ترتیب دختر رئیس یهود را از ذلّت رها کرد. جویریه دختر رئیس طایفه ى بنى مصطلق بود. رئیس، دخترش و تعداد زیادى از افرادش اسیر شدند. پیامبر جویریه را به همسرى انتخاب کرد و مسلمانان گفتند: حال که این طایفه، فامیل پیامبر ما شدند، ما همه شان را آزاد مى کنیم و بنى مصطلق هم که چنین دیدند، همه مسلمان شدند. میمونه، ام حبیبه و حفصه هم شوهرانشان مرده بودند و پیامبر با ازدواج با این ها، آنان را نجات مى داد. فقط عایشه در میان این ها شوهر نداشت. ازدواج با عایشه نیزحکمت های خاص خود را داشت – عایشه تنها خانم پیامبر بود که قبل از ازدواج باکره بود. درتاریخ امده است که پیغمبر(ص) به خواستگاری عایشه نرفت بلکه این ابوبکر بود که به خدمت پیغمبر آمد و به سبب اینکه اموال و دارایی های او در مکه توسط مشرکان مکه مصادره شده بود از وضع نابسامان زندگی خود در هجرت سخن راند و به پیغمبر عرض کرد و خواهش کرد که اگر شما این دختر را بگیرید کمکی به زندگی من کرده اید.البته دو مسأله که در بین مردم مشهور است از نظر تاریخی ثابت نیست یکی 9 ساله بودن عایشه هنگام ازدواج و دیگری حسن جمال او. برخی از مورخان سن عایشه را 17 یا 18 سال در هنگام ازدواج ثبت کرده اند و از نظر کمالات و زیبایی نیز او را ضعیف شمرده اند. مرحوم علامه عسکری با تحقیقی که انجام داده اند می گویند که حداقل سن عایشه در ازدواج با پیغمبر 17 سال بوده است.با توجه به این خصوصیات و با توجه به خصوصیات روحى پیامبر اسلام به هیچ عنوان نمى توان گفت که ازدواج هاى پیامبر اسلام مانند ازدواج هاى متعارف بوده است(به المیزان، ج 4، ص 195، چاپ دوم، بیروت، 1974، در ذیل آیه 2 تا 6 مراجعه کنید).ب) در جزوه ى «نگرشى کوتاه به زندگى پیامبر اسلام» درباره ى فلسفه تعدد همسران پیامبر اسلام چنین آمده است: ازدواج هاى پیامبر اسلام(ص) براى چند هدف بوده است:1. محافظت از یتیمان، درماندگان و حفظ آبروى آنان مانند ازدواج با سوده.2. وضع قانون و شکستنِ سنّت غلط جاهلى مانند ازدواج با زینب دختر جحش که رسول خدا به فرمان خدا پس از آن که زید او را طلاق داد، او را به همسرى انتخاب کرد تا مردم بدانند که زن پسر خوانده، مانند زن پسر نیست، و مى توان با زنِ پسر خوانده ازدواج کرد، گر چه در زمان جاهلیت، ازدواج با زنِ پسر خوانده ممنوع بود.3. آزادسازى اسیران و بردگان مانند ازدواج با جویریه. پیامبر اکرم جویریه را گرفت و مسلمانان به خاطر خویشاوندى بنى مصطلق با پیامبر، همه ى اسیران را آزاد کردند و بنى مصطلق هم با مشاهده این وضعیت، مسلمان شدند.4. برقرارى پیوند با قبایل و طوایف بزرگ عرب و حفظ اسلام و مسلمین مانند ازدواج با عایشه، حفصه، ام حبیبه، صفیه و میمونه(نگرشى کوتاه به زندگى پیامبر اسلام، ص 29، چاپ پنجم، از انتشارات مؤسسه در راه حق).ج) جان دیون پورت انگلیسى مى گوید: با این که در آن زمان، زیاد زن گرفتن کار بدى نبود، ولى با این حال حضرت محمد(ص) تا پنجاه سالگى با یک زن زندگى کرد و تا خدیجه زنده بود، زن دیگرى نگرفت. آیا ممکن است کسى شهوت ران باشد و هیچ مانعى هم براى زن گرفتن در کار نباشد، با این حال با یک زن زندگى کند آن هم با زنى که سنّ بالائى داشته باشد؟!همسران پیامبر، عقیقى بخشایش، ص 78، چاپ قبل از انقلاب). د) توماس کارلایل مى گوید: به رغم دشمنان، حضرت محمد(ص) هرگز شهوت پرست نبود و این تهمت، بى انصافى است(همان).ه) گیورگیو مى گوید: محمد(ص) در سال 595 میلادى ازدواج کرد و زندگى خانوادگى او نمونه ى زهد، تقوى و پاکى بود. او همانند ابراهیم، نوح و یعقوب در محیطى ساده و بى آلایش زندگى مى کرد(همان). براى آگاهى بیشتر ر.ک: الصحیح من سیرة النبى الاعظم، سید جعفر مرتضى عاملى، ج 4، ص 68، چاپ جامعه مدرسین بنابراین علت ازدواج هاى پیامبر(صلى الله علیه وآله) را در موارد ذیل، مى توان تحلیل کرد:الف) اجراى حکم الهى و زدودن افکار غلط جاهلى؛ مانند ازدواج با زینب دختر جحش.ب) تقویت جایگاه اجتماعى زنان آسیب دیده، همچون زنان بیوه و اسیر و رفع تلقى منفى عصر جاهلى در کم ارزش بودن یا بى ارزش جلوه دادن آن زنان (در این دوره، همه زنان پیامبر جز عایشه بیوه بودند).ج) دلجویى از زنان، به دلیل آسیب هایى که آنان به خاطر پذیرش اسلام، متحمل شدند؛ مانند ازدواج با ام حبیبه.د) یک حرکت سیاسى و برقرارى پیوند با قبایل و طوایف بزرگ عرب و جلب پشتیبانى آنان؛ چون پیوند با عایشه.ه) محافظت و تأمین زندگى بیوه زنان درمانده و فقیر و یتیمان به جاى مانده؛ مانند ازدواج باام سلمه و زینب، دختر خزیمه. و) نشان دادن عظمت، شکوه و قدرتمندى اسلام و مسلمین؛ مانند ازدواج با صفیه.ز) حفظ آنان از خطرات جانى؛ مانند وصلت با سوده.ح) آزادسازى اسیران و بردگان؛ مانند ازدواج با جویریه.ر.ک: المیزان، ج 4، ص 195 ؛ علامه طباطبایى، بررسى هاى اسلامى، ص 132 – 139؛ مؤسسه در راه حق، نگرشى کوتاه به زندگى پیامبر اسلام، ص 29؛ رسولى محلاتى، تاریخ انبیاء، ج 3، ص 475.