با تشکر از شما پرسشگر محترم اگر انسان به خود سازی اقدام نماید و در اثر خود سازی و تهذیب نفس موفق شود رذایل اخلاقی را از خود دور نماید ؛در نتیجه شیرینی ارتباط با خدا در قلب او پدیدار می شود ،لذتی که جایگزین ندارد ،چرا که با عشق و محبت واقعی به خداوند متعال ،جای هیچ محبت دیگری در دل نیست و دیگر لازم نیست که محبت و چیز دیگری در قلب باشد ،چرا که هر که خدا دارد همه چیز دارد و هر که از خدا دور است یعنی تهی است و هیچ چیز ندارد .اگر محبت واقعی الهی در قلب جایگرین حب دنیا و انچه که در آن است بشود،بنده هیچ کمبودی در خود احساس نمی کند و به غنا می رسد و دیگر نیازی به ارضای ریاست ،شهرت،و ثروت و…ندارد.و تنها معشوق او و بزرگ ترین ثروت او خداوند متعال است. محبت الهی انسان را پاکیزه و بی نیاز از همه چیز و همه کس می نماید و انسان با داشتن چنین عشقی نیازی به چیزهای مادی و… ندارد . لذت عبادت را امثال آیت الله بهجت (ره) برده اند، که می فرمایند: « اگر سلاطین عالم بدانند که در نماز چه لذتی وجود دارد، آنها سلطنت را رها کرده تا به این لذت دست پیدا کنند.»
حب دنیا
خطا و گناه آدمی، ریشه در دنیا دوستی و گرایش افراطی به لذت های مادی و طبیعی آن دارد: «حب الدنیا رأس کل خطیئة» بنابراین اگر کسی بخواهد دلش را از گناه خالی کند، باید با ریشه و منشأ آن بستیزد و بکوشد که از شدت محبت دنیا در دلش بکاهد و گرایش به لذت های طبیعی را در نفس خویش تعدیل نماید. که اگر چنین کند و به استعانت خدای متعال، در این کار سترگ موفقیتی به دست آورد؛ می توان دلش را از گناه خالی کند و به جای آن محبت خدای بزرگ و اولیای او را جایگزین نماید.
اما اینکه چرا انسان به دنیا گرایش دارد، بدین جهت است: روحی که دارای ویژگی گرایش به فضایل است، ابتدا در قالب جسمی می گنجد که از جنس دنیا و ماده است. در واقع روح متعالی در جوار جسمی قرار می گیرد که خود به خود به مادیات و محسوسات گرایش و با آنها سر و کار دارد.
به همین جهت تهذیب نفس یا خود سازی، در ابتدای حرکت به سمت تکامل روحی و معنوی ضروری است. چنان که خداوند می فرماید:« قدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکَّاها * وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسَّاها ؛ هر کس نفس خود را پاک و تزکیه کرد رستگار شده و آن کس که نفس خود را به گناه آلوده ساخته، نومید و محروم گشته است.» (شمس ، آیه 9 و 10.(
تهذیب و خود سازی، شخص را از گرداب نفس بیرون آورده، موانع ترقی و کمال را از مسیر او برمی دارد و تا زمانی که وی سرگرم حجاب ها و درگیر موانع است، راهی به معدن معرفت و چشمه توحید و اخلاق پسندیده نخواهد برد.
هدف از تهذیب نفس، کنار زدن حجاب ها و پرده هایی است که میان انسان و فطرت او مانع گردیده و اجازه تبلور و تجلی به آینه خدانمای فطرت را نمی دهد. این پرده ها و حجاب ها برگرفته از گناهان، غفلت ها و فرو رفتن در عالم ماده و مادیات و فراموش کردن خداو آخرت و عالم ملکوت است. تمام دستورات و احکامی که در شرع مقدس وارد شده، همگی هدف واحدی را دنبال می کند و آن کم رنگ کردن و یا کنار زدن این حجاب ها و درخشش گوهر فطرت و حقیقت انسان است که در زیر خروارها گرد و خاک غفلت و عصیان مدفون گشته است.
یاد و ذکر الهی و نماز و روزه و سایر عبادت هایی که در شریعت مقدس بر آن تأکید گردیده، همگی در راستای تحقق بخشیدن به هدف فوق است. میزان تأثیر این اعمال بستگی کامل به زمینه های قبلی و توجه و اخلاص افراد دارد و به همین سبب نماز و روزه و سایر عبادات در افراد تأثیرات کاملاً مختلفی دارد. ممکن است یک نماز دو رکعتی فردی را تا عرش و ملکوت بالا ببرد و به او نورانیت و صفای زیادی ببخشد، در حالی که گاهی نماز پنجاه یا شصت ساله شخصی دیگر، تأثیری ملموس در زندگی او ندارد؛ چون رفع موانع نکرده است… پرهیز از اموری که با این عبادات منافات دارد و اثر آنها را خنثی می سازد، از امور بسیار مهم است؛ همانند دو نفر مریض که هر دو به دستور دکتر عمل کرده و داروهای خود را به موقع می خورند؛ ولی یکی از چیزهای زیان بار پرهیز می کند و دیگری بی پروا است و اهل پرهیز نمی باشد، در این صورت سفارش و نسخه پزشک برای دومی بی اثر یا کم اثر است.
حضرت علی(ع) فرمود: «و ندیدم چیزی را مگر اینکه خدای را در آن و با آن مشاهده کردم ؛ و ما رأیت شیئا الا [و ]رأیت الله فیه و معه». آنان که حب مال و ریاست و شرف در دل آنها است، در خواب نیز مطلوب خود را می بینند و در بیداری به فکر محبوب خود به سر می برند. بر انسان عاقل علاقه مند به سعادت خود لازم است این درخت را از دل ریشه کن کند.
در روایتی آمده است مولای عارفان علی(ع) جابر بن عبدالله را دید که آهی بر کشید. فرمودند: ای جابر! برای دنیا آه می کشی؟ جابر عرض کرد: آری. حضرت فرمودند: ای جابر! لذت های دنیا در هفت چیز است: خوردنی، آشامیدنی، پوشیدنی، آمیزشی، سوار شدنی، بوییدنی و شنیدنی. لذیذترین خوردنی عسل است و آن آب دهان حشره ای باشد: گواراترین آشامیدنی آب است که بر خاک روان است؛ بهترین پوشیدنی ابریشم است و آن از آب دهان کرمی باشد؛ برترین همبستر شدنی زنانند که از زشت ترین عضو آنان خواسته می شود؛ بهترین سوار شدنی، اسب است و آن کشنده است؛ ارزشمندترین بوییدنی مشک است و آن خون ناف حیوانی باشد؛ بهترین شنیدنی ها غنا و آواز است که آن هم گناه باشد؛ پس آدم خردمند برای چیزهایی با این اوصاف هرگز آه نمی کشد. جابر بن عبدالله می گوید: به خدا سوگند از آن زمان به بعد هرگز دنیا بر دلم خطور نکرد».(میزان الحکمه، ح 6058(.
راهکار عملی برای از بین بردن حب دنیا
امام راحل(ره) می فرمایند: «و طریق علاج عملی آن است که معامله به ضد کند: پس اگر به مال و منال علاقه دارد، با بسط ید و صدقات واجبه و مستحبه، ریشه آن را از دل بکند .»
و یکی از بزرگان فرموده است: دنیا بسان اندامی است که سر آن کبر، چشم آن آز، گوش آن ولع، زبان آن ریا و خودنمایی، دست آن شهوت، پای آن عجب، قلب آن غفلت و بی خبری، بودش نیستی و ثمره اش زوال است. پس هر کس آن را دوست گیرد، کبر و خودبینی به او دهد و به هر که نیکوش پندارد، حرص و ولع ارزانی کند و کسی را که طالب او گردد به آز و طمع در اندازد و بر کسی که او را بستاید، جامه ریا پوشاند و کسی را که اراده آن کند، گرفتار عجب و خودبینی کند و کسی را که به او اعتماد کند، غافل سازد و کسی را که متاع های او پسند وی افتد، نابود سازد و کسی را که متاع های دنیوی جمع کند و بخل بورزد به جایگاه و قرارگاهش، آتش، روانه کند» .(مصباح الشریعه، باب 32، فی صفه الدنیا.)
سرّ دادن صدقات همین کم شدن علاقه به دنیا است؛ از این رو مستحب است که انسان چیزی را که دوست می دارد و مورد علاقه اش است، صدقه دهد. باید انسان بداند که دنیا طوری است که هر چه آن را بیشتر تعقیب کند و در صدد تحصیل آن باشد، علاقه اش به آن بیشتر شود و تأسفش از فقدان آن روز افزون گردد؛ گویی انسان طالب چیزی است که به دست او نیست؛ گمان می کند طالب فلان حد از دنیا است تا آن را ندارد تعقیبش می کند و در راه آن تحمل مشاق می کند و خود را به مهالک می اندازد. همین که آن حد از دنیا را به دست آورد، برای او یک امر عادی می شود و عشق و علاقه اش مربوط می شود به چیز دیگری که بالای آن است و خود را برای آن به زحمت و مشقت می اندازد و هیچ گاه عشقش فرو ننشیند، بلکه هر دم روز افزون شود و زحمت و تعبش بیشتر گردد و این فطرت و جبلت را هرگز وقوفی نیست و اهل معرفت با این فطرت، اثبات بسیاری از معارف کنند که بیان آن از حوصله این اوراق خارج است و اشاره به بعضی از این مطالب در احادیث شریفه شده است، چنان که در کافی شریف از حضرت باقرالعلوم(ع) روایت نموده که «مثل حریص به دنیا مثل کرم ابریشم است که هر چه به دور خود آن را بیشتر می پیچد از خلاص شدن دورتر شود تا آنکه از اندوه بمیرد» و از حضرت صادق(ع) مروی است که «مثل دنیا مثل آب دریا است که هر چه انسان تشنه از آن بخورد تشنه تر گردد تا او را بکشد.»(آداب الصلاة، باب 12.)
برای کسب اطلاع بیشتر به سایت پرسمان بخش اخلاق مراجعه نمایید.