خانواده نهادی است که بر پایة ازدواج مرد و زن، شکل می‌گیرد و با تولید مثل، توسعه می‌یابد. این نهاد، اساس سازندگی شخصیت انسان وموجب تعالی وی و مهمترین عامل تکامل جامعه است و از این‌رو، اسلام برای تأسیس و تحکیم این نهاد سرنوشت‌ساز و پیشگیری از فروپاشی آن، رهنمودهای بسیار مهمی عرضه کرده است. تأمل در این رهنمودها و مقایسة آنها با آنچه در سایر مکاتب دربارة خانواده دیده می‌شود، به روشنی نشان می‌دهد که این نهاد، ریشه در وحی الهی دارد و منطبق با فطرت انسانی است.

خداوند متعال در آیه ۳۲ سوره نور مى فرماید: «مردان و زنان بى همسر خود را همسر دهید، همچنین غلامان و کنیزان صالح و درستکارتان را. اگر فقیر و تنگدست باشند، خداوند از فضل خود، آنان را بى نیاز مى سازد. خداوند گشایش دهنده و آگاه است.»

این آیه تأکید مى کند که همه باید به امر ازدواج همت گمارند و تنها به دلیل مشکلات اقتصادى از تشکیل خانواده نهراسند؛ چرا که خداوند وعده گشایش داده است؛ چنان که پیامبراسلام(ص) فرموده: «هر کس ازدواج را از ترس فقر، ترک کند، گمان بد به خدا برده است؛ زیرا خداوند متعال مى فرماید: اگر آنها فقیر باشند خدا آنها را از فضل خود بى نیاز مى سازد.» و همچنین حضرت على(ع) فرموده است: «بهترین شفاعت آن است که میان دو نفر براى امر ازدواج میانجیگرى کنى تا این امر به سامان برسد.»

نه تنها روایات و آموزه های دینی بلکه فطرتی که خداوند متعال در درون تمامی انسان ها نهادینه کرده وعقل سلیم به این امر مهم اشاره دارد . امام رضا علیه السلام با اشاره به آثار و برکات ازدواج می فرمایند:وَ لَوْ لَمْ یَکُنْ فِی الْمُنَاکَحَةِ وَ الْمُصَاهَرَةِ آیَةٌ مُحْکَمَةٌ وَ لَا سُنَّةٌ مُتَّبَعَةٌ وَ لَا أَثَرٌ مُسْتَفِیضٌ لَکَانَ فِیمَا جَعَلَ اللَّهُ مِنْ بِرِّ الْقَرِیبِ وَ تَقْرِیبِ الْبَعِیدِ وَ تَأْلِیفِ الْقُلُوبِ وَ تَشْبِیکِ الْحُقُوقِ وَ تَکْثِیرِ الْعَدَدِ وَ تَوْفِیرِ الْوَلَدِ لِنَوَائِبِ الدَّهْرِ وَ حَوَادِثِ الْأُمُورِ مَا یَرْغَبُ فِی دُونِهِ الْعَاقِلُ اللَّبِیبُ وَ یُسَارِعُ إِلَیْهِ الْمُوَفَّقُ الْمُصِیب [9]
اگر درباره ازدواج و وصلت آیه ای روشن از کتاب خدا وسنتی پیروی شده از پیامبر و احادیث فراوان نبود بیگمان آثار و برکاتی چون نیکی کردن به خویشاوندان ، نزدیک ساختن افراد دور و الفت بخشیدن میان دلها و در هم تنیدن حقوق و افزودن بر جمعیت و اندوختن فرزند برای رویایی با سختی ها ی روزگار و پیشامدهای زمانه کافی بود که خردمند دانا به این کار رغبت نماید و انسان ره یافته در ست اندیش به سوی آن بشتابد.

ماهیت و ساختار ازدواج

یکی از برداشت های نادرست اشو در مورد مفهوم و ماهیت ازدواج نگرش وی به ساختار ازدواج در ادیان وجوامع انسانی می باشد. اشو اساس ساختار اصلی خانواده را بر اساس مالکیت قرار داده که شوهر مالک زن است و هردو مالک فرزندان هستند لحظه ای که تو مالک انسانی شدی منزلت آزادی و انسانیت را از او سلب کرده ای تو همه زیبایی ها را از او گرفته ای”.و براین اساس مخالفت خود را با ازدواج سر می دهد چون مخالف آزادی فردی است. در برابر این ادعا می توان گفت که در نظام خانواده بحث از آیین همسرداری است نه آیین برده داری و آموزه های دینی مالکیت یک فرد بر فرد دیگری را کاملا رد می کند و مالکیت صرف مخصوص خالق انسان می باشد لِلَّهِ مُلْکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْض [10]
در کلام وحی بنیان خانواده نه بر اساس مالکیت بلکه براساس مودت و رحمتی می باشد که خداوند متعال آن را به یک خانواده ارزانی داشته تا به وسیله آن به آرامش و سعادت برسند:وَ مِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً لِتَسْکُنُوا إِلَیْها وَ جَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فی ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُون [11]
با اندک مطالعه ای در متون دینی و آموزه های اسلام خواهیم دید که اسلام روابط و تعاملات موجود در خانواده را بر اساس محبّت وهمدلی قرار داده و این محبّت عامل تحکیم این پیوند ناگسستنی خواهد بود .

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرمایند: لِلرَّجُلِ عَلَى المَرْأَةِ أَنْ تَلْزَمَ بَیْتَهُ وَ تَوَدَّدَهُ وَ تُحِبَّهُ وَ تُشْفِقَهُ وَ تَجْتَنِبَ سَخَطَه حق مرد بر زن، این است که در خانه اش بنشیند و به او اظهار عشق و محبت کند و دلسوز او باشد.

بنابر آیه فوق این محبت و عشق هدیه ای است آسمانی از جانب اول عاشق عالم ، خداوند متعال تا با آرامش دل ، انسان بتواند خدای خویش را بهتر عبادت کند و در این سجاده عشق یکی دیگر از بندگان خدای خویش را باریسمان عشق همراه سازد . امیر مؤمنان در جواب از ویژگی زندگی خویش ، شیرنی و حلاوت زندگی را همراهی حضرت فاطمه سلام الله علیها بر اطاعت خدا می داند. فَسَأَلَ عَلِیّاً کَیْفَ وَجَدْتَ أَهْلَکَ قَالَ نِعْمَ الْعَوْنُ عَلَى طَاعَةِ اللَّهِ وَ سَأَلَ فَاطِمَةَ فَقَالَتْ خَیْرُ بَعْل

زندگی کمونی

اشو شکل جدیدی غیر از ازدواج را برای یک زندگی جمعی پیشنهاد می کند و نام آن را “کمون” می گذارد

“باید شکل های جدیدی از زندگی گروهی پدید آید من برای پرهیز از تداخل واژه ها اسم آن ها را اجتماع یا جامعه نمی گذارم بلکه این زندگی گروهی جدید را کمون می خوانم این واژه بسیار مهمی است مفهوم آن این است جایی که مردم فقط با هم زندگی نمی کنند بلکه ارتباط و پیوند عمیق با یکدیگر دارند[12]
اشو نتیجه این کمون را آفرینش انسان نوین می داند. و می گوید همه تلاش من بر یک چیز متمرکز است: آفرینش انسانی نوین مثل “زوربای بودا[13]”[14].

بهشت برین این انسان نوین همین سیاره خاکی خواهد بود” ماقادریم در همین جا بهشتی خلق کنیم ، همین جا بر روی این سیاره خاکی”[15]
دورنمای وی از دنیای نوین یعنی دنیای کمون ها دنیایی عاری از خانواده هاست او در مورد معنویتی که در کمون خویش می خواهد به انسان نوین ارائه دهد چنین می گوید: انسان اینجاست تا مشعوف گردد سر ذوق بیاید وتا آنجا که ممکن است زیبا تؤام با آرامش و راحتی زندگی کند[16]
حال از اشو می پرسیم اگر دلیل وی برای مقابله با نهاد خانواده و ایجاد کمون تأمین آرامش و شادمانی باشد ، طبیعتاً این آرامش در یک زندگی سالمی شکل می گیرد که بنای آن بر موّدت و محبت گذارده شده و فرزندان به عنوان رحمت الهی چراغ فروزانی هستند که بر زیبایی این زندگی دو چندان می کنند رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَ ذُرِّیَّاتِنَا قُرَّةَ أَعْیُن [17]
پروردگارا! از همسران و فرزندانمان مایه روشنى چشم ما قرار ده . ” قرة عین” معادل نور چشم است که در فارسى ، کنایه از کسى که مایه سرور و خوشحالى است این تعبیر در اصل از کلمه قر (بر وزن حر) گرفته شده که به معنى سردى و خنکى است، و از آنجا که معروف اشگ شوق همواره خنک، و اشکهاى غم و اندوه داغ و سوزان است، لذا قرة عین به معنى چیزى است که مایه خنک شدن چشم انسان مى شود، یعنى اشک شوق از دیدگان او فرو مى ریزد، و این کنایه زیبایى است از سرور و شادمانى.

امام علی علیه السلام در مورد آرامش می فرماید: الأنس فی ثلاثة الزوجة الموافقة و الولد الصالح [البار] و الأخ الموافق [18] آرامش در سه چیز است همسر موافق و همراه ، فرزند صالح ، برادر همراه.

اگر افراد یک خانواده مهارت های لازم برای داشتن یک زندگی آرام وشاد را داشته باشند پیوند موجود در آن خانواده پیوندی ناگسستنی خواهد بود . در چنین خانواده ایست که نه تنها یک فرد به تعالی و استکمال خواهد رسید بلکه جامعه ای پویا و شاد نیز خواهد داشت . این مهارت ها تعالیمی است که برگرفته از آموزه های وحیانی ومنطبق بر فطرت پاک آدمی می باشد یکی از مهارت های زندگی برگرفته از قرآن کریم مهارت برخورد با همسر می باشد وَ عَاشرُِوهُنَّ بِالْمَعْرُوف [19] با زنان به نیکی رفتار کنید

یکى از روشن ترین جلوه گاه ها و موارد خودنمایى مودت و رحمت، جامعه کوچک خانواده است، چون زن و شوهر در محبت و مودت ملازم یکدیگرند و آموزه های دینی سفارش زیادی به ازدیاد این محبت واظهار این مهرورزی کرده اند پیامبرخوبی ها در مورد اظهار محبت به همسر می فرمایند: قَوْلُ الرَّجُلِ لِلْمَرْأَةِ إِنِّی أُحِبُّکِ لَا یَذْهَبُ مِنْ قَلْبِهَا أَبَداً[20]
واین نوع محبت را به ایمان فرد گره زده اند ویک رابطه دوسویه بین ایمان محبت به همسر می باشد هرجه ایمان بیشتر باشد محبت به همسر بیشتر خواهد بود و هرچه محبت به همسر بیتر باشد موجب ازدیاد ایمان خواهد بود: قَالَ سَمِعْتُ الصَّادِقَ ع یَقُولُ الْعَبْدُ کُلَّمَا ازْدَادَ لِلنِّسَاءِ حُبّاً ازْدَادَ فِی الْإِیمَانِ فَضْلا[21]
قالَ رَسُولُ اللَّهِ ص کُلَّمَا ازْدَادَ الْعَبْدُ إِیمَاناً ازْدَادَ حُبّاً لِلنِّسَاءِ [22]
اگر خدای نکرده این محبت کم رنگ تر باشد رحمت جای آن را خواهد گرفت برخورد وی بنابر آموزه های دینی براساس رحم و گذشت خواهد بود.

پیامبر اکرم می فرماید در روز رستاخیز، مردی از امت مرا می آورند ، در حالی که هیچ کار نیکی که به سبب آن ، برایش امید بهشت برود ، ندارد اما خداوند متعال می فرماید :أدخلوه الجنّة فإنّه کان یرحم عیاله اورابه بهشت ببرید چرا که به خانواده اش مهر می ورزد[23]
فرزندان کوچکتر در چنین خانواده ای در سایه مهر و رحمت پدر و مادرقرارمی گیرند وحوائج ضرورى زندگى فرزند را تامین میکنند، لذا آن محبت و مودت وادارشان مى کند به اینکه در حفظ و حراست، و تغذیه، لباس، منزل، و تربیت او بکوشند، و اگر این رحمت نبود، نسل به کلى منقطع مى شد، و هرگز نوع بشر دوام نمى یافت.[24]
امام صادق علیه السلام می فرماید: إِنَّ اللَّهَ لَیَرْحَمُ الْعَبْدَ لِشِدَّةِ حُبِّهِ لِوَلَدِهِ [25] امام صادق علیه السلام م یفرماید : خداوند در قیامت بنده اش را به خاطر شدت محبتش به فرزندش رحم می کند و می بخشد.

پیامبر اکرم بهترین مردم را خوش خلق ترین مردم و با محبت ترین به خانواده اش معرفی می کند وسپس خودش در این محبت سرآمد از همه بیان می کند

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله : أَحْسَنُ النَّاسِ إِیمَاناً أَحْسَنُهُمْ خُلُقاً وَ أَلْطَفُهُمْ بِأَهْلِهِ وَ أَنَا أَلْطَفُکُمْ بِأَهْلِی [26] این آرامش ، آرامشی که در نتیجه عمل به آموزه های دینی حاصل می شود مُفَارَقَةَ الدِّینِ مُفَارَقَةُ الْأَمْن [27]
 

منابع:

[9] الکافی ج : 5 ص : 374

[10] آل عمران 189

[11] سوره روم آیه 21

[12] آینده طلایی ص95

[13] زوربا : اسطوره لذت طلب یونانی

[14] آینده طلایی ص 102

[15] آینده طلایی ص 102

[16] آینده طلایی ص105

[17] سوره فرقان آیه 74

[18] غررالحکم ص : 406

[19] نسا آیه 19

[20] الکافی ج : 5 ص : 570

[21] وسائل الشیعة ج : 20 ص : 24

[22] مستدرک الوسائل ج : 14 ص : 158

[23] کنز العمال ج 16 ص 276

[24] برگرفته المیزان ذیل آیه 21 سوره روم

[25] الکافی ج : 6 ص : 50

[26] وسائل الشیعة ج : 12 ص : 154

[27] الکافی ج : 1 ص : 28