چیزی که مانع نزدیکی به خدا می شود قرار گرفتن در مسیر غیر الهی و ارتکاب گناه است و در صورتی که انسان از عملکرد خود پشیمان شود وتوبه نماید ،که در این صورت در های لطف و رحمت الهی به سوی انسان گشوده می شود. (و می تواند درجات معنوی را بپیماید)

در روایات به قدری بر مسأله توبه تأکید شده که در حدیثی از حضرت امام باقر(ع) می خوانیم: «ان الله تعالی اشد فرحا بتوبه عبده من رجل اضل راحلته و زاده فی لیله ظلما فوجدها— خداوند از توبه بنده اش بیش از کسی که مرکب و توشه خود را در بیابان در یک شب تاریک گم کرده و سپس آن را می یابد، شاد می گردد» (تفسیر نمونه، ج 24، ص 295)

یاءس از رحمت خداوند گناهی بزرگ است مگر خود او نفرموده است : «به آن بندگانم که با عصیان بر نفس خویش اسراف کردند بگو: هرگز از رحمت خدا ناامید مباشید البته خدا گناهان را خواهد بخشید که او بسیار آمرزنده و مهربان است»

و

پیامبرش فرمود : «التائب من الذنب کمن لا ذنب له ; توبه کننده از گناه همانند کسی است که گناهی نکرده است» (بحار ج 2 ص 154) پس چرا از رحمت او ماءیوس باشیم ؟! به فرموده ء امام سجاد (ع ) در دعای ابوحمزه : «خدایا آن گاه که به گناهانم می نگرم آه از نهادم بر می آید و جزع و فزع می کنم و آن گاه که به کرم تو می نگرم طمع می کنم».

بازآ بازآ هرآنچه هستی بازآ       گر کافر و گبر و بت پرستی بازآ این درگه ما درگه نومیدی نیست       صدبار اگر توبه شکستی بازآ

توبه و بخشش جرایم گذشته

اگر توبه و بازگشت از گناه، واقعی باشد، انسان را نه‌تنها به نورانیت و رضایت خاطر می رساند، بلکه باعث محو گناهان گذشته می‌شود و او را مورد رحمت بی کران حضرت حق قرار می‌دهد. قرآن کریم دراین باره می فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده اید! توبه کنید؛ توبه خالص. امید است با این کار، پروردگار متعال، گناهان شما را ببخشد».

توبه خالص، باید چهار شرط داشته باشد که عبارتند از: پشیمانی قلبی، استغفار زبانی، ترک گناه و تصمیم جدی بر ترک گناه در آینده.

امام صادق علیه‌السلام درباره معنای توبة خالص فرمود: «توبه نصوح، این است که شخص طوری توبه کند که تا آخر عمر به گناه بازنگردد».

مولوی توبه خالص را چنین به تصویر می کشد: نصوح مردی بود زن نما و چهره ‌ای شبیه زنان داشت؛ اما در واقع، مرد بود. او مردیِ خود را پنهان می کرد و خود را زن می‌نمایاند؛ به طوری که در حمام دختران شاه، نفوذ کرده بود و در آن جا دلاکی (کیسه کشی) می‌کرد.

روزی انگشتر دختر شاه گم شد و برای پیدا کردن آن گوهر، درِ حمام را بستند؛ تا همه جا و همه افراد را بگردند. شروع به تفتیش و بازرسی زنانی کردند که در حمام، دلاکی یا کارگری می کردند و دستور رسید که همه عریان شوند؛ تا کامل‌تر آنها را بگردند و تفتیش کنند؛ ولی نصوح را به دلیل احترامی که برایش قایل بودند، مجبور به عریان شدن نکردند، اما او احساس خطر می کرد که هر لحظه ممکن است آبرویش بریزد و رسوای کوچه و بازار شود و مکرش فاش شود. این مسئله، باعث شد انقلابی در درونش ایجاد شود و آتش پشیمانی در جانش بیفتد و خالصانه به در خانة خدا برود.

آن نصوح از ترس شد در خلوتی

روی زرد و لب کبود از خشیتی

پیش چشم خویش او می دید مرگ

رفت و می لرزید او مانند برگ

گفت یا رب بارها برگشته ام

توبه ها و عهدها بشکسته ام

در این حال که شراره های جان‌سوز آتش ندامت، قلبش را می سوزاند و شعله های این آتش سوزنده اوج گرفته بود و نصوح به درگاه الهی التماس می کرد، صدا زدند که همه را گشته ایم و درّ گران پیدا نشده و اینک نوبت تو رسیده است. این جا بود که از همه جا قطع امید کرد و فقط دل در گرو یاری و رحمت الهی نهاد و در یک لحظه، ورق برگشت و توبه حقیقی محقق شد و خداوند او را از هلاکت نجات داد و اطلاع دادند که درّ گران پیدا شد.

بعد از این ماجرا، نصوح هرگز به طرف گناه نرفت و توبه واقعی کرد و گذشته را جبران کرد و در راه خودسازی قدم گذاشت.

توبه و تبدیل گناهان گذشته به خوبی ها

اگر شخصی توبه واقعی کند، خداوند از باب رحمت بی کرانش، علاوه بر نابودی گناهان، آنها را به نیکی و ثواب تبدیل می کند. قرآن کریم می فرماید: «کسانی که توبه کنند و ایمان آورند و عمل صالح انجام دهند، خداوند، گناهان آنها را به حسنات و خوبی ها تبدیل می کند و خداوند، همواره آمرزنده مهربان است».(ترجمه ،فرقان آیه 70)

امام صادق می‌فرماید: «خداوند متعال به حضرت داوود فرمود: ای داوود! به راستی بنده مؤمن من، هرگاه گناهی انجام دهد، سپس پشیمان شود و برگردد و از آن گناه توبه کند و هنگام یادآوری آن گناه، از من حیا کرده، چشم بپوشد، گناه او را می بخشم و کاری می کنم که نویسندگان گناهان (ملائک مخصوص ثبت گناه) آن را از یاد ببرند و آن گناه را به حسنه تبدیل می کنم و من از کسی ترسی و باکی ندارم و من مهربان ترین مهربانانم».

جابر بن عبدالله انصاری نقل می کند: زنى نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمد و عرض کرد: یا رسول اللَّه زنى که فرزند خود را کشته، آیا فرصت توبه دارد؟ پیامبر فرمود: قسم به خداوندى که جان محمد به دست اوست، اگر او هفتاد پیغمبر را کشته باشد؛ بعد از آن، توبه کند و پشیمان شود و خدا بداند که دیگر آن گناه را انجام نمی دهد، خدا حتما توبه او را قبول می کند و از او در می گذرد. به درستى که درِ توبه به اندازه فاصله میان مشرق و مغرب باز است و یقینا توبه کننده از گناه، مانند کسی است که هیچ گناهی مرتکب نشده است.» (مستدرک الوسائل ج ۱۲ ص ۱۳۱ باب ۸۷)

در نتیجه نباید در توبه به بزرگی گناه نگاه کرد بلکه باید لطف و رحمت الهی را مد نظر داشت و فقط به خداوند متعال امید داشت چرا که خداوند مهربان ترین مهربانان است . البته در مسأله ی توبه باید توجه نمود که توبه زمانی اثر نجات بخشی و محو گناهان را دارد که حقیقی و دایمی باشد چناچه امام باقر علیه السلام می فرمایند:«التائب من الذنب کمن لاذنب له والمقیم علی الذنب و هو مستغفر منه کالمستهز— کسی که از گناه توبه کند، همچون کسی است که اصلا گناه نکرده است و کسی که به گناه خود ادامه دهد در حالی که استغفار می کند مانند کسی است که مسخره می کند» (همان، ص 296)