از مجموع آیات وروایات استفاده می شود که، صبربه معنی استقامت و پایداری دربرابرگناه نیزهست، زیرا اطاعت وعبادت خداوند زحمت دارد واستقامت می خواهد. تحمل مصیبت وبلاها، مشکلات و سختیها ، اهانت ها و آزارها و تکذیب دشمنان، تحمل سختیهای میدان جنگ، تحمل فراق و دوری فرزند، بسیار مشکل است و نیازمند به استقامت و پایداری است و نیز معصیت خداوند جاذبه های نفسانی دارد، و در برابر این جذبه و خواهشهای نفسانی استقامت لازم است. به معنی ومفهوم صبر در آیات وروایات توجه بفرمایید:
الف ) معنی ومفهوم صبر وانواع آن در روایات :
–        الصبر حبس النفس علی ما یقتضیه العقل والشرع یعنی صبر کنترل و نگهداری نفس است در مسیر آنچه که عقل و شرع اقتضا دارد.
     –        روایتی از پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه وآله نقل شده است که آن حضرت فرمود: جبرئیل نزد من آمد و گفت: ای رسول خدا! خداوند مرا با هدیه ای به نزد تو فرستاد که به احدی قبل از تو این هدیه را نداده است، حضرت فرمود: ای جبرئیل! آن هدیه چیست؟ عرض کرد: صبر است، بعد رسول خدا صلی الله علیه وآله از جبرئیل پرسید «فما تفسیر الصبر»، تفسیر صبر چیست؟ جبرئیل گفت: صبر آن است که در سختیها، مقاومت کنی همان گونه که در شادمانی پایداری می کنی، و در فقر و تنگدستی چنانکه در هنگام وسعت روزی، صبر می کنی و در بیماری تحمل داشته باشی چنانکه در سلامتی استقامت می ورزی، پس (صبر حقیقی این است که) هرگز انسان در مصیبتها و بلاهایی که به انسان رسیده است نزد مخلوقی شکایت نکند.
–        امام حسین (ع): در مواردی که حقْ تو را ملزم می سازد ، بر آنچه نمی پسندی ، شکیبا باش و در مواردی که هوای نفس تو را فرا می خواند، از آنچه که به ناحق است و دوست میداری ، خود را نگه دار .
–        رسول اکرم صلى الله علیه و آله : اَلصَّبرُ ثَلاثَةٌ: صَبرٌ عِندَ المُصیبَةِ، وَصَبرٌ عَلَى الطّاعَةِ وَصَبرٌ عَنِ المَعصیَةِ؛ صبر سه نوع است: صبر در هنگام مصیبت، صبر بر طاعت و صبر بر ترک گناه. کافى، ج2، ص91، ح15
–        امام على علیه السلام : اَلصَّبرُ اَن یَحتَمِلَ الرَّجُلُ ما یَنوبُهُ وَیَکظِمَ ما یُغضِبُهُ؛ صبر آن است که انسان گرفتارى و مصیبتى را که به او مى رسد تحمل کند و خشم خود را فرو خورد. غررالحکم، ج2، ص69، ح1874
–         رسول اکرم صلى الله علیه و آله : عَلامَةُ الصّابِرِ فى ثَلاثٍ: أوَّلُها أن لا یَکسِلَ، وَالثّانیَةُ أن لا یَضجَرَ، وَالثّالِثَةُ أن لا یَشکُوَ مِن رَبِّهِ تَعالى؛ لأِنَّهُ إذا کَسِلَ فَقَد ضَیَّعَ الحَقَّ، وَ إذا ضَجِرَ لَم یُؤَدِّ الشُّکرَ، وَإذا شَکا مِن رَبِّهِ عَزَّوَجَلَّ فَقَد عَصاهُ؛ صبور سه نشانه دارد : اول آن که سستى نمى کند ، دوم آن که افسرده و دلتنگ نمى شود و سوم آن که از پروردگار خود شِکوه نمى کند ؛ زیرا اگر سستى کند، حق را ضایع کرده، و اگر افسرده و دلتنگ باشد شکر نمى گذارد و اگر از پروردگارش شکوه کند او را معصیت کرده است . علل الشرایع، ج2، ص498، ح1
–         رسول اکرم صلى الله علیه و آله : اَلصَّبرُ أربَعُ شُعَبٍ: اَلشَّوقُ ، وَالشَّفَقَةُ ، وَ الزَّهادَةُ ، وَ التَّرَقُّبُ ، فَمَنِ اشتاقَ إلَى الجَنَّةِ سَلا عَنِ الشَّهَواتِ ، وَ مَن أشفَقَ عَنِ النّارِ رَجَعَ عَنِ المُحَرَّماتِ، وَ مَن زَهِدَ فِى الدُّنیا تَهاوَنَ بِالمُصیباتِ، وَمَنِ ارتَقَبَ المَوتَ سارَعَ فِى الخَیراتِ؛صبر چهار شعبه دارد : شوق، ترس، زهد و انتظار ، هر کس شوق بهشت داشته باشد ، از هوا و هوس دست مى کشد و هر کس از آتش بترسد، از حرام ها خود را نگه مى دارد و هر کس به دنیا بى اعتنا باشد ، گرفتارى ها را به چیزى نگیرد و هر کس منتظر مرگ باشد ، در کارهاى خیر بکوشد . کنزالعمال، ج1، ص285، ح1388
ب ) موارد صبر در قرآن:
در قرآن کریم، صبر در موارد گوناگونی استعمال شده است که برخی از آنها عبارتند از:
          1- صبر در عبادت: فاعبده واصطبر لعبادته، خداوند را عبادت کن و در راه عبادت او صابر باش(مریم/65).
          2- صبر در اطاعت: فاصبر لحکم ربّک، در انجام حکم پروردگار صابر و شکیبا باش(انسان/24).
خداوند از قول حضرت اسماعیل که بر فرمان خدا صبر کرد می فرماید: قال یا ابت افعل ما تؤمر ستجدنی انشاء اللّه من الصابرین، ای پدر! آنچه از طرف خداوند مأمور هستی انجام بده که انشاءاللّه مرا در برابر فرمان الهی صابر و شکیبا خواهی یافت(صافات/102).
          3- صبر در برابر مصیبت: و بشر الصابرین* الذین اذا اصابتهم مصیبة قالوا انا لله و انا الیه راجعون، بشارت بده صابران را! آنانکه در برابر مصائب صبر می کنند، و می گویند: ما همگی از خدا هستیم و به سوی خدا باز خواهیم گشت(بقره/155و156).
          4- صبر در برابر سختیها و مشکلات: والصابرین فی البأساء والضراء و حین الباس، [ابرار کسانی هستند] که در برابر سختیها و مشکلات و رنجها صابر هستند(بقره/177).
          5- صبر در میدان جنگ: یا ایها النبی حرض المؤمنین علی القتال ان یکن منکم عشرون صابرون یغلبوا مأتین و ان یکن منکم مائة یغلبوا الفاً من الذین کفروا بانهم قوم لا یفقهون، اگر بیست نفر صابر و پایدار باشید به دویست نفر، و اگر صد نفر صابر باشید بر هزار نفر از کافران غالب خواهید شد(انفال/65).
          6- صبر در برابر آزمایش خداوند: وجعلنا بعضکم لبعض فتنة اتصبرون، ما بعضی از بندگان را وسیلة آزمایش بعضی دیگر قرار دادیم، آیا صبر خواهید کرد(فرقان/20).
          7- صبر در برابر سخن ناروا: واصبر علی ما یقولون،در برابر یاوه گوئی دشمنان شکیبا باش(مزمل/10).
          8- صبر در برابر آزار دشمن: و لنصبرن علی ما آذیتمونا، البته در برابر آزار و ستمهای شما صبر خواهیم کرد(ابراهیم/12).
          9- صبر در برابر تکذیب دشمنان: ولقد کُذّبت رسلٌ من قبلک فصبروا علی ما کذّبواو اوذوا حتّی اتاهم نصرنا، پیغمبران قبل از تو را هم تکذیب کردند و آنها در برابر تکذیب و آزار منکران صبر و تحمل کردند تا عنایت و یاری ما شامل حال آنها شد(انعام/34).
          10- صبر در فراق فرزند: فصبرٌ جمیل والله المستعان، [حضرت یعقوب به فرزندانش که خبر کشته شدن یوسف را توسط گرگ به او دادند گفت]: در جدایی و فراق فرزندم صبر نیکو خواهم کرد و خداوند مددکار من خواهد بود(یوسف/18).
          11- صبر در برابر ترک معصیت: وقتی خداوند یوسف را به خاطر پاکدامنی، عزیز مصر گردانید برادران او در اثر قحطی برای تهیة غذا و غلّه از کنعان به مصر آمدند وقتی که به مصر آمدند یوسف را شناختند و تعجب کردند که چگونه خداوند یوسف را عزیز مصر گردانیده است حضرت یوسف در پاسخ آنان می فرماید: انه من یتّق و یصبر فان اللّه لا یضیع اجرالمحسنین، هر کس تقوا و صبر داشته باشد خداوند پاداش نیکوکاران را ضایع نمی کند(یوسف/90). یعنی ای برادران! این مقام و موقعیت، نتیجة تقوا و پاکدامنی و صبر و مقاومت و دوری از گناه و معصیت خداوند است چرا که یکی از زیباترین زنان مصر مرا دعوت کرد ولی من زندان را به معصیت خداوند ترجیح دادم.
ج ) موارد وجوب عدم صبر !
  « سبقت گرفتن »در قرآن وروایات، بسیار آمده است چنانکه در آیه 148 بقره و48 مائده دستور به «سرعت گرفتن درخیرات» آمده است: (فَاسْتَبِقُوا الْخَیْراتِ) واز این سخن خدا سبقت هرموردی راکه به آن خیر اطلاق می شود را درک می کنیم و«صبوری» و«به تاخیر انداختن» را جایز نمی دانیم ! بعضی ازآن موارد را در ذیل آورده ایم :
1-  انجام واجبات: مهمترین مورد در زود انجام دادن وصبر نکردن همین مورد است!
2-    پیشی گرفتن در سلام :پیشی گرفتن در سلام نشانه اظهار تواضع و پیش قدمی در گشودن باب مراوده با دیگران است :سزاوارترین مردم به خدا و رسول او کسی است که به سلام آغاز کند پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله)
3-  پیشی گرفتن در آشتی: هر دو مسلمانی که از یکدیگر قهر و دوری کنند و سه روز چنین باشند ، از اسلام بیرون روند و میان آنها پیوند و دوستی دینی نخواهد بود ؛ و هر کدام به صلح و سخن پیشی گیرد ، او در روز حساب زود تر به بهشت در آید.      پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله)
4-  نیکی کردن به دیگران : به برادران خود نیکی کنید اگر چه با خوب سلام کردن و جواب سلام دادن باشد. امام صادق (علیه السلام) سبقت در نیکی : در نیکی به برادران خود با یکدیگر مسابقه بگذارید و اهل نیکی باشید.      امام صادق (علیه السلام)
5-  سبقت در ایستادن صفوف نمازجماعت
6-  سبقت در رفتن به صفوف قتال وجنگ با دشمن وشهادت
7-  سبقت وزود انجام دادن «صدقه»
و …..