ضمن تشکر از ارتباط شما  در رابطه با پرسش فوق توجه شما را به مطلب زیر جلب می نماییم .
در ترتیب نزول سوره ها روایاتی در دست است که مورد اعتماد بزرگان است و عمدتا از ابن عباس نقل شده است. مانند روایتی که احمد بن ابی یعقوب کاتب، معروف به ابن واضح یعقوبی (متوفای 292) در تاریخ خود از محمد بن سائب کلبی از ابی صالح از ابن عباس نقل می کند.[۱] و یا روایتی که محمد بن اسحاق وراق، معروف به ابن ندیم (متوفای 385) در کتاب الفهرست خود آورده است.[۲]
و یا علامه طبرسی صاحب تفسیر از شیخ خود ابومحمد مهدی بن نزار حسینی قاینی از علامه قرن پنجم حافظ کبیر عبیدالله بن عبدالله بن احمد، معروف به حاکم حسکانی نیشابوری صاحب کتاب «شواهد التنزیل »روایت ترتیب را از ابن عباس آورده است.
و نیز از کتاب «الایضاح »استاد احمد زاهد روایتی را نقل کرده است.[۳] و نیز امام بدرالدین زرکشی، اولین محقق مسایل قرآنی (متوفای 794) در کتاب خود «البرهان فی علوم القرآن» که در سال 773 آن را نگاشته، تفصیلا روایات ترتیب را آورده است و می گوید: «هذا نزل من القرآن و علیه استقرت الروایة من الثقات».[۴]
و بالاخره جلال الدین سیوطی، علامه عصر خود (متوفای 911) در کتاب معروف خود «الاتقان»این روایات را آورده است، و از ابوالحسن بن حصار، در این زمینه منظومه ای می آورد که در کتاب الناسخ والمنسوخ وی درج شده است. سیوطی روایت ترتیب را از جابر بن زید[۵] نیز می آورد که تکمیل کننده روایت ابن عباس بشمار می رود.[۶]
علامه طبرسی و دیگر بزرگان فن، متذکر می شوند که رعایت ترتیب سوره ها، نظر به ابتدای هر سوره است. اگر سوره ای تا چند آیه نازل شود، و پیش از اتمام آن سوره، سوره دیگری به طور کامل نازل گردد، و حتی چند سوره دیگر در این میان به صورت کامل نازل شود، آن گاه بقیه سوره نخست نازل شود، در این حالت نیز اعتبار ترتیب، مبدا نزول هر سوره خواهد بود. چنان که سوره علق تا پنج آیه در آغاز بعثت نازل گردید و پس از چند سال بقیه سوره نازل شد. همچنین سوره مدثر و سوره مزمل و غیره نیز به همین روال نازل شده اند. به همین دلیل سوره علق اولین سوره نازل شده شمرده می شود. چنان که طبرسی در مجمع البیان (ج 10 ص 405) از کتاب «الایضاح» احمد زاهد نقل کرده است.
ترتیب سوره ها طبق روایت ابن عباس و تکمیل آن مطابق روایت جابر بن زید، با تصحیح از روی نسخه های متعدد قابل اعتماد،[۷] عبارت است از:
ردیف   نام سوره   شمار آیه‌ها   ترتیب نزول   محل نزول 
۱  سوره حمد
۷  ۵  مکه
۲  سوره بقره
۲۸۶  ۸۷  مدینه
۳  سوره آل عمران
۲۰۰  ۸۹  مدینه
۴  سوره نساء
۱۷۶  ۹۲  مدینه
۵  سوره مائده
۱۲۰  ۱۱۳  مدینه
۶  سوره انعام
۱۶۵  ۵۵  مکه
۷  سوره اعراف
۲۰۶  ۳۹  مکه
۸  سوره انفال
۷۵  ۸۸  مدینه
۹  سوره توبه
۱۲۹  ۱۱۴  مدینه
۱۰  سوره یونس
۱۰۹  ۵۱  مکه
۱۱  سوره هود
۱۲۳  ۵۲  مکه
۱۲  سوره یوسف
۱۱۱  ۵۳  مکه
۱۳  سوره رعد
۴۳  ۹۶  مدینه
۱۴  سوره ابراهیم
۵۲  ۷۲  مکه
۱۵  سوره حجر
۹۹  ۵۴  مکه
۱۶  سوره نحل
۱۲۸  ۷۰  مکه
۱۷  سوره اسراء
۱۱۱  ۵۰  مکه
۱۸  سوره کهف
۱۱۰  ۶۹  مکه
۱۹  سوره مریم
۹۸  ۴۴  مکه
۲۰  سوره طه
۱۳۵  ۴۵  مکه
۲۱  سوره انبیاء
۱۱۲  ۷۳  مکه
۲۲  سوره حج
۷۸  ۱۰۴  مدینه
۲۳  سوره مؤمنون
۱۱۸  ۷۴  مکه
۲۴  سوره نور
۶۴  ۱۰۳  مدینه
۲۵  سوره فرقان
۷۷  ۴۲  مکه
۲۶  سوره شعراء
۲۲۷  ۴۷  مکه
۲۷  سوره نمل
۹۳  ۴۸  مکه
۲۸  سوره قصص
۸۸  ۴۹  مکه
۲۹  سوره عنکبوت
۶۹  ۸۵  مکه
۳۰  سوره روم
۶۰  ۸۴  مکه
۳۱  سوره لقمان
۳۴  ۵۷  مکه
۳۲  سوره سجده
۳۰  ۷۵  مکه
۳۳  سوره احزاب
۷۳  ۹۰  مدینه
۳۴  سوره سبا
۵۴  ۵۸  مکه
۳۵  سوره فاطر
۴۵  ۴۳  مکه
۳۶  سوره یس
۸۳  ۴۱  مکه
۳۷  سوره صافات
۱۸۲  ۵۶  مکه
۳۸  سوره ص
۸۸  ۳۸  مکه
۳۹  سوره زمر
۷۵  ۵۹  مکه
۴۰  سوره غافر
۸۵  ۶۰  مکه
۴۱  سوره فصلت
۵۴  ۶۱  مکه
۴۲  سوره شوری
۵۳  ۶۲  مکه
۴۳  سوره زخرف
۸۹  ۶۳  مکه
۴۴  سوره دخان
۵۹  ۶۴  مکه
۴۵  سوره جاثیه
۳۷  ۶۵  مکه
۴۶  سوره احقاف
۳۵  ۶۶  مکه
۴۷  سوره محمد
۳۸  ۹۵  مدینه
۴۸  سوره فتح
۲۹  ۱۱۲  مدینه
۴۹  سوره حجرات
۱۸  ۱۰۷  مدینه
۵۰  سوره ق
۴۵  ۳۴  مکه
۵۱  سوره ذاریات
۶۰  ۶۷  مکه
۵۲  سوره طور
۴۹  ۷۶  مکه
۵۳  سوره نجم
۶۲  ۲۳  مکه
۵۴  سوره قمر
۵۵  ۳۷  مکه
۵۵  سوره الرحمن
۷۸  ۹۷  مدینه
۵۶  سوره واقعه
۹۶  ۴۶  مکه
۵۷  سوره حدید
۲۹  ۹۴  مدینه
۵۸  سوره مجادله
۲۲  ۱۰۶  مدینه
۵۹  سوره حشر
۲۴  ۱۰۱  مدینه
۶۰  سوره ممتحنه
۱۳  ۹۱  مدینه
۶۱  سوره صف
۱۴  ۱۱۱  مدینه
۶۲  سوره جمعه
۱۱  ۱۰۹  مدینه
۶۳  سوره منافقون
۱۱  ۱۰۵  مدینه
۶۴  سوره تغابن
۱۸  ۱۱۰  مدینه
۶۵  سوره طلاق
۱۲  ۹۹  مدینه
۶۶  سوره تحریم
۱۲  ۱۰۸  مدینه
۶۷  سوره ملک
۳۰  ۷۷  مکه
۶۸  سوره قلم
۵۲  ۲  مکه
۶۹  سوره الحاقة
۵۲  ۷۸  مکه
۷۰  سوره معارج
۴۴  ۷۹  مکه
۷۱  سوره نوح
۲۸  ۷۱  مکه
۷۲  سوره جن
۲۸  ۴۰  مکه
۷۳  سوره مزمل
۲۰  ۳  مکه
۷۴  سوره مدثر
۵۶  ۴  مکه
۷۵  سوره قیامة
۴۰  ۳۱  مکه
۷۶  سوره انسان
۳۱  ۹۸  مدینه
۷۷  سوره مرسلات
۵۰  ۳۳  مکه
۷۸  سوره نبا
۴۰  ۸۰  مکه
۷۹  سوره نازعات
۴۶  ۸۱  مکه
۸۰  سوره عبس
۴۲  ۲۴  مکه
۸۱  سوره تکویر
۲۹  ۷  مکه
۸۲  سوره انفطار
۱۹  ۸۲  مکه
۸۳  سوره مطففین
۳۶  ۸۶  مکه
۸۴  سوره انشقاق
۲۵  ۸۳  مکه
۸۵  سوره بروج
۲۲  ۲۷  مکه
۸۶  سوره الطارق
۱۷  ۳۶  مکه
۸۷  سوره اعلی
۱۹  ۸  مکه
۸۸  سوره الغاشیة
۲۶  ۶۸  مکه
۸۹  سوره فجر
۳۰  ۱۰  مکه
۹۰  سوره بلد
۲۰  ۳۵  مکه
۹۱  سوره شمس
۱۵  ۲۶  مکه
۹۲  سوره اللیل
۲۱  ۹  مکه
۹۳  سوره الضحى
۱۱  ۱۱  مکه
۹۴  سوره انشراح
۸  ۱۲  مکه
۹۵  سوره تین
۸  ۲۸  مکه
۹۶  سوره علق
۱۹  ۱  مکه
۹۷  سوره قدر
۵  ۲۵  مکه
۹۸  سوره بینة
۸  ۱۰۰  مدینه
۹۹  سوره زلزال
۸  ۹۳  مدینه
۱۰۰  سوره عادیات
۱۱  ۱۴  مکه
۱۰۱  سوره قارعة
۱۱  ۳۰  مکه
۱۰۲  سوره تکاثر
۸  ۱۶  مکه
۱۰۳  سوره عصر
۳  ۱۳  مکه
۱۰۴  سوره الهمزة
۹  ۳۲  مکه
۱۰۵  سوره فیل
۵  ۱۹  مکه
۱۰۶  سوره قریش
۴  ۲۹  مکه
۱۰۷  سوره ماعون
۷  ۱۷  مکه
۱۰۸  سوره کوثر
۳  ۱۵  مکه
۱۰۹  سوره کافرون
۶  ۱۸  مکه
۱۱۰  سوره نصر
۳  ۱۰۲  مدینه
۱۱۱  سوره مسد
۵  ۶  مکه
۱۱۲  سوره اخلاص
۴  ۲۲  مکه
۱۱۳  سوره فلق
۵  ۲۰  مکه
۱۱۴  سوره ناس
۶  ۲۱  مکه
پانویس
1. ↑ تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 26 و 35.
2. ↑ ابن الندیم، الفهرست، فن سوم از مقاله اول، ص 47-43.
3. ↑ تفسیر طبرسی، ج 10، ص 406-405. نیز رجوع شود به شواهد التنزیل، ج 2، ص 311 به بعد.
4. ↑ البرهان، ج 1، ص 193.
5. ↑ جابر بن زید، از فقهای بنام بصره و از بزرگان تابعین بشمار می رود. از ابن عباس و عکرمه روایت کرده است. وفات او به سال 103 اتفاق افتاده است. روز وفات او قتاده گفت: «امروز داناترین اهل عراق وفات نمود».
6. ↑ الاتقان، ج 1، ص 29-22.
7. ↑ زرکشی سوره صف را بعد از سوره تحریم و قبل از سوره جمعه و سوره برائت را قبل از مائده و مائده را آخرین سوره قرار داده است.
منبع: علوم قرآنی
نویسنده: محمد هادی معرفت
ب. بر اساس تاریخ بعثت و تاریخ هجرت پیامبر اکرم (ص) به سال‌های نزول سوره‌های قرآن اشاره می‌کنیم:
1. سال اول بعثت (سَنَه افتتاحیه) : فاتحه، ناس، فلق، اخلاص، تبّت، کافرون، کوثر، ماعون، قریش، فیل، هُمَزة، عصر، تکاثر، قارعه، عادیات، زلزال، علق، تین، انشراح، ضحی، لیل، شمس، بلد، فجر، غاشیه.
2. سال دوم بعثت (سَنَه استعلائیه) : اعلی، طارق، بروج، انشقاق، مطفّفین، انفطار، تکویر، عبس، نازعات، نبأ، مرسلات، دهر، قیامت.
3. سال سوم بعثت (سَنَه دثاریه) : مدّثّر، مزّمّل، جن، نوح، معارج، حاقّه، قلم، مُلک.
4. سال چهارم بعثت (سَنَه واقعیه) : واقعه، الرحمن، قمر، نجم، طور، ذاریات، ق.
5. سال پنجم بعثت (سَنَه احقافیه) : احقاف، جاثیه، دخان، زخرف.
6. سال ششم بعثت (سَنَه شورائیه) : شوری، فُصّلت، زُمَر، مؤمن.
7. سال هفتم بعثت (سَنَه داوودیه) : ص، صافات، یس، فاطر (ملائکه) ، سبأ.
8. سال هشتم بعثت (سَنَه لامیه) : سجده، لقمان، روم، عنکبوت.
9. سال نهم بعثت (سَنَه طائیه) : قصص، نمل، شُعَراء.
10. سال دهم بعثت (سَنَه فرقانیه) : فرقان، مؤمنون، أنبیاء.
11. سال یازدهم بعثت (سَنَه سامریه) : طه، مریم، کهف.
12. سال دوازدهم بعثت (سَنَه نحلیه) : نحل، حِجر، إبراهیم، رعد، یوسف.
13. سال سیزدهم بعثت (سَنَه هودیه) : هود، یونس، أعراف، أنعام.
14. سال اول هجرت (سَنَه هجریه) : قدر، تغابن، منافقون، جمعه.
15. سال دوم هجرت (سَنَه بدریه) : بیّنه، صفّ، حدید.
16. سال سوم هجرت (سَنَه اُحُدیه) : محمد (ص) ، مجادله.
17. سال چهارم هجرت (سَنَه نضیریه) : حشر، ممتحنه.
18. سال پنجم هجرت (سَنَه خندقیه) : حُجَرات، حج.
19. سال ششم هجرت (سَنَه حدیبیه) : نساء، نور.
20. سال هفتم هجرت (سَنَه خیبریه) : طلاق، تحریم، أحزاب.
21. سال هشتم هجرت (سَنَه فتحیه) : فتح، أنفال.
22. سال نهم هجرت (سَنَه تبوکیه) : توبه، بقره.
23. سال دهم هجرت (سَنَه وداعیه) : آل عمران، مائده.
در مکی یا مدنی بودن بعضی سوره ‌ها، و به تبع آن، در سال نزول این سوره‌ها اختلاف شده است. منشأ این اختلاف، روایات و نقل‌های موجود در این زمینه است. اسامی سوره‌های اختلافی به شرح ذیل است:
سوره فاتحه (حمد) ؛ نساء؛ یونس؛ رعد؛ حج؛ فرقان؛ یس؛ ص؛ محمد؛ حجرات؛ الرحمن؛ حدید؛ صف؛ جمعه؛ تغابن؛ ملک؛ دهر؛ مطفّفین؛ اعلی؛ فجر؛ بلد؛ لیل؛ قدر؛ بیّنه؛ زلزال؛ عادیات؛ تکاثر؛ ماعون؛ کوثر؛ اخلاص؛ فلق؛ ناس.
منابع
1. شناخت سوره های قرآن : صفحه 75
2. دائرة المعارف قرآن : صفحه 132
اصطلاح‌نامه
اخص
سال اول بعثت، سال اول هجرت، سال پنجم بعثت، سال پنجم هجرت، سال چهارم بعثت، سال چهارم هجرت، سال دهم بعثت، سال دهم هجرت، سال دوازدهم بعثت، سال دوم بعثت، سال دوم هجرت، سال سوم بعثت، سال سوم هجرت، سال سیزدهم بعثت، سال ششم بعثت، سال ششم هجرت، سال نهم بعثت، سال نهم هجرت، سال هشتم بعثت، سال هشتم هجرت، سال هفتم بعثت، سال هفتم هجرت، سال یازدهم بعثت
ویکی علوم اسلامی
منابع
• التبیان فی علوم القرآن : صفحه 132
• دائرة المعارف قرآن : صفحه 132
• شناخت سوره های قرآن : صفحه 75
• مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 1 ص 53