وحدت مطلوب از نگاه حضرت امام، “وحدت در عمل و تقریب در نظر” می‌باشد که آنهم با مبنا قرار دادن توحید و بندگی خداوند امکان عملی شدن می یابد.استعمار خارجی و انحطاط داخلی(استبداد داخلی) دو عامل اصلی شکلگیری و نضج گرفتن نهضت های بیدارگری و احیاگری اسلامی بوده اند و مصلحان مسلمان، راه درمان این دو را در آگاهی بخشی به مسلمانان و وحدت دنیای اسلام دانسته اند.در این میان، امام خمینی(ره)، به عنوان پرچمدار اتحاد اسلامی، با تأکید همه جانبه بر اهمیت و ضرورت ایجاد جبهه اسلامی ضداستعماری که با مشارکت تمامی مسلمانان ایجاد می شود،امت اسلام را به اجتماعِ حول کلمه توحید و اتحاد و همگرایی فرا می‌خواندند.بازخوانی و مرور اندیشه وحدت اسلامی از دیدگاه ایشان، در شرایطی که دنیای اسلام با خطر تفرقه و برادر کشی روبررو است، همچنان می‌تواند امیدبخش و راهگشا باشد.

1- انگیزه وحدت

امام خمینی(ره) با آگاهی کامل از اینکه وجود تفرقه در بین مسلمانان مانع عزت، شرافتمندی و پیشرفت آنان است و اینکه استعمارگران با تز “تفرقه بینداز حکومت کن”، چه بلایی سر مسلمانان و جوامع اسلامی آوردند، دستیابی به وحدت را ضرورتی برای مسلمانان می‌دانند و معتقدند که وحدت، راه دفاع از کیان اسلام، حل معضلات کشورهای اسلامی و مسلمین جهان و همچنین راه تامین استقلال، آزادی و شرافت انسانی مسلمانان می باشد. ایشان در این زمینه می فرمایند: «بزرگترین منکر، غلبه اجانب بر ماست… الآن منکری بالاتر از این نیست که مصالح مسلمین را به خطر انداخته است، این وظیفه همه شماست، که می‌خواهید برای خدا کار کنید، همه ما باید این دشمنی را نهی کنیم و وحدت اسلامی را شعارمان کنیم با وحدت و زیر پرچم لااله الا الله بودن» [1] ایشان در جای دیگری در همین رابطه می فرمایند: «ای مسلمانان بر فرهنگ اسلام تکیه زنید و با غرب و غربزدگی مبارزه نمایید و روی پای خودتان بایستید و بر روشنفکران غربزده و شرقزده بتازید و هویت خویش را دریابید که روشنفکران اجیر شده بلایی بر سر ملت و مملکتشان آورده اند که تا متحد نشوید و دقیقا به اسلام راستین تکیه ننمایید، بر شما آن خواهد گذشت که تا کنون گذشته است. » [2]

2- محور وحدت

محور وحدت در اندیشه امام خمینی «اعتصام» به «ریسمان الهی» است. «اعتصام» به معنای چنگ زدن به هدف واحد و ایده آل هستی است. از این روی وحدت به لحاظ هستی شناسانه با توحید ارتباط تام دارد. زیرا فقط راه حق است که فطرتاً می‌تواند انسان‌ها را حول خدا متحد سازد و انسان‌ها واقعاً تمایل فطری و حق و حقیقت دارند و این گرایش در همه آدمیان وجود دارد. پس وحدت حقیقی بدون اعتصام به خدا و حبل او و حقیقت، معنا نخواهد داشت. بنابراین، جمع شدن حول یک محور مشترک، به تنهایی، وحدتی گذرا و مقطعی خواهد بود. امام خمینی در این زمینه می فرمایند: «هر اجتماعی مطلوب نیست، واعتصموا بحبل الله مطلوب است …مردم را دعوت کنید به وحدت. دعوت کنید به این که گروه گروه نشوند»[3]. و ریسمان الهی ربوبیت است، اسم «رب» همان ریسمان خدایی است. یعنی پذیرش تدبیر و اداره امور عالم و حاکمیت مطلق هستی برای او و لاغیر. در عبارت دوم، امام حبل خدا و ریسمان او را «راه حق» می‌داند، راه صدق و راستی، راه خدا و پیامبران الهی که باز همان پذیرش ربوبیت و حاکمیت مطلقه خدا بر عالم وجود است. زیرا وحدت نیاز به محور، یا منشأ و اساس واحدی دارد و یا هدف و مقصد واحدی را می‌طلبد و لذا توحید می‌تواند به عنوان محوری اساسی برای وحدت در نظر گرفته شود، چون در جامعه توحیدی، انسان‌ها در مسیر واحد(اِنّا لله وَ اِنّا اِلَیهِ رَاجعون) قرار دارند، برخلاف جامعه مشرک که راه‌ها و مسیرهای گوناگون دارد.

3- زمینه سازی برای تشکیل امت واحده

با عنایت به این نکته مهم که امام(ره) تنها به دنبال وحدت مسلمانان نبودند بلکه وحدت بشریت و تشکیل امت واحده جهانی را نیز مدنظر داشتند، تحقق وحدت در میان مسلمانان خود زمینه ساز و الگویی برای تشکیل امت واحده محسوب می شود. جهان گرایی اسلامی در اندیشه امام خمینی دارای سه رکن اساسی است که عبارتند از :

1 )تحقّق یک حکومت اسلامی کارآمد در ایران و بر عهده گرفتن نقش ام القری و مرکزیت جهان­گرایی اسلامی،

2)تحقِّق وحدت مسلمانان،

3) اصلاح طلبی در سطح نظام بین الملل و تلاش برای شکل­گیری یک نظام مطلوب. از نظر امام(ره) یک نوع تقدم رتبی و زمانی میان سه رکن مذکور، به ترتیبی که ذکر شد، وجود دارد.[4] بنابراین مشخص است که مقوله وحدت اسلامی در اندیشه امام(ره)، مقوله ای راهبردی و استراتژیک است که خود زمینه ساز تشکیل امت واحده جهانی است و تا وحدت اسلامی شکل نگیرد، امت واحده ای هم شکل نخواهد گرفت.

در پایان می توان گفت که مقوله وحدت اسلامی از دیدگاه حضرت امام خمینی(ره) هم امر ممکنی است و هم متناسب با عقاید دینی، منافع اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی همه ملت‌های مسلمان می باشد. ایشان، ضعف امت اسلامی را در تفرقه و مجد و عظمت آنان را در وحدت و همدلی می‌دانستند و وحدت مطلوب از نگاه ایشان، “وحدت در عمل و تقریب در نظر” می‌باشد که آنهم با مبنا قرار دادن توحید و بندگی خداوند امکان عملی شدن می یابد. بنابراین علی رغم وجود اختلافاتی در میان فرق مسلمان، چون همگی به وحدانیت معتقدند، راه برای گفتگو و نزدیکی هر چه بیشتر مسلمانان هموار است و اگر عده ای با توسل به تکفیر، دیگر فرق اسلامی را کافر می دانند و نه تنها راه تقریب را با دیگر مذاهب به روی خود می بندند، باید بدانند که راه مجد و عظمت مسلمانان، آنگونه که آنان می پندارند در تفرقه و اقدامات تفرقه انگیزانه نیست، بلکه در اتحاد و وحدت عمل است.

———————————

[1] . صحیفه نور، جلد ششم، ص 116. [2] . صحیفه نور، جلد سیزدهم، ص 83. [3]. صحیفه امام،ج8، ص 334 [4] . محمود پروانه، الگوی جهان گرایی اسلامی در اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)، (تهران: دانشگاه امام صادق (ع)، 1389)، صص 155-156

( بصیرت، سه گانه‌ای در باب وحدت در گفتمان حضرت امام(ره) / مصطفی قربانی ،شنبه 28 دی 1392)