یکم . واژه مباهله در اصطلاح به معنای نفرین کردن دو نفر یا دو گروه به یکدیگر است؛ به‌گونه‌ای که افرادی که با هم درباره یک مسئله مهم دینی، مذهبی و… با یکدیگر گفت‌وگو و اختلاف دارند، در یک جا جمع شوند و به درگاه الهی تضرع کنند و از خداوند بخواهند که فرد دروغگو یا ظالم را رسوا سازد و یا بر او عذابی نازل فرماید.
از نظر کاربردی ، مسئله مباهله حکم و مسئله‌ای کلی و عمومی است. از روایاتى که از پیشوایان مذهبى ما وارد شده است، استفاده مى شود که موضوع مباهله اختصاص به پیامبر گرامی اسلام (ص) نداشته و هر فرد مسلمانى در مسائل مذهبى مى تواند با مخالفان خود به مباهله برخیزد و شیوه مباهله و دعاى آن در کتابهاى حدیث وارد شده ( براى اطلاع بیشتر به کتاب «نورالثقلین » مراجعه بفرمائید: نورالثقلین: ج 1، ص 292 – 291.) استاد علامه طباطبائى(ره) در این زمینه می فرماید : «مباهله یکى از معجزات باقى اسلام است و هر فرد با ایمانى به پیروى از نخستین پیشواى اسلام، مى تواند در راه اثبات حقیقتى ازحقائق اسلام با مخالفان خود به مباهله بپردازد و از خداوند جهان درخواست کند که طرف مخالف، را کیفر بدهد و محکوم سازد.» در برخى از روایات اسلامى نیز به این موضوع تصریح شده است، (به اصول کافى، کتاب دعا، باب مباهله،ص 538 مراجعه فرمائید. ) در این زمینه همچنین می‌توان به برخی از روایات نیز استدلال نمود که در یکی از آنها می‌خوانیم:« روزی ابو مسروق ـ‌یکی از اصحاب امام صادق(ع) ـ از عنادورزی مخالفان اهل بیت(ع) در پذیرش برتری آنها به آن حضرت(ع) شکایت نمود. امام صادق(ع) به وی فرمود: اگر آنها سخن شما را نپذیرفتند، آنها را به مباهله دعوت کنید.»( تفسییر نورالثقلین، ج 1، ص 351، ح 174.)
مباهله نه تنها در صحنه هاى مبارزات اعتقادى و اصول دین کاربرد دارد بلکه در فروعات فقهى نیز بابى به همین نام وضع شده است که مربوط به اختلافات و مشکلات خانوادگى است . این نوع مباهله که مورد بحث فقهاى اسلامى مى باشد در متون فقهى به نام باب «لعان » معروف است .مبناى این نوع مباهله در آیات 6 تا 10 سوره نور است و شرایط و کیفیت آن نیز در منابع فقهى آمده است . (ر.ک : مباهله روشن ترین دلیل باورهاى شیعه، عبدالکریم پاک نیا ، مجله مبلغان ، شماره 50 .)
دوم . مباهله در صورتى است که بحثهاى علمى و منطقى به بن بست رسیده باشد، همانگونه که رسول اکرم (ص) پس از بحث و مناظره با نصارى نجران و اصرار آنان بر عناد، پیشنهاد مباهله دادند. « فَمَنْ حَاجَّکَ فِیهِ مِن بَعْدِمَا جَاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَکُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَکُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِل فَنَجْعَلْ لَعْنَةَ اللّهِ عَلَى الْکَاذِبِینَ» (سوره آل عمران ، آیه 61) یعنی « پس هر که در این [باره] پس از دانشى که تو را [حاصل] آمده با تو محاجه کند بگو بیایید پسرانمان و پسرانتان و زنانمان و زنانتان و ما خویشان نزدیک و شما خویشان نزدیک خود را فرا خوانیم سپس مباهله کنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم»؛ در شان نزول آیه هم می خوانیم : در سال نهم پس از هجرت پیامبر،گروهى به نمایندگى از نصاراى نجران یمن به مدینه آمدند تا راجع به اسلام از پیامبر (ص) سؤالهایى بکنند و با او درباره دین به احتجاج پردازند.و میان آنان با پیامبر بحث و گفتگویى شد که پیامبر در این گفتگو موضع مثبت اسلام را نسبت به حضرت مسیح و تعلیمات او بیان کرد.و لیکن آنان در موضع منفى خود نسبت به تعلیمات اسلامى پافشارى کردند.آن گاه وحى نازل شد و پیامبر را مامور به مباهله با آنان ساخت.نیشابورى در تفسیرغرائب القرآن و عجائب الفرقان خود،مطلب زیر را نقل کرده است:«پیامبر به آنان فرمود:خداوند مرا مامور کرده است که اگر پذیراى برهان نشدید با شما مباهله کنم…»
بر این اساس پرداختن به مباحث علمی ونظری و ارائه دلایل یکی از لوازم اساسی و پیش زمینه های مباهله است که لازم است قبل از هر گونه مباهلی انجام شود و در صورتی که این مباحث به نتیجه نرسید و فرد مخلف حاضر به پذیرش حق و حقیقت نگردید ، آنگاه نوبت به مباهله می رسد .
سوم. در دوران ما هم بعضا دیده می شود که بعضی از بزرگان اقدام به دعوت از مخالفان برای مباهله کرده اند به طور مثال آیه الله جوادی آملی در خطبه های نماز جمعه مورخ 1388/9/6 هجری شمسی مصادف با 9 ذی الحجه سال 1430 هجری قمری و در خطبه دوم خود به این مسئله اشاره کرده و بزرگان و اهل معرفت را به این امر فراخوانده بود که این نشان می دهد که در دوران ما کسانی هستند که به این امر اقدام کنند اما مخالفین که خوب می دانند بر باطل هستند هیچگاه به این امر اقدام نکرده و دعوت بزرگان مذهب تشیع را قبول نکرده اند.