تحلیل عقلی آثار مَنْفی نسیان خدا و فراموشی نام و یاد او این است که خدای سبحان نه تنها خالق و فاعل انسان است بلکه مقوّم هویت ربطی و قیّوم شخصیّت حرفی او است، به طوری که شناخت او بدون معرفت قیّم وی یعنی خداوند ممکن نیست؛ زیرا شناخت معنای ربطی و حرفی بدون معرفت معنای نفسی و مستقل، که همان خداوند است، میسّر نخواهد بود و با نسیان آن مقوّم و فراموشی آن قیّم، هویّتِ خود انسان نیز فراموش میشود، و با فراموشی هویّتِ خویش هیچگونه احساسی از تطاول غارتگران هویّتْ وجود نخواهد داشت و با عدم احساس خطر، هیچ گونه قیام و اقدامی علیه دشمنِ مهاجم صورت نمیپذیرد، در نتیجه تمام شئون ادراکی و تحریکی انسان به اسارت اهریمن در آمده و برابر خواسته های برخاسته از خوی خون آشام آن امیر شریر و فرمانروای خودکام، اشیا را میفهمد و به آنها عمل میکند و هرگونه معروفی نزد او منکر تلقّی میشود و هرگونه منکری نزد او معروف به حساب میآید «ولا تَکونوا کَالذِین نَسوا اللهَ فَأنساهم أَنفسهم أُولئک هُم الفاسِقون»حشر/19.برخی چنین گفته اند که نسبت حدیث معروفِ: «مَن عَرف نَفسه عَرف ربّه»؛ (بحار2/32) با آیه مزبور، نسبت اصل قضیه و عکس نقیض قضیّه است، یعنی اگر معرفت خدا از معرفت نفس پدید می آید معلوم میشود فراموشی خدا و عدم معرفت او ناشی از فراموشی نفس و عدم معرفت آن است.به هر تقدیر؛ ذکر خدا سبب تذکّر هویت خویش و رسیدگی به تعالی او خواهد بود، و فراموشی خدا سبب فراموشی هویّت و رها کردن آن در دسترس هر مهاجم و مجحِف و مُتَجانِف است، که در این وضع، چیزی به نام هویّت انسانی باقی نخواهد ماند، آنگاه دیگری به جای وی قرار میگیرد و تمام امانی و اغراض و غرایز نفسانی و اهریمنی خود را به عنوان تمدّن، سعادت و تکامل بر او تحمیل میکند.
آیة الله جوادی آملی، حکمت عبادات

به نقل از سایت تبیان