انسان موجودى اجتماعى است که نیازمند است با دیگر هم نوعان خود معاشرت داشته باشد.
لازمه اصلى معاشرت و ارتباط با دیگران، داشتن احساس دوستى و محبت در ارتباط با هم نوعان خویش به آنان است.بسیارى از افراد دوست دارند در اثر معاشرت با دیگران زندگی موفقی داشته باشند؛ ولى به جهت ناآگاهى از چگونگى معاشرت و آداب آن و نیز رعایت نکردن آن آداب، توانایى برقرارى روابط مناسب و اسلامى را از دست مى دهند و به ناچار منزوى مى شوند.
روان شناسان یکی از نیازهای اساسی و مهم آدمی را نیاز به محبت ذکر کرده اند . آدمی در هر سن و مرحله ای از حیات خویش به محبت احتیاج دارد و علاقه مند است که دیگران او را دوست بدارند و به او مهر بورزند و خود نیز دیگران را دوست داشته و به آنها محبت کند.
در تعاریف مختلفی که از بهداشت روانی ارائه شده به سازگاری با محیط اهمیت زیادی داده شده است . طبق این تعاریف ؛شخصی که بتواند با محیط خود (اعضای خانواده ،همکاران،همسایگان وبه طور کلی ،اجتماع )خوب سازگار شود،از نظر بهداشت روانی بهنجار خواهد بود. همان طور که میدانید این ساز گاری ها تنها در سایه برقراری دوستی وصمیمیت قابل تحقق می باشد.امام علی (علیه السلام) در کلمات قصار ،12 می فرماید:
اعجز الناس من عجز عن اکتساب الاخوان.
ناتوان ترین مردم کسی است که از به دست آوردن دوستان ناتوان باشد.
ولی قبل از اینکه به سؤال اصلی شما بپردازیم لازم است که اول از حق انتخاب خودمان آگاهی یابیم . بدین معنا که آیا ما می توانیم با هر کسی معاشرت و رابطه ی دوستی برقرار کنیم یا نه؟ و به عبارت دیگر   با چه کسی باید دوستی نمود و آداب دوستی نمودن چیست ؟
دوست خوبم ؛ دوست مورد نظر باید از ویژگیهای اخلاقی و رفتاری و فکری خاصی برخوردار باشد تا سزاوار محبت ورزیدن و دوستی نمودن گردد. و این شرائط فراوان و شرح و بسط آن فراتر از حوصله یک مکاتبه است و لذا به ویژگیهای یک دوست خوب اشاره می کنیم تا با رعایت آنها در انتخاب دوست خوب موفق باشید:
شرایط یک دوست خوب
الف. از شرایط یک دوست ایده ال وفاداری است . دوست باید به اصول اخلاقی و تعهدات دوستی و عهد و پیمانی که منعقد می سازد پایبند و وفادار باشد.
ب. مؤدب بودن به آداب اجتماعی و متخلق بودن به اخلاق نیک و پسندیده شرط دیگر دوست ایده ال است . چه آدمی متأثر از همنشین و دوست خود است و شخصی بیگانه با آداب اجتماعی نه تنها به شما آسیب می رساند و به واسطه رعایت نکردن آداب اجتماعی و اخلاق نیک حیثیت شما را تهدید و به آن آسیب می رساند بلکه به صورت غیر مستقیم بی ادبی را به شما نیز می آموزد و راه و رسم تخلف از اخلاق پسندیده و نیک را به شما یاد می دهد و سد راه تخلق به اخلاق حسنه می گردد.
ج = آگاهی و بینش عالی داشتن از دیگر ویژگی های یک دوست خوب است . آگاهی و بینش چراغ راه و جهت دهنده حرکت است و چه زیباست که دو همراه در مسیر زندگی از پرتو فیض وجود یکدیگر بهرمند شده و پا بپای یکدیگر گام بردارند و در این مسیر خود را از انحرافات مصون و وجودشان را از آفات بیمه سازند و اولین گام در این فعالیت شناخت انحرافات و آفات و راه مقابله با آنها می باشد و شخص جاهل و نادان از این کار عاجز و تسلیم انبوه انحرافات خواهد شد و از تشخیص راه از چاه ناتوان است . پر واضح است که چنین فردی نه تنها خود را به اعوجاج و انحراف می کشاند بلکه همراهان خود را مبتلا می سازد و لذا برای مصونیت یافتن از انحرافها و پی بردن به آفات و انحرافات و شناخت راه حق داشتن دوست آگاه و مطلع یک ضرورت بی تردید است.
د = دیانت و پایبندی به احکام دین و فرامین الهی اگر اهل دین بودن یک امتیاز است و پایبندی به احکام شریعت یک ضرورت می باشد باید تمام عوامل موئثر در این خصیصه را تأمین نمود و دوست خوب بواسطه تأثیری که بر رفتار شما دارد باید شما را به سمت این ویژگی ایده ال دعوت نماید. اگر دوست شما باعث محرومیت شما از خوبی ها گردد و به نوعی موجب متضرر شدن شما شود – آن هم ضرری که جبران ناپذیر یا جبران آن سخت است – این دوستی دوستی پسندیده و معقولی نیست .
ه = دور اندیشی از دیگر ویژگیهای دوست خوب است تا قبل از بروز خلل و انحراف در زندگی و هر گونه حادثه منفی و ناخوشایندی شما را آگاه و مطلع سازد. و الا در آن صورت دو نفر همراه هم به خطا مبتلا می شوید.
و = خدا پروائی و پرهیزکار بودن در همه امور خدا و دستور و رضایت خدا را مد نظر داشته باشد.
ز = آینه یکدیگر بودن و خیر خواهی نمودن و عیب یکدیگر را دوستانه – نه خصمانه – متذکر شدن شرط دیگری است که موجب پیشرفت روز افزون شما خواهد شد و راه ایراد گرفتن دیگران و برخوردهای تلخ و تهدیدآمیز و… را سد خواهد کرد. و بالاخره یکی دیگر از شرائط دوست خوب همترازی اجتماعی دو دوست و تواضع نمودن و احترام متقابل است.
معیارهای دوست بد:
و در مقابل هم باید دانست که از دوستی با چه اشخاصی باید اجتناب نمود؟ که باید گفت : از دوستی با افرادی که ویژگیهای زیر را دارند باید پرهیز نمود: 1- افراد سخن چین و نمام . 2- افراد پست و تن پرور و آسوده خواه 3- افراد دروغگو 4- افرادی که به احکام و مقررات دینی پایبند نیستند 5- کسانی که تندخو و بد اخلاق می باشند 6- افراد ترسو 7- افراد بخیل و خسیس 8- افرادی که متهم شناخته شده و حیثیت اجتماعی مطلوب ندارند 9- افرادی که از ستمگری و عدم رعایت حقوق دیگران ابای ندارند 10- نادان , کم ظرفیت و پر توقع و…
حق دوست
اکنون که دانستیم انسان بدون دوست نمی تواند زندگی کند و نیز هر کسی صلاحیت دوستی را ندارد سؤال در اینجاست که به صرف این آگاهی ها و ایجاد رابطه ی دوستی با یک فرد آیا آرامش و خلإ روانی پر می شود یا خیر ؟ که باید در پاسخ گفت خیر زیرا که یکی از چیز هایی که در رسیدن به آرامش روانی در قالب دوستی با دیگران به ما کمک می کند رعایت حد و مرز دوستی است . و تنها انتخاب و ایجاد رابطه با او کافی نیست.
امام صادق (ع) در بیاناتی گرانبها این حدود و حقوق را بیان فرموده، می افزاید: مراعات این حدود، در هر کس بود (همه اش یا مقداری) او دوست است، وگر نه نسبت دوستی وصداقت به او نده .
اول: آنکه نهان و آشکار دوست، برای تو یکسان باشد.
دوم: آنکه زینت تو را زینت و آراستگی خودش ببیند وعیب و نقصان تو را عیب خویش بشمارد.
سوم: اگر به ریاست وثروت و پست و مقامی رسید، این پست وپول، رفتار او را نسبت به تو عوض نکند.
چهارم: اگر قدرت و توانگری دارد، ازآنچه دارد نسبت به تو دریغ و مضایقه نکند.
پنجم: (که جامع همه آنهاست) اینکه تو را در گرفتاریها، رها نکند و تنها نگذارد.( میزان الحکمة، ج 5، ص 310)
توجه : بیان این نکته ضروری است که آنچه به عنوان ویژگیهای دوست خوب بیان شد مطلق و صد در صد نیست چه اینکه انسانها کم و بیش دارای نواقصی نیز هستند کما اینکه خود ما وقتی به کارنامه زندگی خود نگاهی می افکنیم آن را بی نقص و عیب نمی بینیم لذا همه ویژگی هایی که گفته شد به این معناست که به طور نسبی دوست خوب باید این خصوصیات را داشته باشد و جهت کلی زندگی او نیز به سمت و سوی این ویژگیها و جنبه های مثبت باشد.
1- سطح پذیرش افراد و میزان ارتباط آنها با یکدیگر کاملاً متفاوت است و بى تردید همه انسان ها از یک سطح از پذیرش اجتماعى برخوردار نیستند و علت این اختلاف یک عامل و دو عالم نیست که با تقویت یا حذف آنها به هدف مورد نظر در این مورد برسیم. اما مى توان با برشمردن عوامل مؤثر در این خصوص، افراد را در افزایش ارتباط ها و ارتقاء سطح ارتباط آنها با یکدیگر کمک کرده و یارى رساند که این عوامل به شرح زیر مى باشد:
– عوامل مؤثر در دوست یابی یا راهکارهایی برای دوست یابی:
1- با دیگران خوش سخن باشید.
2- نرم خویى را فراموش نکنید.
3- کلمات مهرآمیز را تکیه کلام خود قرار دهید.
4- گذشت داشته باشید.
5- پذیرش بدون قید و شرط دیگران و برقرار نمودن ارتباط با کمترین هزینه.
6- نیکوکارى.
7- احسان.
8- تصمیم قاطع اتخاذ نمودن.
این موارد فوق از جمله امورى هستند که در آیات 195 سوره آل عمران و 96 سوره مریم به آنها اشاره شده است و مى فرماید: «اى پیامبر، اگر این ویژگى ها را نداشتى مردم از اطراف تو پراکنده مى شدند». بنابراین شما نیز اگر در صدد جذب مردم هستید باید به این امور اهتمام سخت داشته باشید.
افزون بر موارد فوق الذکر در ارتباط هاى دوستانه رعایت نکات زیر موجب استحکام و تقویت این روابط خواهد شد که شما نیز با رعایت دقیق این امور مى توانید به هدف خود نائل آیید:
الف) رفتارها و اعمالى که باید انجام گیرد:
1- همدردى واقعى و عملى،
2- بخشش هاى مالى و عفو و گذشت و حتى بر زبان نیاوردن آنها،
3- یکرنگى،
4- مدافع حقوق او بودن در حضور و در زمان عدم حضور او،
5- کم توقع بودن،
6- اظهار نمودن دوستى و محبت خود با زبان و عمل،
7- فروتنى در برابر او،
8- پرهیز از مجادله و بگومگوهاى بى ثمر و حتى برخى بگومگوهاى باثمرى که موجب رنجش خاطر مى گردد،
9- گوش فرادادن به حرف او و شنونده خوب بودن،
10- پوشیدن اسرار او،
11- بردبارى در برابر ناملایمات و لغزش هایى که از او صادر مى شود،
12- شاد کردن او،
13- هدیه دادن به مناسبت هاى مختلف به ویژه مناسبت هایى که براى او اهمیت دارد،
14- دعا کردن در حق او،
15- پرهیز از ملامت و سرزنش علنى و غیرعلنى و حتى برخى انتقادهایى که موجب ناخرسندى او مى گردد،
16- وفادارى،
17- تعهد و عهد و پیمان و وعده ها،
18- رعایت ادب و احترام و آداب اجتماعى،
19- دوراندیشى و خیرخواهى،
20- کوشش در جلب محبت و علاقه او به هر شکلى مشروع و ممکن.
ب ) رفتارها و اعمالى که باید از آن پرهیز نمود:
– سخن چینى در حق او،
– خیانت به سخن، حرف، خود او،
– ستم نمودن،
– اتهام بستن،
– تندخویى و بداخلاقى،
– خست به خرج دادن،
– اعمال سلیقه هاى فردى و شخصى،
– دروغ گفتن،
– خلف وعده،
– عیب جویى نمودن.
آدمى در عرصه دوست یابى چند هدف را دنبال مى کند.
1- کسب دوستان جدید؛
2- حفظ دوستان موجود؛
3- گسترش و تعمیق دوستى هاى قدیم؛
4- تبدیل دشمن به دوست!
با ژرف اندیشى در این ابعاد پى خواهیم برد راه هاى دوست یابى تنها در بعد اول (بدست آوردن دوستان جدید) خلاصه نمى شود. براى مثال شخصى که با اطرافیان و نزدیکان خود رفت وآمد مى کند اما با ایشان صمیمى نیست، لازم است در دوست یابى خود تجدید نظر کند.
اگر در فرهنگ دیرپاى اسلامى، این بحث، با گستردگى خاصى پرداخته شده، از این حیث است که دین اسالام به گونه هاى مختلف، روابط اجتماعى و پیوند برادرى را باارزش و مهم قلمداد کرده است.
در آموزه هاى دینى راه هاى جلب محبت مردم در این حیطه ها مطرح شده است:
یکم. خوشرویى در دیدار
دوم. دلجویى در غیاب
سوّم. گشاده رویى در حضور امام على (ع): بهترین وسیله اى که مردم با آن دلهاى دوستان خود را به دست مى آورند و کینه ها را از دلهاى دشمنان مى زدایند، خوشرویى در هنگام دیدار با آنان است و دلجویى و جویاى احوال آنان شدن در غیابشان و گشاده رویى با آنان در حضورشان (بحار، ج 78، ص 57)
چهارم. عفو و اغماض از خطاها و اشتباهات دیگران
پنجم. ادب و نزاکت، اخلاص و وفادارى
ششم. پرهیز از تندى و خشونت، کدورت و کینه، خدعه و مکر، غرر و بى وفایى
هفتم. پیوستن در برابر بریدن، کرامت در مقابل حقارت، بذل و بخشش به ازاى محرومیت و تلافى غیبت با یادکرد نیک. م.ک. دعاى مکارم الاخلاق، صحیفه سجّادیه (ع)
در برقرارى ارتباط مؤثر مهارت هاى گفته شده که عبارتند از:
الف. مهارت در گوش دادن و فهمیدن پیام هاى آشکار و نهفته کلام دیگران
ب. دریافت پیام هاى غیر کلامى از قبیل حالت چهره، تماس، صدا و سایر نشانه هایى که به همراه پیام کلامى منتقل مى شوند
ج. پاسخ دهى بى واسطه، صادقانه، به پیام هاى کلامى و غیر کلامى طرف مقابل
برای دریافت اطلاعات بیشتر می توانیم به منابع ذیل مراجعه نمائید
1- دوستی در قرآن و حدیث , نوشته آقای ری شهری
2- دوستی و دوستان , نوشته آقای سید هادی مدرس , ترجمه حمیدرضا شیخی و حمیدرضا آژیر, از انتشارات آستان قدس رضوی , 1376
3- آئین دوستی (دوست یابی) نوشته دیل کارنگی , انتشارات پیمان 1378
4- آئین دوستی در اسلام , نوشته آقای بابازاده
سخن آخر : دوستی در این دنیا پلی است برای دوستی حقیقی و دوست حقیقی زمانی است که طرف مقابل خودش از حقیقت بهره ای داشته باشد و حقیقت مطلق در عالم از آن یک نفر است که او ذات لایتناهی الهی ، خدای مهربان و رحیم است و بقیه موجودات در این عالم به قول عرفا سایه های آن حقیقت هستند لذا دوست واقعی اوست و تنها دوست هم فقط اوست و بقیه فانی هستند و اوست باقی و روش دوست شدن با او این است که با دوستان او دوست باشیم «…قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى … شوری (23) یعنی: …پاداشى از شما خواستار نیستم، مگر دوستى درباره خویشاوندان…» که اسماعیل بن عبد الخالق مى گوید: شنیدم امام صادق علیه السّلام به ابو جعفر احول فرمود:تو به بصره رفتى؟ عرض کرد: آرى. امام علیه السّلام فرمود: شتاب مردم را در پذیرش شیعه چگونه یافتى؟ او در پاسخ عرض کرد: بخدا سوگند آنها اندکند و اگر چه کوشش هم مى کنند ولى کوشش آنها هم ناچیز است. حضرت علیه السّلام فرمود: به جوانان روى آورید که آنها به هر کار خیرى شتابان ترند. امام علیه السّلام فرمود: مردم بصره پیرامون این آیه: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى چه مى گویند؟ گفت: قربانت گردم آنها مى گویند: ایشان نزدیکان پیامبر خدا هستند. امام علیه السّلام فرمود: دروغ مى گویند این آیه مخصوصا در باره ما اهل بیت، على، فاطمه، حسن و حسین که اصحاب کسا هستند نازل شده است.( بهشت کافى / ترجمه روضه کافى، ص: 129 )                                                              التماس دعا