لطفا به سه گفتار کوتاه در این زمینه توجه کنید:
گفتار اول.
در مورد تبلیغ دین باید دانست دین کالای خریدنی و فروختنی نیست که محتاج بازاریابی باشد. دین را خدا رایگان در اختیار بشر نهاده است؛ لذا فقط محتاج تبلیغ است؛ البته تبلیغ به معنای لغوی آن نه به معنای رایج آن در بازار. تبلیغ در لغت یعنی رساندن. وظیفه ی انبیاء و ائمه و علما و دینداران، رساندن دین است به دست مردم نه تحمیل آن بر مردم به هر شیوه ای؛ آنگاه خود مردم به حکم عقل وظیفه دارند که دین را دریافت نموده و عمل کنند؛ در غیر این صورت، حجّت بر آنها تمام است و روز قیامت عذری در پیشگاه خدا نخواهند داشت.
گفتار دوم.
اولین شرط برای یک نفر مبلغ شناسایی خود مکتب است، شناسایی ماهیت پیام است؛ یعنی کسی که می خواهد پیامی را به جامعه برساند باید خودش با ماهیت آن پیام آشنا باشد، باید فهمیده باشد که هدف این مکتب، اصول و پایه های این مکتب و راه این مکتب چیست و به کجا می رسد، اخلاق و اقتصاد و سیاست این مکتب چیست، معارف این مکتب، توحید و معاد این مکتب، احکام و مقررات این مکتب چیست. آخر مگر کسی می تواند پیامی را به مردم برساند بدون آنکه خودش آن پیام را شناخته و درک کرده باشد؟! این مثل این است که بگوییم یک نفر مرجع تقلید باشد اما فقه نخوانده باشد. چطور می شود کسی مرجع تقلید باشد و بخواهد بر اساس فقه فتوا بدهد و فقه نخوانده باشد؟! و یا مثل این است که یک نفر می خواهد طبیب باشد اما پزشکی نخوانده باشد. از اینجا معلوم می شود که برای یک نفر مبلغ تا چه اندازه وسعت اطلاعات علمی و شناخت اسلام، آنهم به صورت یک مکتب لازم است.
دومین شرط برای کسی که حامل یک پیام است: اولا مهارت در به کار بردن وسایل تبلیغ و ثانیا شناسایی آنهاست؛ یعنی باید بداند چه ابزاری را مورد استفاده قرار بدهد و چه ابزاری را مورد استفاده قرار ندهد و بلکه خودش از نظر ابزارهای طبیعی، چه ابزاری را داشته باشد و چه ابزاری را نداشته باشد. داستان بعثت موسی بن عمران به رسالت را حتماً شنیده اید. بعد از ده سال که دوباره می خواهد به مصر برگردد، با همسرش حرکت می کند. شبی تاریک و بارانی است. زن حامله اش را درد زایمان می گیرد. هوا هم سرد است و باید زنش را گرم کند ولی وسیله گرم کردن هم ندارد. ناگهان در نقطه ای از آن بیابان نوری را می بیند (در وادی طور، وادی سینا). فکر می کند آتش است. می رود آنجا، معلوم می شود که آتش نیست؛ جریان، جریان دیگری است. در همان جا موسی بن عمران مبعوث می شود؛ ندا می رسد که از این به بعد رسول ما هستی یعنی مبلغ خدا هستی، پیام ما را باید به فرعون و فرعونیان برسانی. موسی می فهمد که یک مبلغ شرایطی دارد. پیغمبری خودش را کافی نمی داند، تقاضاهایی دارد: «رَبِّ اشْرَح لی صَدری» خدایا به من حوصله فراوان بده، شرح صدر بده آنچنان که عصبانی نشوم، ناراحت نشوم، به تنگ نیایم، دریا دلم کن که کار تبلیغ دریادلی می خواهد، «وَ یَسِّر لی امری» ( طه/25 و 26 ) این مأموریت سنگین را بر من آسان گردان (ببینید کار تبلیغ را ما چقدر کوچک می شماریم و موسی بن عمران چقدر بزرگ می شمارد). مؤید این مطلب مطلبی است راجع به پیغمبر اکرم. قرآن کریم به پیغمبر اکرم راجع به مأموریتش یعنی تبلیغ اسلام و هدایت مردم می فرماید: «اِنّا سَنُلقی عَلَیکَ قَولاً ثَقیلاً»، ( مزمل /5) عن قریب یک بار سنگین به دوش تو خواهیم گذاشت. باری است که به دوش پیغمبر سنگینی می کند، به دوش پیغمبران سنگینی می کند! چه می گوییم ما؟! موسی(ع) در ادامه تقاضاهای خود گفت: «وَ احلُل عُقدَةً من لسانی» خدایا گره را از زبان من باز کن، به من بیانی رسا و گوارا بده، قدرت سخنوری و ناطقه بده، «یَفقَهوا قَولی»، ( طه/27، 28 )، به من قدرت تفهیم بده که آن حقیقتی را که به من وحی می کنی به مردم القاء کنم و مردم بفهمند، درک کنند؛ رابطه ای بین من و مردم برقرار کن که مردم مطلب را عینا آن طوری که تو می خواهی از من بگیرند نه اینکه من چیزی بگویم و آنها پیش خود چیز دیگری خیال کنند و من نتوانم آنچه را که دارم بیان کنم. قدرت و قوه بیان یک امر طبیعی است (البته مقداری از آن اکتسابی است) ولی امور طبیعی باید با تمرین و اکتساب تقویت بشوند، مثل کارهای ورزشی که شخص باید یک استعدادی داشته باشد و این استعداد در اثر تمرینهای ورزشی تکمیل می شود.
ر. ک: مجموعه آثار شهید مطهری ج 17ـ حماسه حسینی صفحه415 ـ 417،شهید مطهری .
گفتار سوم.
آن گونه که در آموزه های دینی ما، ائمه معصومین(ع) به آن اشاره داشته اند، بهترین روش حسن رفتار و عملکرد اسلامی است، و یک فرد مسلمان با انجام و پیروی از دستورات دینی، دیگران را در هر کجا که باشند عملا و از نزدیک با دین مبین اسلام آشنا می نماید، چرا که در تاریخ معروف و منقول است بیشترین افرادی که به دین اسلام گرایش داشته اند مدهوش رفتار و سجیه اخلاقی پیامبر اسلام(ص) و اهل بیت(ع) بوده اند تا آنانی که با عقل و منطق روی آورده اند، لذا موثر و ماندگارترین نشانه در ترویج و تبلیغ اسلامی را می توان در رفتار و کردار نشان داد.
مثال امروزی، از یکی از پزشکان در مورد شدت علاقه خود به حضرت امام نقل شده که من در تلویزیون دیدم ایشان در عزای امام حسین علیه السلام وقتی می خواستند بینی خود را تمیز کنند، دست در جیب نموده و با دستمال دیگر آن را تمییز نمودند با این که دستمالی برای اشک هایشان داشتند، من مجذوب این دقت شدم.
مثال های زمان پیامبرو اهل بیت علیهم السلام که در کتب تاریخی و بیان سیره رفتاری پیامبر و اهل بیت بسیار نقل شده است .
نکته دیگر این است که در مسئله تبلیغ سه امر بسیار مهم هستند:
محور اول مبلغ و کسی است که تبلیغ را به عهده دارد. یعنی تصویری که مخاطبان از مبلغ دارند که این تصویر عمدتا به وسیله رفتار و گفتار خود او شکل می‌گیرد در سطح تاثیر گذاری سهم بسزایی دارد.
دوم پیام تبلیغی است که باید بجا و مناسب با مخاطب باشد که این امر خود دو جهت دارد یکی محتوای پیام که بهترین پیام همان است که در جهت سوال طرح شده یا نشده مخاطب باشد و به سوالات و دغددغه ‌های ذهنی او پاسخ دهد دیگری سطح و چگونگی بیان مطلب است که باید در سطح مخاطب باشد و برای او قابل فهم باشد چه اینکه پیامبران و ائمه علیهم السلام چنین رفتاری داشتند که در سطح مخاطب با او سخن می‌گفتند. که همین امر اهمیت مسئله سوم یعنی شناخت مخاطب را نیز برجسته می‌سازد. به هر حال تبلیغ نیز مانند هر کاری نیازمند استفاده از تجربیات و نیز خلاقیت است و این امر می‌تواند با استفاده از کتابهای مربوطه شکوفاتر گردد برای همین منظور کتابهایی به شما معرفی می‌گردد که می‌توانند نکاتی درباره نحوه تبلیغ بهتر به شما ارائه کنند ، از جمله این کتابها عبارتند از:
1. شیوه‌های تبلیغ و تعلیم، علی اکبر بابازاده، انتشارات دانش و ادب.
2. اخلاق تبلیغ در سیره رسول الله، سید مرتضی حسینی، مرکز جهانی علوم اسلامی .
3. روشهای تبلیغ و سخنرانی، احمد صادقی اردستانی، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم .
4. شرایط موفقیت تبلیغ، محمد رضا ناجی، سازمان تبلیغات اسلامی.
5. خاطرات و تجارب تبلیغی، حسین دهنوی، سازمان تبلیغات اسلامی .
6. تبلیغ و مبلغ در آثار شهید مطهری، عبدالرحیم موگهی، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم .
7. راهبردهای روانشناختی تبلیغ، عبدالعظیم کریمی، ستاد اقامه نماز.
8. درآمدی بر سیره تبلیغی معصومان، حسین عبدالمحمدی .
9. گامهایی در راه تبلیغ، علامه محمد حسین فضل الله، ترجمه دکترا حمد بهشتی، شرکت چاپ و نشر بین الملل (نشر امیرکبیر) .
10. و برخی نکات تبلیغی که در خاطرات مبلغان مطرح مانند آقای قرائتی نیز مفید باشد.