با پيشرفت علم، ممكن است مسائلى مانند بازاريابى شبكه‏اى پيش بيايد كه در منابع اسلامى ذكرى از آن به ميان نيامده باشد، در اين صورت تكليف چيست؟ آيا مراجع تقليد مى‏توانند پاسخگوى آن باشند يا اينكه مى‏توانيم از عقلمان كمك بگيريم؟  هر چند دين اسلام به بسيارى از مسائل كلى و جزيى پرداخته و حكم آن‏ها را بيان كرده است ...

همه مراجع: اگر رساله مرجع تقليد از اشتباه مصون باشد، بر نقل دفتر استفتا ترجيح دارد و بايد به آن عمل كرد؛ وگرنه نقل دفتر (مشروط بر آنكه از آن اطمينان حاصل شود) مقدم است.  تبصره. اگر دفتر استفتاى مرجع تقليد، بگويد كه نظر مرجع تقليد عوض شده است؛ در اين صورت نقل او بر آنچه كه در رساله هست، ...

همه مراجع: رأى دادن به يك شخص خاص، جزء موضوعات شمرده مى‏شود و تقليد در اين نوع موضوعات، صحيح نيست و مكلف بايد بر اساس تشخيص خود به فرد صالح، امين و داراى شرايط مقرر رأى دهد.  تبصره. مقصود از موضوعات (يا موضوعات صرفه)، امورى است كه مفاهيم آن، بدون نياز به اعمال نظر و اجتهاد، روشن است؛ مانند مفهوم ...

همه مراجع: خير، خواندن تمام رساله لازم نيست؛ ولى مسائلى را كه انسان به طور معمول به آنها نياز دارد، واجب است ياد بگيرد. منبع: آيت الله خامنه‏اى، اجوبةالاستفتاءات، س 6؛ توضيح‏المسائل مراجع، م 11؛آيات عظام نورى و وحيد، توضيح‏المسائل، م 11؛ العروة الوثقى، ج 1، التقليد، م 62.

مرجع پدر و مادرم با من تفاوت دارد؛ در مسائلى كه برايمان پيش مى‏آيد (مانند طهارت و نجاست، پرداخت خمس جهيزيه و…) بايد به نظر كدام مرجع عمل كنم؟ همه مراجع: هر كس بايد به نظر مرجع تقليد خويش، عمل كند. منبع: العروةالوثقى، ج 1، م 54.  

همه مراجع (به جزآيات عظام امام و خامنه‏اى): خير، بايد از اعلم تقليد كند.  آيات عظام امام و خامنه‏اى: خير، بنابراحتياط واجب بايد از اعلم تقليد كند.  تبصره. از شرايط مرجع تقليد، اعلم بودن است، نه تقواى بيشتر؛ بنابراين وصف اعلميت مقدم است. منبع: آيت الله تبريزى، استفتاءات، س 43؛آيت الله صافى، جامع‏الاحكام، ج 1، س 6؛آيت الله مكارم، استفتاءات، ج 2، س ...

آيات عظام امام، خامنه‏اى و نورى: در هر كدام احتمال اعلميت داده شود، بنابر احتياط واجب از او تقليد كنند و در صورت تساوى، مخيرند.  آيات عظام بهجت، تبريزى، صافى و فاضل: در هر كدام احتمال اعلميت داده شود، بايد از او تقليد كنند و در صورت تساوى، مخيرند.  آيةاللَّه سيستانى: در هر كدام احتمال اعلميت داده شود، بايد از ...

ابتدا مجتهدى را براى تقليد انتخاب كردم و بعد بدون تحقيق، از ايشان عدول نمودم، آيا تقليد من درست است؟ به طور كلى آيا تغيير مرجع تقليد اشكال دارد؟  آيات عظام امام، بهجت، سيستانى و فاضل: اگر مجتهد دوم اعلم يا مساوى با ايشان باشد، تقليد شما صحيح است.  آيةاللَّه تبريزى: اگر مجتهد دوم اعلم باشد و يا احتمال اعلميت ...

همه مراجع: خير، براى تقليد از مرجع جارى ساختن بر زبان و يا تهيه رساله لازم نيست. منبع: دفتر: همه مراجع.      

آيات عظام امام و خامنه‏اى: خير، عمل به رأى اكثر جايز نيست و بنابر احتياط واجب، بايد از مجتهد اعلم تقليد كرد؛ مگر آنكه نظر آنان با احتياط موافق باشد.  آيات عظام بهجت، تبريزى، سيستانى، فاضل، مكارم، نورى و وحيد: خير، عمل به رأى اكثر جايز نيست و بايد از مجتهد اعلم تقليد كرد؛ مگر آنكه نظر آنان با احتياط ...

اگر عده‏اى از علما به اعلم بودن مجتهدى شهادت بدهند و در مقابل، گروهى شخص ديگرى را اعلم بدانند، و ما نتوانيم مجتهد اعلم را تشخيص دهيم، وظيفه چيست؟  آيات عظام امام، خامنه‏اى و نورى: در هر كدام احتمال اعلميت داده شود، بنابر احتياط واجب از او تقليد كند و در صورت تساوى، مخير است.  آيات عظام بهجت، فاضل و ...

آيا شنيدن مسأله از طريق تلفنى كه منسوب به مرجع تقليد است، براى مكلف حجيت دارد و آيا مى‏تواند آن را براى مردم به عنوان حكم شرعى و نظر مجتهد بيان كند؟  همه مراجع: اگر به گفته او اطمينان پيدا نمايد، حجت است. منبع: توضيح‏المسائل، م 5؛ العروة الوثقى، ج 1، م 36؛آيت الله خامنه‏اى، اجوبةالاستفتاءات، س 25؛آيت الله بهجت، وسيلةالنجاة، ج ...

وقتى به سن تكليف رسيدم، پدر و مادرم از امام خمينى‏رحمه الله تقليد مى‏كردند؛ ولى من به فكر تقليد نبودم، آيا اكنون مى‏توانم از حضرت امام تقليد كنم؟ همه مراجع (به جزآيات عظام سيستانى و وحيد): خير، شما نمى‏توانيد از ايشان تقليد كنيد. آيةاللَّه وحيد: اگر ايشان را اعلم بدانيد، بايد از او تقليد كنيد و چنانچه مجتهد زنده اعلم باشد، ...

براى كسى كه تازه مى‏خواهد تقليد كند آيا مى‏تواند از مرجعى كه در قيد حيات نيست تقليد كند؟ اگر نتواند از ميان مراجع زنده اعلم را پيدا كند، چطور؟ همه مراجع (به جزآيات عظام خامنه‏اى و مكارم): خير، تقليد ابتدايى از مجتهد ميت، جايز نيست.  آيات عظام خامنه‏اى و مكارم: تقليد ابتدايى از مجتهد ميت، بنابر احتياط واجب جايز نيست. منبع: ...

در زمانى كه امام خمينى‏رحمه الله در قيد حيات بود، در نظر داشتم از ايشان تقليد نمايم تا اينكه از دنيا رفتند؛ آيا مى‏توانم از ايشان تقليد كنم؟ همه مراجع (به جزآيت الله وحيد): خير، چون معيار تقليد از ايشان تحقق نيافته، نمى‏توانيد بر تقليد ايشان باقى بمانيد.  آيةاللَّه وحيد: اگر ايشان نسبت به مجتهدان زنده اعلم بداند، بايد بر تقليد ...

 همه مراجع: بايد به نظر مرجع تقليد عمل كرد.  تبصره. احكام شرع و عقل با يكديگر متعارض نيستند و اگر تعارض به نظر رسد، ابتدايى است كه پس از درك عقل نسبت به مصلحت احكام، آن تعارض برطرف مى‏شود. منبع:  توضيح‏المسائل مراجع، م 1؛آيات عظام نورى و وحيد، توضيح‏المسائل، م 1.  

شخصى بدون تحقيق به فتواى مجتهد وقت، رفتار كرده است؛ آيا اين مقدار براى تحقّق تقليد و بقاى پس از وفات او كافى است؟  همه مراجع: اگر روشن شود كه وظيفه‏اش تقليد از او بوده، كفايت مى‏كند.  تبصره. در تحقّق تقليد، علم و جهل و نيز تحقيق و عدم تحقيق، تأثير ندارد و تنها معيار آن است كه تقليدش طبق ...

از مجتهدى تقليد مى‏كردم، سپس بعد از مدتى از دنيا رفت و به مجتهد زنده رجوع كردم و با اجازه او در بعضى مسائل بر او باقى ماندم. او نيز از دنيا رفت و به مجتهد سومى رجوع كردم، آيا اكنون مى‏توانم بر تقليد مجتهد اول يا دوم باقى بمانم؟  آيات عظام امام، خامنه‏اى و نورى: بين تقليد از مجتهد ...

همه مراجع: اگر هر يك از آنان در بخشى از فقه اعلم باشند، مقلد بايد در هر بخشى، از مجتهد اعلم تقليد كند. منبع: آيات عظام امام، نورى، فاضل، مكارم و سيستانى، تعليقات على العروة، ج 1، التقليد، م 47 و دفتر: همه مراجع.    

آيات عظام امام و خامنه‏اى: بنابراحتياط واجب، بايداز مجتهد اعلم تقليد كرد.  آيات عظام بهجت، تبريزى، سيستانى، فاضل، مكارم، نورى و وحيد: آرى، تقليد از مجتهد اعلم واجب است.  آيةاللَّه صافى: بنابر احتياط واجب، بايد مجتهد ديگر، اعلم از او نباشد.  تبصره 1. تقليد از اعلم در جايى لازم است كه مجتهدان، اختلاف نظر دارند و اگر فتواى همگى يكسان ...

همه مراجع (به جزآيت الله سيستانى): واجب است اشتباه خود را در صورت امكان برطرف سازد.  آيةاللَّه سيستانى: بنابر احتياط واجب، بايد اشتباه خود را در صورت امكان برطرف سازد.  تبصره. حكم ياد شده در صورتى است كه گفته او، باعث شود شنونده بر خلاف وظيفه شرعى‏اش عمل كند؛ وگرنه هيچ گونه الزامى در كار نيست. از اين رو برخى از ...

همه مراجع (به جزآيت الله صافى): تقليد نا بالغ مميز صحيح است؛ لذا مى‏توانيد بر تقليد امام خمينى باقى بمانيد. آيةاللَّه صافى: اگر علم به تقليد صحيح داشته باشيد بقا بر تقليد بعيد نيست؛ اما اصالة الصحة در تقليد نابالغ جارى نيست. تبصره 1. در فرض ياد شده بقا بر تقليد در صورتى است كه شخص بداند تقليدش در آن دوران ...

از مجتهدى كه از دنيا رفته، تقليد مى‏كردم؛ اكنون مجتهد زنده را اعلم از او مى‏دانم، آيا مى‏توانم بر تقليد وى باقى بمانم؟ آيات عظام امام و خامنه‏اى: آرى، مى‏توانيد بر تقليد او باقى بمانيد. آيات عظام بهجت، تبريزى، سيستانى، صافى، نورى، فاضل و وحيد: خير، نمى‏توانيد بر تقليد او باقى بمانيد و بايد از مجتهد زنده اعلم تقليد كنيد. ...

همه مراجع: در تقليد از مجتهد جامع شرايط، لازم نيست كه كشور و محل سكونت او، با كشور و محل سكونت مقلدش يكى باشد. تبصره. روشن است كه اگر مرجع تقليد شخص در كشورى سكونت كند كه دسترسى به فتواى او نباشد، تقليد از او امكان ندارد. منبع: آيت الله خامنه‏اى، اجوبةالاستفتاءات، س11؛ توضيح‏المسائل مراجع، م2،آيات عظام نورى و وحيد، توضيح‏المسائل، ...

آيا اهل خبره – به عنوان مرجع تشخيص اعلم – بايد مجتهد باشند؟ همه مراجع: خير لازم نيست مجتهد باشند؛ ولى بايد در حدى از مرتبه علم باشند كه بتوانند مجتهد را از غير مجتهد و اعلم را ازغير اعلم تشخيص دهند. تبصره. كلام مراجع تقليد در رساله‏هاى علميه «مطلق» است و اهل خبره را به «مجتهد» تفسير نكرده‏اند. منابع ...

همه مراجع: تا هنگامى كه شرايط مرجعيت در او از بين نرفته، مى‏تواند بر تقليدش باقى باشد و به شك خود اعتنا نكند. منبع: العروة الوثقى، ج 1، م 39.

آيات عظام امام، خامنه‏اى و صافى: در صورتى كه مجتهد دوم اعلم باشد؛ بنابر احتياط واجب بايد به او رجوع كند. آيات عظام بهجت، تبريزى، سيستانى، فاضل، مكارم، نورى و وحيد: در صورتى كه مجتهد دوم اعلم باشد، بايد به او رجوع كند.  تبصره. مسأله لزوم رجوع به مجتهد اعلم در مسائلِ اختلافى است؛ وگرنه رجوع لزومى ندارد. منبع: امام، ...

  در احتياط واجب، ترك عمل براى مقلد جايز نيست؛ بلكه بايد به احتياط واجب مرجع تقليد خود عمل كند و يا در اين مسأله به مرجع ديگرى با رعايت “الاعلم فالاعلم”رجوع كند. اما در احتياط مستحب، ترك عمل براى مقلد جايز است – اگر چه انجام دادن آن ثواب و پاداش است – ولى نمى‏تواند در اين مسأله، به ...

آيات عظام امام، تبريزى، خامنه‏اى، صافى، مكارم و نورى: در تقليد از هر يك، مخير است.  آيةاللَّه فاضل: بنابر احتياط واجب بايد از مجتهدى كه تقوايش بيشتر است، تقليد كرد.  آيةاللَّه وحيد: بايد از كسى تقليد كند كه فتوايش مطابق احتياط است و چنانچه احتياط ممكن نبوده و يا مشقّت دارد؛ بنابر احتياط واجب از مجتهدى كه تقوايش بيشتر است، ...

كسى كه فتواى مرجع تقليد را براى ديگران نقل كرده و سپس متوجه شده كه نظر ايشان تغيير كرده، آيا لازم است كه به آنان خبر دهد؟  همه مراجع (به جز فاضل): خير، واجب نيست به آنها خبر دهد.  آيةاللَّه فاضل: بنابر احتياط واجب، بايد فتواى جديد مرجع تقليد را به آنان خبر دهد. منبع: توضيح‏المسائل مراجع، م 13،آيات عظام وحيد ...

همه مراجع: خير، مگر آنكه شخص خود از اهل علم باشد و بتواند مجتهد اعلم را بشناسد. منبع: توضيح‏المسائل مراجع، م3؛آيات عظام نورى و وحيد، توضيح‏المسائل، م3،آيت الله خامنه‏اى، اجوبةالاستفتاءات، س 25.

همه مراجع (به جزآيات عظام خامنه‏اى و مكارم): خير، تقليد ابتدايى از مجتهد مرده جايز نيست (هر چند تازه از دنيا رفته باشد)و بايد از مجتهد زنده تقليد كرد.  آيات عظام خامنه‏اى و مكارم: تقليد ابتدايى از مجتهد ميت، بنابر احتياط واجب جايز نيست؛ هر چند تازه از دنيا رفته باشد. منبع: توضيح‏المسائل مراجع، م 9 ؛آيت الله نورى، توضيح‏المسائل، م 9 ...

 آيات عظام امام، خامنه‏اى و صافى: اگر مجتهد دوم اعلم است، بنابر احتياط واجب بايد به او رجوع كنيد.  آيات عظام بهجت، تبريزى، سيستانى، فاضل، مكارم، نورى و وحيد: اگر مجتهد دوم اعلم است، بايد به او رجوع كنيد. منبع: امام، تحريرالوسيله، ج 1، م 4؛آيت الله صافى، جامع‏الاحكام، س 9؛آيت الله خامنه‏اى، اجوبةالاستفتاءات، س 44.آيت الله تبريزى، استفتاءات، س 61؛آيت الله نورى، استفتاءات، ...

همه مراجع: اگر موجب اطمينان شود، لازم است به آن عمل كند. تبصره. يكى از راه‏هاى دستيابى به فتوا، شنيدن از كسى است كه از گفته او، براى انسان اطمينان پيدا شود. اگر اين اطمينان از راه ديگرى به دست آيد (مانند شهرت فتوا)، در اين صورت نيز حجت است. منبع: توضيح‏المسائل مراجع، م 5، العروة الوثقى، ج 1، م ...

همه مراجع: حكم عمل بدون تقليد را دارد. منبع: آيات عظام امام، فاضل، نورى، مكارم، سيستانى، تعليقات على‏العروةالوثقى، التقليد، م 52 ؛آيت الله تبريزى، استفتاءات، س 10؛آيت الله صافى، هدايةالعباد، ج 1 التقليد، م 15؛آيت الله بهجت، وسيلةالنجاة، ج 1، التقليد، م 15 و دفتر:آيات عظام خامنه‏اى و وحيد.

معناى جمله (اشكال دارد)، (محل اشكال است) و (محل تأمل است) چيست؟ اگر مجتهدى از اين الفاظ استفاده كند و مقلد، آن عمل را انجام دهد، آيا عملش باطل بوده و مرتكب كار حرام شده است؟  عبارات ياد شده به معناى “احتياط واجب”است كه مقلد، يا بايد مطابق آن رفتار كند و يا به فتواى مجتهد ديگر با رعايت “الاعلم‏فالاعلم” ...

همه مراجع:اگر شرايط مرجعيت تقليد را داشته باشد، تقليد از او جايز است و داشتن رساله شرط نيست. منابع : همه مراجع ، توضيح ‏المسائل مراجع، م 2؛ آيت ‏الله خامنه ‏اى، اجوبة الاستفتاءات، س 9؛ آيت ‏الله نورى و آيت ‏الله وحيد، توضيح‏المسائل، م 2.

 همه مراجع: 1. شنيدن از خود مجتهد،  2. شنيدن از دو نفر عادل،  3. شنيدن از كسى كه انسان به گفته او اطمينان دارد،  4. ديدن فتوا در رساله‏اى كه مورد اطمينان باشد.  تبصره. برخى از مراجع مانند:آيات عظام امام، بهجت، مكارم و نورى، شنيدن از يك نفر عادل را نيز كافى مى‏دانند. منبع: آيت الله بهجت، توضيح‏المسائل، م 5 و ...

عبارات ياد شده در حكم فتوا است و بايد مقلّد طبق آن رفتار كند. منبع: آيت الله مكارم، توضيح‏المسائل مراجع، م 7؛آيت الله فاضل، جامع‏المسائل، ج 2 س 32؛آيت الله بهجت، توضيح‏المسائل، مقدمه و دفتر: همه مراجع.

اگر مجتهدى در عملى، نخست فتواى صريحى به جواز داده است و سپس گفته احتياط آن است كه ترك نشود؛ در اين صورت تكليف چيست؟  احتياط مذكور، احتياط مستحبى است؛ يعنى، اگر آن كار را انجام دهد، بهتر است و اگر ترك شود، اشكالى ندارد. منبع: العروةالوثقى، ج 1 م 63.    

آيات عظام امام، تبريزى، خامنه‏اى، سيستانى، فاضل و مكارم: در فرض ياد شده، هيچ كدام اعتبار ندارد و بايد از خود مرجع تقليد پرسيد.  آيات عظام بهجت، صافى و نورى: بايد به نظر آن كس كه مطمئن‏تر است، عمل كرد و در غير اين صورت بايد از خود مرجع تقليد پرسيد. منبع: امام، تحريرالوسيله، ج 1، م 22؛آيات عظام فاضل، مكارم ...

آيات عظام امام و نورى: خير، بنابر احتياط واجب بايد به مجتهدى رجوع كرد كه پس از او، نسبت به ديگران اعلم باشد. آيات عظام تبريزى، خامنه‏اى، سيستانى، صافى، فاضل و وحيد: خير، بايد به مجتهدى رجوع كرد كه پس از او نسبت به ديگران اعلم باشد.  آيةاللَّه بهجت: خير، بنابر احتياط واجب، بايد به مجتهدى رجوع كرد كه پس ...

همه مراجع: خير، زن نمى‏تواند مرجع تقليد شود. منبع: آيت الله تبريزى، استفتاءات، س 5 و دفتر: همه مراجع.    

همه مراجع: خير، تقليد از او جايز نيست. تبصره. ترديدى نيست كه تحصيل علم و نيل به مقام اجتهاد، مخصوص مرد نيست و زن نيز مى‏تواند به اين مقام دست يابد؛ ولى تقليد از او جايز نيست. منبع: توضيح‏المسائل مراجع، م 2؛آيت الله نورى و وحيد، توضيح‏المسائل، م 2.    

همه مراجع: خير، تقليد مجتهد از ديگرى حرام است. منبع: دفتر: همه مراجع.

در جايى كه مجتهد فتواى صريحى دارد؛ – مثلاً گفته يك بار تسبيحات اربعه در ركعت سوم و چهارم نماز كفايت مى‏كند – و با وجود آن احتياط مى‏كند و مى‏گويد: احتياط آن است كه سه مرتبه بگويند، اين را (احتياط مستحب) مى‏گويند. و عمل به اين احتياط واجب نيست؛ بلكه مستحب است. منبع: توضيح‏المسائل مراجع، م 8.

همه مراجع: بله، قبل از سن بلوغ نيز تقليد صحيح است اما واجب نيست. ولى پس از بلوغ براى كسانى كه به تقليد نياز دارند، لازم است. منبع: آيت الله خامنه‏اى، اجوبةالاستفتاءات، س 42؛آيت الله صافى، جامع‏الاحكام، ج 1، س 28؛آيت الله تبريزى، التعليقة على منهاج الصالحين، ج 1، م 5؛ آيت الله سيستانى، المسائل المنتخبة، م 10؛ دفتر:آيات عظام فاضل، بهجت، امام ...

اگر مرجع تقليدمان در مسأله‏اى احتياط واجب نمود و ما هم به آن عمل كرديم، آيا مى‏توانيم بعد از عمل، به مجتهد ديگرى كه اعلم بعد از او است رجوع كنيم؟  همه مراجع: آرى، مى‏توانيد رجوع كنيد.  تبصره. اگر بدون توجه به مسأله، بر خلاف احتياط وجوبى مجتهد خويش عمل كرده باشد و مطابق فتواى مرجع ديگر الاعلم فالاعلم باشد ...

همه مراجع (به جزآيات عظام امام و خامنه‏اى): در مسائلى كه بر اساس وظيفه به فتواى مجتهد زنده رفتار كرده‏ايد، نمى‏توانيد دوباره به مجتهد ميت باز گرديد. آيات عظام امام و خامنه‏اى: در مسائلى كه به فتواى مجتهد زنده رفتار كرده‏ايد، بنابر احتياط واجب نمى‏توانيد دوباره به مجتهد ميت بازگرديد. منبع: امام، تحريرالوسيله، ج 1، م 13؛ آيت الله خامنه‏اى، اجوبةالاستفتاءات، ...

آيات عظام امام، خامنه‏اى و نورى: آرى، مى‏تواند به فتواى مجتهد زنده عمل كند. آيات عظام بهجت، تبريزى، سيستانى، فاضل، مكارم و وحيد: اگر مرجع تقليد ميت اعلم باشد، نمى‏تواند به فتواى مجتهد زنده رفتار كند. آيةاللَّه صافى: اگر مرجع تقليد ميت اعلم باشد، بنابر احتياط واجب نمى‏تواند به فتواى مجتهد زنده رفتار كند. منبع: آيات عظام امام و نورى، ...