در زبان عربی دوست با لغاتی همچون حبیب رفیق صدیق خلیل و… به کار برده شده است.

حبیب یعنی کسی که شما او را دوست دارید و احساس جذبه ی درونی نسبت به او احساس میکنید.

رفیق از کلمه ی رفق به معنای شانه گرفته شده است یعنی دو دوست هنگامی که درکنار هم حرکت میکنند شانه هایشان به هم میخورد و دوشادوش هم حرکت میکنند اصطلاحا رفیق هستند.

صدیق علاوه بر معنای راستگو به معنای دوست یعنی کسی که شما با او روراست هستید نیز معنا میشود.

خلیل یعنی کسی که شما حاجت خود را نزد او میبرید و نیاز خود را نزد او مطرح میکنید درد دل های خود را پیش او میبرید.

مراتب دوستی:

دوستی و محبت از منظر دینی در هستی مراتبی دارد.

محبت و دوستی حقیقی از آن خداست و مومنان شدیدترین محبت شان نسبت به خداست.(165بقره)

هر آنچه غیر از آن اگر در راستای محبت خدا باشد دوستی الهی است در غیر این صورت دوستی شیطان و دنیوی هاست.

پیامبراکرم صلی الله علیه را دوست میداریم چون محبوب ترین خلق خداست اهل بیت را دوست میداریم چون نزد خدا و پیغمبرش محبوب ترینند.

و به همین شکل پیامبران و اولیاءالهی و مومنین را.

دوستی با طبیعت و حیوانات نیز از آن جهت که مخلوق خدایند جایگاه خاص خود را در اسلام و روایات دارد.

اما بحث ما پیرامون دوستی بین دو انسان است که چون میخواهیم دوستی ما دوستی الهی باشد پس این دوستی بین دو مومن خواهد بود.

دوستی مومنان دوستی واقعی:

آیه10سوره ی حجرات: مونین با هم برادرند.

آیه1سوره ی ممتحنه: ای اهل ایمان!دشمن من و خودتان را هرگز به دوستی نگیرید.

امام صادق(ع): مومنین با یکدیگر انس میگیرند و با آنان انس گرفته میشود و خانه ی ایشان محل رفت و آمد دوستان است.1

امام صادق(ع): هرچیز به چیزی آرام میگیرد ، مومن نیز به برادر مونش آرام میگیرد همانگونه که پرنده به همانند خود آرام میگیرد.2

فردی به امام کاظم(ع) گفت:کدام یک از ما بیشتر دین خود را دوست دارد؟ حضرت فرمودند:آن که رفیق خود را بیشتر دوست دارد.3

امام علی(ع): با هرکه دوستی میکنید در راه خدا دوستی کنید و با هرکه دشمنی میکنید در راه خدا دشمنی کنید.4

حواریون از حضرت عیسی(ع) سوال کردند با که معاشرت کنیم؟

آن حضرت فرمود: با کسانی که نگاه کردن به آنها شما را یاد خدا بیاندازد و سخن گفتن آنها دانش شما را بیافزاید و کردار آنها رغبت شما را به آخرت زیادتر کند. 5

به هر حال دوستان انسان دارای مراتبی هستند و هر رابطه ی انسان با دوستان خویش متفاوت است.

ویژگی های یک دوست کامل از منظر امام صادق (ع):

دوستی و رفاقت حدودی دارد. کسی که واجد تمام آن نیست دوست کامل نیست و آنکس که دارای هیچ یک از آن حدود نباشد اصلا دوست نیست.

اول آنکه:ظاهر و باطن رفیق تو نسبت به تو یکسان باشد.

دوم آنکه:زیبایی و آبروی تو را جمال خود ببیند و نازیبایی تو را نازیبایی خود بداند.

سوم آنکه:دست یافتن به مال و یا رسیدن به مقام ، روش دوستانه ی او را نسبت به تو تغییر ندهد.

چهارم آنکه:در زمینه ی رفاقت از آنچه و هرچه در اختیار دارد نسبت به تو مضایقه نکند.

پنجم: تو را در مواقع آرام و مصائب ترک نگوید.6

آداب دوستی:

اکنون طبق آیات و روایات نکاتی را که دو دوست مومن باید نسبت به یکدیگر رعایت کنند را بررسی میکنیم.

باید این نکته را مورد توجه قرار دهیم برای اینکه بتوانیم یک دوست کامل و واقعی باشیم و بتوانیم دوستی خود را استحکام بخشیم یا بتوانیم دوستانی پیدا کنیم باید نکات زیر را عمل کنیم و به دقت مدنظر قرار دهیم.

ابراز دوستی:

فردی نزد امام صادق(ع) آمد و گفت: من فلانی را دوست دارم چه کنم؟

امام فرمودند: به او بگو”دوستت دارم”7

در روایت دیگر امام صادق (ع) میفرمایند:وقتی کسی را دوست داری ، دوستی خود را به او اظهار کن که باعث ثبات محبت بیشتر میان شما میشود.8

دیدار و جویاشدن حال :

رسول اکرم(ص): دید و بازدید دوستی را استوار می کند.9

امام صادق(ع): وقتی مومن با برادر مومن خود بر می خورد و به او مرحبا می گوید خدا تا قیامت بر او مرحبا می نویسدو وقتی با او مصافحه می کند حق تعالی میان ایشان صد رحمت می فرستد، نود و نه تای آن برای کسی است که دیگری را بیشتر دوست دارد.10

حق تعالی روی رحمت را به سوی ایشان میگرداند و هریک که دیگری را بیشتر دوست میدارد روی رحمت به سوی او بیشتر است وقتی دست در گردن یکدیگر میاندازندرحمت ایشان را فرو میگیرد.

اگر برای خدا با یکدیگر بیاستند و غرض دنیوی نداشته باشند به ایشان خطاب میرسد که آمرزیده شدید عمل را از سر گیرید.

وقتی از یکدیگر احوال گیرند و سخن گویند ملایکه به یکدیگر میگویند دور شوید میخواهند با یکدیگر احوال گیرند که خداوند بر ایشان پوشانیده است.

امام علی(ع): هرکه جویای حال دوست خود نشود دوست خود را از دست داده است.11

امام علی(ع): وقتی با برادران مومن دیدار مینمایید با ایشان مصافحه (دست دادن) نمایید و شادی و خوشحالی خود را نزد ایشان ظاهر کنید تا وقتی جدا میشوید هیچ گناهی بر شما نمانده باشد.11

به یاد بودن دوست در نبود او:

رسول اکرم(ص): آنچه دوستی برادر مسلمانت را برایت خالص و شفاف می سازد ، آن است که در نبودش بیشتر پاس خاطر او را داشته باشی تا در حضورش..11

دعا کردن در حق یکدیگر:

رسول اکرم(ص): زمانی که برادر مومن برای دوست و برادر خود دعا میکند خدای تعالی میفرماید:)این دعا را) اول در حق تو استجابت میکنم و بعد برای او. 12

بخشندگی و یکی بودن جیب:

عیسی(ع): چگونه کسی که پاره ای از آنچه دارد را نمی بخشد محبت کامل دوستش را میخواهد؟!13

امام سجاد(ع): آیا کسی از شما در کیسه یا جیب برادر و دوست خود دست می کند تا چیزی از آن بدون اذن بردارد؟ جواب دادند: خیر . حضرت فرمودند: پس شما دوست و برادر نیستید. 14

هدیه دادن:

رسول اکرم(ص): هدیه دادن دوستی به بار می اورد ، برادری را تازه می سازد و کینه را می زداید.15

مزاح و تبسم کردن:

امام باقر(ع): تبسم نمودن بر برادر مومن و خاشاکی از او برداشتن حسنه است. خدا هیچ عبادتی را از شادگردانیدن مومن بیشتر دوست نمیدارد.16

امام صادق(ع): هیچ مومنی نیست که در او مزاح و خوش طبعی نباشد.17

به کار بردن نام زیبا برای دوست:

رسول خدا(ص) : سه چیز دوستی برادرت را برایت خالص و شفاف می کند : هرگاه او را ببینی به او سلام کنی ، در مجلس جا برایش بگشایی و او را با محبوب ترین نان هایش بخوانی.18

شناخت خانواده:

رسول اکرم(ص): وقتی کسی برادر مسلمان خود را دوست دارد باید نام ، نام پدر ،قبیله و خویشانش را از او بپرسد که این از جمله حقوق لازمه ی برادری و دوستی است و گرنه آن آشنایی احمقان خواهد بود. 19

احترام گذاشتن:

امام کاظم(ع): احترام میان خود و دوستت را از میان مبر و چیزی از آن بگذار ، زیرا از میان رفتن آن[باعث] از میان رفتن شرم است و برجای بودن احترام بر جای بودن دوستی است.20

همدردی و برطرف کردن نیاز دوست:

امام علی(ع): راست ترین برادران در دوستی کسانی هستند که در خوشی و ناخوشی با برادران خود با جان و مال خویش بیشتر همدردی کند.21

امام علی(ع): هرگاه[بذر]دوستی رویید ، کمک رساندن به یکدیگر و پشتیبانی از یکدیگر واجب می گردد.22

عدم به زحمت انداختن دوست:

امام علی(ع): بدترین برادران کسی است که برایش به رنج افتند.23

بدترین دوستان کسانی هستند که موجب زحمت و مشقت شوند.24

تذکر عیوب:

امام صادق(ع): بهترین دوستان من کسانی هستند که عیوب مرا به من تذکر دهند.25

امام حسن(ع): دوست واقعی تو کسی است که تو را ار بدیها باز دارد و دشمنت کسی است که تو را به بدیها و شرارت تحریک کند.26

امام علی(ع): دوست کسی است که از ستم تجاوزگری باز دارد و بر انجام خوبی و نیکویی یاری کند.27

عدم مخالفت و سرزنش:

رسول اکرم(ص): وقتی یکی از شما با برادری در راه خدا برادری کرد ، با او معارضه نکند ، او را خشمگین مکند و با او مخالفت ننماید.28

امام علی(ع): بسیار سرزنش مکن ، زیرا کینه به بار می آورد و به دشمنی می انجامد و زیادی آن از بی ادبی است.29

حفظ دوستی و عدم قهر و جدایی:

امام علی(ع): دوستی را نگه دار ، گرچه دیگری آن را نگه ندارد.30

امام علی (ع): بهترین جوانمردی نگه داشتن دوستی است.31

رسول اکرم(ص): هرگاه دو مسلمان از یکدیگر ببرند و تا سه روز با یکدیگر آشتی نکنند ، از [دین]اسلام بیرون اند و میان آنها ، ولایت[دینی] نخواهد بود . پس هریک از آن دو به سخن گفتن با دوستش پیش دستی کند در روز حسابرسی ، به سوی بهشت پیش دستی خواهد کرد.32

امام علی(ع): مومن از برادرش نمی برد ، غیبتش نمی کند و به او نیرنگ نمی زند.33

بخشش :

امام علی(ع): تحمل لغزش های دوست ، زینت دوستی است. 34

خوش اخلاقی و گشاده رویی:

رسول اکرم(ص): با برادر خود با روی گشاده ملاقات کن.35

امام علی(ع): خوش خویی محبت به بار میاورد و دوستی را استوار می کند.36

عدم گفتن سخن ناروا یا دست انداختن:

امام صادق(ع): کسی که مردم را دست می اندازد نباید انتظار دوستی راستین داشته باشد.37

امام صادق(ع): هرکس سه بار بر تو خشمگین شد ، درباره ات سخنی ناروا نگفت ، او را به دوستی بگیر.38

امام صادق(ع): هرکه برادرش را خجالت دهد ، پیوند با او نارواست و هرکه غمگینش سازد حرمتش می شکند.39

عدم بدبینی و بد گمانی:

امام علی(ع): دوستی که با صالح بودن او مطمئن هستی ، مبادا که بدبینی تو را نسبت به او تباه سازد.40

امام علی(ع): مبادا که بدگمانی بر تو چیره شود که میان تو و هیچ دوستی ، رابطه ی دوستانه برجای نمی گذارد.41

عیب پوشی:

رسول خدا(ص): کسی که عیب برادر خود را بپوشاند ، خداوند در دنیا و آخرت عیوب او را می پوشاند. 42

یکرنگی و یکدلی:

امام علی (ع): بر اساس برادری در راه خداست که دوستی یکرنگ میشود.43

مشورت کردن:

امام سجاد(ع): حق کسی که از تو مشورت میخواهد این است که اگر عقیده و نظری داری در اختیار او بگذاری و اگر درباره ی آن چیزی نمی دانی او را به کسی راهنمایی کنی که می داند و اما حق کسی که مشاور تو است این است که در آنچه با تو موافق نیست او را متهم نسازی.44

فروتنی و تواضع و عدم تکبر:

امام علی(ع): دوستی ثمره ی فروتنی و تواضع است. 45

امام علی(ع): هرکه بر برادران بزرگی می فروشد ، هیچ انسانی با او صمیمی نخواهد شد.46

انصاف:

امام علی(ع): شخص با انصاف دوستان و یاران بسیاری دارد.47

امام علی(ع):انصاف دوستی را پایدار می کند.

بسیاری از روایات این جزوه از کتاب راهنمای محبت ، آیةالله محمدی ری شهری انتخاب شده است توصیه می شود عزیزان برای دسترسی به روایات بیشتر و نکات دیگر در دوستی به این کتاب مراجعه نمایند.