آشنایی ساده با سه شهر بیرجند، بروجرد و بجنورد

بیرجند؛ اولین شهر ایرانی دارای سازمان آبرسانی

بیرجند از مناطق تاریخی ایران است که در مرکز استان خراسان جنوبی قرار دارد. قدمت این منطقه به پیش از اسلام می‌رسد که در طول زمان به خاطر زلزله چندین بار ویران شده است. این شهر در دوران‌های صفویه، افشاریه، قاجاریه و پهلوی وقایع بسیاری را به خود دیده است. به همین دلیل بیرجند را می‌توان با آثار تاریخی‌اش شناخت. قلعه‌ها، آب انبارها، مدارس، عمارت‌ها، موزه‌ها و باغ‌های بسیاری از دوران‌های متفاوت تاریخی در این شهر بر جای مانده‌اند. همچنین جالب است بدانید که بیرجند پیش از تهران دارای سیستم آبرسانی بوده و اولین شهر ایرانی شناخته می‌شود که لوله‌کشی آب شهری داشته است.

بیرجند بخشی از منطقه قهستان در ایران بوده است. قهستان منطقه‌ای کوهستانی بوده که در جنوب خراسان و در مرکز فلات ایران قرار داشته و شهرهای فردوس، قاین، طبس، بیرجند، کاشمر، تربت حیدریه، خواف، گناباد و تایباد در آن واقع شده بودند. بر اساس مستندات تاریخی، به نظر می‌رسد که هیچ‌گاه مغول‌ها و اعراب مسلمان به دلیل شرایط جغرافیایی ویژه این منطقه، نتوانستند قهستان را تصرف کنند.

همین شرایط ویژه جغرافیایی، باعث شده تا بیرجند آب‌وهوایی نیمه‌ بیابانی با تابستان‌هایی گرم و خشک و زمستان‌هایی سرد را تجربه کند. به همین دلیل، رشته کوه‌های بسیاری در اطراف بیرجند قرار دارند که منجر به شکل‌گیری و احداث بندهای متنوعی شده‌اند. بندها همان سدهایی هستند که برای ذخیره آب ایجاد می‌شدند.

بند دره، بند النگ،‌ بند عمر شاه و بند ژرف از مهم‌ترین بندهای بیرجند بوده که به عنوان یک جاذبه‌ طبیعی میزبان گردشگران هستند. آبشار چهارده هم مجموعه آبشارهایی است که در جنوب بیرجند واقع شده و یکی از زیباترین جاذبه‌های طبیعی این منطقه به شمار می‌رود.

• وجه تسمیه بیرجند

برای بیرجند چندین وجه تسمیه یاد شده است. بیرجند را به معنای نصف شهر، شهر بلند، شهر چاه، شهر طوفان، برزن، کنار کوه، شهر بیژن و یک لشکر می‌دانند. بااین‌حال به نظر می‌رسد که درست‌ترین وجه تسمیه به گفته رجبعلی لباف خانیکی است؛. او معتقد است که بیرجند از دو بخش «بیر» و «جند» تشکیل شده و بیر به معنای صاعقه و طوفان و جند که معرب کند بوده به معنای شهر و مکان است.

• بازدید از بیرجند

همان‌طور که گفتیم بیرجند یک شهر تاریخی به شمار می‌رود، بنابراین اگر به تاریخ ایران علاقه‌مند هستید، بازدید از شهر بیرجند را به شما پیشنهاد می‌کنیم.

از آنجایی که بیرجند یک منطقه کوهستانی بوده که در آن‌ کوه‌ها و دره‌های عمیق بسیاری قرار دارد. بنابراین اگر کوهنورد هستید، بیرجند می‌تواند مقصد مناسبی برای شما باشد. با توجه به شرایط آب‌وهوایی بیرجند، بهترین زمان سفر به بیرجند را می‌توان فصل بهار دانست. چرا که در فصل تابستان دمای هوا تا ۲۸ درجه و در فصل زمستان تا پنج درجه زیر صفر هم می‌رسد.

• دسترسی به بیرجند

برای رسیدن به بیرجند از تهران، باید از گرمسار و سمنان گذر کنید. از تهران تا بیرجند حدود یک هزار و ۶۵ کیلومتر فاصله است. شما با رزرو پرواز از فرودگاه بین‌المللی، استفاده از ماشین شخصی یا تهیه بلیت از دو پایانه مسافربری می‌توانید به بیرجند سفر کنید. همچنین می‌توانید با قطار تا طبس رفته و از طبس به مدت ۳ ساعت با ماشین به بیرجند سفر کنید.

بروجرد؛ پایتخت انیمیشن ایران

بروجرد نه تنها دومین شهر پرجمعیت استان لرستان به شمار می‌رود، بلکه یکی از مهم‌ترین مراکز گوش زبان لری هم شناخته می‌شود. همچنین جالب است بدانید که بروجرد را با نام‌های پایتخت انیمیشن ایران و شهر ملی ورشو هم می‌شناسند. چرا که بروجرد مرکز اصلی ورشوسازی و قلمزنی ورشو در ایران بوده و کارگاه‌ها، موزه‌ها و هنرمندان فعالی در این شهر مشغول به کار هستند. همچنین به دلیل فعالیت شرکت‌های بسیار در حوزه پویانمایی، بروجرد را پایتخت انیمیشن ایران می‌دانند. البته مانند بجنورد به پاریس کوچولو هم مشهور شده است.

ورشوسازی همان هنر تولید اشیا فلزی با آلیاژ ورشو است که از زمان قاجاریه در ایران رونق گرفته است. این هنر و صنعت اصیل، مشابه مسگری است و تفاوت اصلی آنها در آلیاژ و ماده اولیه‌ای است که استفاده می‌کنند. پدر ورشوسازی ایران، استاد حاج علی میناگر است که اولین سماور نفتی را در ایران با هنر ورشو ساخت. از جمله محصولات اصلی هنر ورشوکاری می‌توان به سینی، تابلو فلزی، سماور، چایدان، آفتابه، کاسه و قندان اشاره کرد.

گفته می‌شود این هنر در بروجرد، اصفهان و دزفول توسط هنرمندان و با مشاهده سماور و محصولات روسی شروع شده است و اکنون هم بروجرد همانطور که اشاره شد، تنها شهری است که کارگاه‌های ورشوسازی و هنرمندان ورشوساز در آن فعال هستند.

بروجرد در میان دشتی حاصل‌خیز قرار گرفته و رشته کوه‌های زاگرس آن را احاطه کرده است. درحقیقت بروجرد در در دامنه بلندترین دیواره زاگرس قرار گرفته و به همین دلیل دارای آب‌وهوای سرد کوهستانی با زمستان‌هایی سرد و تابستان‌هایی معتدل است. همچنین بروجرد روی گسل سراسری زاگرس واقع شده و به همین دلیل بسیار زلزله خیز است.

موقعیت جغرافیایی ویژه بروجرد باعث شده این منطقه میزبان جاذبه‌های گردشگری طبیعی فراوانی باشد. گردشگاه‌ها، تالاب‌ها، تنگه‌ها، قله‌ها، بیشه‌ها، پارک و فضاهای سرسبز، بروجرد را به یکی از زیباترین مناطق ایران تبدیل کرده که هرساله میزبان گردشگران و طبیعت‌گردان بسیاری است.

همچنین بروجرد قدمتی کهن و باستانی داشته و به دلیل موقعیت جغرافیایی ویژه‌ای که دارد، در طول تاریخ از شهرهای بسیار مهم ایران به شمار می‌رفته است. به همین دلیل در این منطقه آثار و جاذبه‌های تاریخی بسیاری همچون پل‌ها، قلعه‌ها، تپه‌های باستانی،‌ بازار، مساجد و عمارت‌ها وجود دارد. بنابراین اگر به تاریخ ایران علاقه‌مند هستید، بروجرد می‌تواند مقصد مناسبی برایتان باشد.

• وجه تسمیه بروجرد

برای بروجرد بیش از ۴۰ وجه تسمیه نام برده شده است. بعضی از افراد بر این باورند که یزدگرد پس از شکست از اعراب به این منطقه فرار می‌کند و لشکریان او در این مکان «بر» + «او» + «گرد» آمدند و درنهایت نام این مکان «بروگرد» شد. در گویش لری هم بروجرد را «وروگرد» می‌نامند و با توجه به مستندات تاریخی درباره یزدگرد، به نظر می‌رسد که بروگرد که بعدها به بروجرد تغییر کرده، اصلی‌ترین وجه تسمیه این منطقه باشد.

• بازدید از بروجرد

همان‌طور که گفتیم بروجرد به دلیل قدمت تاریخی و شرایط طبیعی و جغرافیایی که دارد، برای علاقه‌مندان به تاریخ و طبیعت‌گردان بسیار مقصد مناسبی است.

بهترین زمان سفر به بروجرد فصل تابستان است، چرا که هوای این منطقه معتدل بوده و طبیعت، سرسبزی خود را حفظ کرده است. بنابراین اگر قصد گشت‌وگذار در میان رشته‌ کوه‌های زاگرس را دارید و تاریخ کهن ایران برایتان جذاب است، سفر به بروجرد را فراموش نکنید.

• دسترسی به بروجرد

برای رسیدن به بروجرد، جاده‌های زمینی متفاوتی وجود دارد که از شهرهای مختلفی عبور می‌کند. از تهران تا بروجرد حدود ۴۰۰ کیلومتر فاصله است که با ماشین شخصی یا با تهیه بلیت از پایانه‌های اتوبوسرانی می‌توانید به بروجرد سفر کنید.

• بروجرد، خانه بیرجندی‌ها دارد؟

شاید باورتان نشود اما خانه بیرجندی‌ها در بروجرد، خود دلیلی بر اشتباه گرفتن دو شهر بیرجند و بروجرد بین همه ما ایرانیان می‌تواند باشد. این خانه که یکی از خانه‌های قدیمی و ساخته شده در دوران قاجار است در کوی صوفیان واقع شده و از آنجایی که همجوار خانه طباطبایی‌هاست آن را بخشی از خانه طباطبایی‌ها به حساب می‌آورند.

از آنجایی که قدمت ورشوسازی در شهر بروجرد بیش از 200 سال است و اکنون هم این هنر یکی از سوغات‌ها و صنایع دستی این منطقه است، قرار بود خانه بیرجندی‌ها در بروجرد موزه ورشوسازی شود اما هنوز تکلیف آن مشخص نشده است. از طرفی هم، برخی آن را مناسب موزه اسناد و نسخ خطی می‌شناسند و به این ترتیب تاکنون این خانه تاریخی با آن همه زیبایی بی‌مثالش در میان این‌که موزه اسناد و نسخ خطی باشد یا موزه ورشوسازی گیر افتاده است. همانطور که اسمش با شهری که در آن واقع شده یکی نیست.

بجنورد؛ پاریس کوچک ایران

بجنورد یکی از بزرگ‌ترین شهرهای خراسان بوده و مرکز استان خراسان شمالی به شمار می‌رود. رشته کوه کپه‌داغ هم در جنوب این منطقه واقع شده است و به دلیل قرارگیری در منطقه‌ای کوهستانی، دارای آب‌وهوای کوهستانی است و بخش بزرگی از آن در دره رود اترک واقع شده است. به همین دلیل تحت تاثیر توده هوایی مازندران هم قرار گرفته و در فصل بهار و تابستان بسیار سرسبز و خرم است. همچنین این منطقه زمستان‌هایی سرد و مرطوب و تابستان‌هایی گرم و خشک را تجربه می‌کند.

همچنین بجنورد علاوه بر طبیعت منحصربه‌فرد و موقعیت جغرافیایی ویژه‌ای که دارد، دارای تاریخ و تمدن بسیار کهنی هم است. بر اساس مطالعات باستان‌شناسی، بجنورد از پیش از تاریخ یک منطقه مسکونی به شمار می‌رفته است و ادوار تاریخی بسیاری را به خود دیده است. در یک سفرنامه تاریخی که توسط دو خبرنگار فرانسوی پس از بازدید از بجنورد در زمان سردار مفخم نوشته شده است، از این شهر با نام پاریس کوچک ایران یاد کرده‌اند. چرا که سنگ‌فرش خیابان، درها و چراغ‌ها بجنورد را به پاریس شبیه کرده بود.

• وجه تسمیه بجنورد

در منابع قدیمی از بجنورد با نام «بیژن گرد» و «بیژن بورد» یاد شده است. بیژن بورد به معنای سرزمین آباد شده به دست بیژن بوده، چرا که بر اساس حکایت‌های شاهنامه فردوسی، منیژه در این منطقه بیژن را از چاه بیرون می‌کشد و شهری را در اینجا بنا می‌کند.

• بازدید از بجنورد

همان‌طور که گفتیم، بجنورد دارای آب‌وهوای کوهستانی بوده و به همین دلیل در فصل سرما،‌ دمای هوا سرد می‌شود. اما در فصل تابستان دمای این منطقه بسیار معتدل بوده و طبیعت چشم‌نوازی خواهد داشت. بنابراین بهترین زمان سفر به بجنورد را می‌توان فصل تابستان دانست. همچنین بازدید از این منطقه برای طبیعت‌گردان و علاقه‌مندان به تاریخ ایران پیشنهاد می‌شود.

• دسترسی به بجنورد

برای سفر به بجنورد از تهران می‌توانید از چند جاده زمینی استفاده کرده و از شهرهای مختلفی همچون سمنان، شاهرود، ساری و گرگان عبور کنید. فاصله بجنورد تا تهران حدود ۷۰۰ کیلومتر است. می‌توانید با ماشین شخصی، اتوبوس یا هواپیما به این منطقه سفر کنید.

کلام آخر

همان‌طور که گفتیم بروجرد در لرستان و بیرجند و بجنورد به ترتیب در خراسان جنوبی و شمالی واقع شده‌اند. هر سه این شهرها، دارای تاریخ کهن بوده و حکومت‌های بسیاری را به خود دیده‌اند. بااین‌حال پیش از سفر به بجنورد، بیرجند و بروجرد، بهتر است که هر کدام را به درستی بشناسیم و سپس برای سفر خود برنامه‌ریزی کنیم.

تألیف: لست‌سکند

۲۱۲۱