آيا مادران ائمه ـ عليهم السلام ـ غير از حضرت زهرا ـ سلام الله عليها ـ چه فضيلت هايي داشته اند كه خداوند اولياء خود را به وسيله آنان به دنيا آورده اند، در حالي كه آنان بيشتر يا كنيز و يا همانند مادر امام زمان(عج) مسيحي بوده اند؟

شکل گيري و قوام شخصيت انسان به مقدار بسيار زيادي ارتباط با نقش تربيتي مادر و نوع رفتار و آداب و شخصيت او دارد.
در طول تاريخ فراوان ديده شده كه هرگاه فردي به نخبگي و فرزانگي سر برآورده بدون شك از مادري با فضيلت و كاردان بهره‌مند بوده اند. پيشوايان معصومين(عليهم السلام) به عنوان گوهرهاي ناب و بي‌‌بديل عالم خلقت، در دامن مادران شريف و با فضيلت بهره مند از خصوصيات بلند انساني و اسلامي، رشد نموده اند.
گرچه مادران امامان ما در مقام عبوديت و بندگي خدا و بهره‌مندي از فضيلتها و كرامتها به رتبه و جايگاه حضرت فاطمه(سلام الله عليها) كه سرآمد زنان عالم است، نمي‌رسيده‌اند ولي براساس بيانات خود ائمه(عليهم السلام) ونيز به گواهي تاريخ، اهل فضل و كمالات و از بهترين زنان دوران خود بوده اند.
ازجمله در مورد اوصاف مادر امام سجاد(عليه السّلام) نقل شده است: «مادر بزرگوار آن حضرت، شهربانو، دختر يزدگرد ـ آخرين شاه ساساني ـ مي‌باشد. وي طي فتوحات شهرهاي ايران به دست مسلمانان اسير گشت و از ايران به مدينه برده شدو در پرتو حمايت اميرالمؤمنين  ـ عليهم السلام ـ آزاد گرديد، به همسري حسين بن علي ـ عليه السّلام ـ درآمد وافتخار يافت تا مادر امام زين‌العابدين  ـ عليه السّلام ـ باشد و نُه امام معصوم از نسل او پديد آمد.»[1] در كتاب شريف اصول كافي آمده است كه حضرت علي  ـ عليه السّلام ـ به فرزندش امام حسين  ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايد: «از همسرت شهربانو، خوب محافظت و نگهداري كن و به او نيكي نما، چه اين كه در آينده‌اي نزديك براي تو فرزندي خواهد آورد كه بهترين اهل زمين خواهد بود.»[2]همچنين راجع به همسر امام سجاد  ـ عليه السّلام ـ و مادر امام محمد باقر  ـ عليه السّلام ـ آورده‌اند: «تنها همسري كه از طريق عقد دائم به ازدواج امام سجاد  ـ عليه السّلام ـ درآمده است، ام عبدالله دختر عموي بزرگوارش ـ امام حسن مجتبي  ـ عليه السّلام ـ مي‌باشد. امّ عبدالله از زنان با فضيلتي است كه در بسياري از افتخارهاي معنوي، درعصر خويش يگانه بوده است. از آن جمله اين كه وي هم دختر امام و هم همسر امام و هم مادر امام مي‌باشد. همسري ام عبدالله با امام سجاد  ـ عليه السّلام ـ دو نسل امامت را بهم پيوند داد و نتيجه اين پيوند، يگانه فرزندي بود كه «باقرالعلوم» نام گرفت و خط امامت را تداوم بخشيد.»[3]در شرح حال مادر امام رضا  ـ عليه السّلام ـ مي‌خوانيم: «نجمه» مادر بزرگوار امام رضا  ـ عليه السّلام ـ و از زنان مؤمنه، پارسا و نجيب و پاكيزه بود. حميده، همسر امام صادق  ـ عليه السّلام ـ او را كه كنيزي از اهالي مغرب بود، خريد و به منزل برد، نجمه در خانه امام صادق  ـ عليه السّلام ـ حميده‌ خاتون را بسيار احترام مي‌كرد و به خاطر جلال و عظمت او، هيچ‌گاه نزدش نمي‌نشست.
روزي حميده در عالم رؤيا رسول گرامي اسلام ـ صلي الله عليه و آله ـ را ديد كه به او فرمودند: «اي حميده! نجمه را به ازدواج فرزندت «موسي» در آور زيرا از او فرزندي به دنيا خواهد آمد كه بهترين فرد روي زمين باشد.» پس از اين پيام، حميده به فرزندش امام كاظم  ـ عليه السّلام ـ فرمود:«پسرم! نجمه بانويي است كه من هرگز بهتر از او را نديده‌ام زيرا در زيركي و محاسن اخلاقي مانندي ندارد. من او را به تو مي‌بخشم، تو نيز در حق او نيكي كن!…»[4]در توصيف مادر امام زمان(عج) نيز آمده است: «نرجس» دختر يشوعا (پسر قيصر روم) و مادر حضرت مهدي(عج) است. ميزان فضيلت و معنويت وي تا آنجا بوده است كه «حكيمه خاتون» دختر امام جواد  ـ عليه السّلام ـ و بانويي عالي‌قدر از خاندان امامت، او را سرآمد و سرور خاندان خويش، و خود را خدمتگزار او مي‌ناميده است.
در هر حال با توجه به آنچه ذكر شد و نمونه‌هاي ديگري كه بيان آن در اين مختصر نمي‌گنجد، گرچه شرايط اجتماعي و محيطي مادران ائمه  ـ عليهم السلام ـ سبب شده بود كه آنها در مقطعي از حيات خود جزء كنيزان و طبقه محروم از اسلام بوده باشند ليكن ايشان با كنار رفتن موانع اجتماعي و فرهنگي و قرار گرفتن در مسير روح‌بخش اسلام و بهره‌مندي از آموزه‌هاي بلند آن، خود را با فضيلتها و كمالات اسلامي مزين نموده‌اند و لياقت و شايستگي مادري ائمه  ـ عليهم السلام ـ را بدست آورده‌اند.
تذكر اين نكته لازم است كه در اسلام معيار كرامت انسان‌ها تقوا است نه كنيز بودن يا نبودن و لذا اين كه مادر ائمه كنيز باشند اشكالي ايجاد نمي‌كند و نيز اين كه قبلاً مسيحي بوده‌ باشند هم اشكالي ندارد زيرا اينان با شنيدن نداي اسلام و ورود به كشور اسلامي مسلمان شده و جزو زنان پارسا قرار گرفته‌اند.
 
پي نوشت ها:
[1]  . ترابي، احمد، امام سجاد ـ عليه السّلام ـ جمال نيايشگران، انتشارات آستان قدس رضوي.
[2]  . اصول كافي، ج2، ص369.
[3]  . همان، ص 24.
[4]  . شيرازي، علي، زنان نمونه، قم، انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه، ص 240.