آیا واکسیناسیون علیه کووید-۱۹ واقعا موثراست؟

اکنون برخی از کشورهای برگزار کننده واکسیناسیون عمومی در حدود نیمی از جمعیت  خود و یا حتی بیش از آن را واکسینه نموده‌اند که از جمله آن کشور انگلستان است که با دو واکسن فایزر و آکسفورد (آسترازنکا) توانست ۵۰٪ جامعه خود را در مدت ۴ ماه بر اساس اولویت‌های تعیین شده واکسینه نماید و اکنون میتوان به آمارهای حاصل از آن اشاره نمود. 

در تاریخ ۸ ژانویه ۲۰۲۱ (۱۹ دی ۱۳۹۹) قله تعداد مبتلایان در کشور انگلستان ۶۸۰۰۰ نفر و قله تعداد مرگ نیز در تاریخ ۲۰ ژانویه (۱ بهمن ۱۳۹۹) ۱۸۰۰ نفر اعلام شده بود. این در حالی است که این کشور به شدت و همزمان درگیر واریانت جدید از ویروس به نام B.1.1.7 که معروف به سوش انگلیسی است، نیز گشت. 

واکسیناسیون عمومی در کشور انگلستان در تاریخ ۸ دسامبر ۲۰۲۰ (۱۸ آذر) شروع شد که در بدو امر که هنوز تعداد بسیار کمی واکسن شده و تنها یک دوز دریافت کرده بودند و اثر کامل واکسن به حدنصاب لازم نرسیده بود، شاید برخی این استنتاج نادرست را داشتند که واکسن اثر ننموده است و آمار ابتلا و مرگ بالاست، بخصوص که پیدایش سوش جدید انگلیسی بطرز انفجاری تعداد مبتلایان را افزایش داده و مرگ‌ومیر روزانه را به نزدیک ۲۰۰۰ نفر رسانده بود.

پس از گذشت حدود ۴ ماه از آغاز واکسیناسیون عمومی در کشور انگلستان اکنون در تاریخ ۴ اوریل ۲۰۲۱ (۱۵ فروردین ۱۴۰۰) آمار ابتلای روزانه به ۳۴۰۰ نفر و تعداد مرگ و میر به ۱۰ عدد رسیده است و این در حالی است که فقط نزدیک به نیمی از جمعیت این کشور واکسینه شده و از جانبی از واکسن انتظار نمیرود که ۱۰۰٪ از ابتلا پیشگیری نماید، اما انتظار میرود نزدیک به ۱۰۰٪ از بستری شدن و مرگ پیشگیری کند. به نظر میرسد این کشور در نیل به چنین هدفی در مسیر موفقیت قرار گرفته است هرچند خطر سوشهای جدیدتر همیشه وجود دارد اما با افزایش تعداد افراد ایمن و کاهش میزان انتقال در جامعه می‌توان از پیدایش سوشهای جدید نیز پیشگیری نمود. 

آمار نشان می‌دهد که تعداد موارد بستری روزانه نیز طرف ۳ ماه پس از شروع واکسیناسیون در انگلستان از ۴۲۰۰ مورد بستری در تاریخ ۹ ژانویه ۲۰۲۱ (۲۰ دی ماه ۱۳۹۹) به ۳۴۷ نفر در تاریخ ۲۴ مارچ (۴ فروردین ۱۴۰۰) رسیده است، که نشان از اثر بازدارنگی واکسن بر علیه بروز انواع شدید بیماری دارد. 

ایالات متحده آمریکا نیز که از اولین کشورهای آغاز کننده واکسیناسیون عمومی بود توانست میزان مرگ‌ومیر خود را در تاریخ ۳ آوریل (۱۴ فروردین ۱۴۰۰) به حدود ۷۵۰ مورد در روز برساند، در حالیکه این عدد در تاریخ ۷ ژانویه (۱۸ دی ۱۳۹۹) در حدود ۴۰۰۰ مرگ روزانه بود. میزان ابتلا نیز در آمریکا از ۳۰۰ هزار مورد روزانه در ژانویه ۲۰۲۱ (دی ماه ۱۳۹۹) به ۶۳ هزار نفر در ۳ آوریل رسیده است. البته آمریکا در حدود ۳۰٪ از جمعیتش را واکسینه نموده هرچند اخیرا به رکورد ۴ میلیون ۱۰۰ هزار تزریق در روز رسیده است و سرعت واکسیناسیون را به شدت افزایش داده است. 

متاسفانه در جهان آمار ابتلای روزانه در ماه اخیر رو به افزایش بوده و از دلایل اصلی آن بروز موجهای جدید به دلیل عقب ماندگی در واکسیناسیون عمومی است. در کشور ما نیز به دلیل سیاستهای بازدارنده ناکافی در ایام تعطیلات نوروزی و سقوط میانگین رعایت پروتکل‌ها به حد ۵۰٪ و فقدان برنامه جامع واکسیناسیون، میزان ابتلا و مرگ و میر دوباره پس از یک کنترل خوب در بهمن و اسفند متاسفانه سیر صعودی به خود گرفته است که جای نگرانی دارد.  

نتیجه گیری می‌کنیم که به دلایل اجتماعی، اقتصادی و روانی پروتکلهای بهداشتی همچون پوشیدن ماسک و رعایت فاصله اجتماعی تدریجا کم رنگ شده و بدون اجرای واکسیناسیون عمومی امکان بروز موج‌های جدید در شرایط شکننده بسیار بالاست.

از طرفی بازار تامین واکسن نیز در جهان دچار تزلزل و کمبودهایی گشته که کشورهای مختلفی را درگیر نموده است بنابراین همه کشورها از تولید کننده تا مصرف کننده واکسن باید بدانند هیچ کشوری از پیدایش و گسترش سوشهای جدید تا زمان رسیدن جهان به ایمنی عمومی بالای ۷۰٪ در امان نخواهد بود. 

در ایران نیز متاسفانه برنامه منسجم واکسیناسیون توسط نهادهای ذیربط ارائه نشده و هر از چندگاه اخبار جدیدتری که حاکی از تعویق واکسیناسیون عمومی است به گوش میرسد (به نقل از رییس کمیته علمی ستاد مقابله با کرونا، واکسیناسیون عمومی در مهرماه احتمالا آغاز می‌گردد). امید است افزایش خرید واکسن خارجی و تسریع فرآیندهای کارآزمایی و تولید واکسن داخلی بتواند به تغییر صحنه موجود کمک کند.

نویسنده: دکتر حسن رودگری 

دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

منابع:

JHU CSSE COVID-19 Data

Coronavirus.data.gov.uk

تازه‌های پژوهشی کرونا