در روایات، نه‌تنها زمان مشخصی برای ظهور حضرت بقیةالله علیه‌السلام تعیین نشده، بلکه کسانی را که برای ظهور، زمان مشخصی تعیین نمایند، دروغ‌گو معرفی کرده تا آنجا که گفته شده است: «و اما زمان ظهور، زمان ظهور آن دست خداست و تعیین‌کنندگان وقت برای ظهور، دروغ‌گویند».[۱]
امام صادق علیه‌السلام نیز، در پاسخ به سؤال «مهزم» در مورد زمان ظهور، فرمودند:

«یا مهزم! کذب الوقاتون؛ ای مهزم! تعیین‌کنندگان وقت دروغ می‌گویند».[۲]
سؤالی که در اینجا ممکن است برای بسیاری ایجاد شود، آن است که فایده علائم ظهور چیست و چرا صدها روایت راجع به نشانه‌های ظهور از سوی معصومین بیان شده است؟ پاسخ‌هایی که به این سؤال داده شده است، عبارتند از:

۱. این علائم می‌توانند جنبه تشریفاتی داشته باشند؛ یعنی خدای متعال به وسیله این علائم، از مقام والای امام عصر تجلیل نموده است؛ همانند حوادثی که هنگام تولد حضرت خاتم‌الانبیا در عالم رخ داد (طاق کسرا فرو ریخت، آتشکده فارس خاموش شد، دریاچه ساوه خشکید و…).

۲. اعلان خطر و جنگ به دشمنان و القای رعب و وحشت در دل‌های مخالفان؛ در روایت آمده است که آن حضرت، به واسطه «رعب و وحشت» یاری می‌شود و به هر سمت‌ و ‌سویی که حرکت نماید، پیشاپیش او ـ به اندازه مسافت دو ماه راه پیمودن ـ رعب در حرکت است.

۳. مژده و بشارت به منتظران و شیعیان، تا تسکین خاطر پیدا نموده و خود را آماده یاری و نصرت آن بزرگوار نمایند.

البته شناخت علائم ظهور، از جمله وظایف شیعیان در زمان غیبت می‌باشد و همان‌گونه که عالم بزرگوار، موسوی اصفهانی رحمه‌الله در کتاب مکیال‌المکارم بدان اشاره نموده است، شناخت حضرت ولی عصر از جمله تکالیف واجب می‌باشد و چون شناختن علائمی که مقارن با ظهور آن حضرت یا نزدیک به آن است، مقدمه شناخت آن بزرگوار می‌باشد، دانستن و شناخت این نشانه‌ها نیز لازمه شناخت آن حضرت و ضروری محسوب می‌شود.

امام محمد باقر علیه‌السلام خطاب به جابر جعفی فرموده‌اند:

«ای جابر! بر زمین بنشین و دست و پایی نجنبان (فعالیتی نکن) تا نشانه‌ای را که برایت یاد می کنم ببینی».[۳]
بنابراین تردیدی نیست که علم به ظهور آن حضرت، در گرو آشکار‌شدن علامت‌های حتمی ظهور آن بزرگوار می‌باشد؛ اما شناخت خود آن حضرت، با بیانات و معجزاتی که برای بینندگان و حاضران در خدمتش انجام می‌گیرد، حاصل خواهد شد.

ائمه اطهار، نشانه‌های ظهور را برای اصحاب و شیعیان خویش بیان فرموده‌اند تا آنها با مراجعه به آن احادیث، در کوران فتنه‌ها دچار شک و تردید نشده و در دین خود ثابت‌قدم بمانند و همچنین راست‌گویان از مدعیان و دروغ‌گویان متمایز گردند. با تمام این اوصاف، در مطالعه علائم ظهور به این حقیقت امیدوارکننده برمی‌خوریم که ظهور امام عصر، لزوماً در گرو تحقق نشانه‌های یاد شده و موقوف به وقوع علائم نمی‌باشد. داود‌بن‌قاسم از امام جواد علیه‌السلام پرسید: یا بن‌رسول‌الله ! آیا خداوند در امور حتمی؛ مانند علائم حتمی ظهور امام عصر، تغییری ایجاد می‌کند؟ آن حضرت در پاسخ فرمودند:

«آری؛ خداوند ممکن است در علائم ظهور ـ حتی اگر حتمی باشند ـ بر طبق صلاح‌دید خود و برای آزمایش مردمان، تغییر ایجاد نماید». داود می‌گوید: به آن حضرت عرض کردم: ترس آن دارم که خداوند در امر ظهور حضرت حجت نیز تغییری حاصل کند و اصلاً ظهوری انجام نشود و فرجی در کار نباشد!

حضرت در پاسخ فرمودند:

«ظهور او از جمله وعده‌های الهی می‌باشد، [و بر طبق قرآن کریم] خداوند متعال هیچ‌گاه در وعده خود تخلف نمی‌نماید».[۴]
در روایات آمده است که:

«یصلح الله امره فی لیلة؛ خداوند، امر ظهور آن حضرت را در یک شب اصلاح می‌فرماید».[۵]
همچنین در احادیث متعددی، به شیعیان توصیه شده است که هر صبح و شام منتظر فرج باشند؛ بنابراین باید دائماً برای فرج آن حضرت دعا کنیم و از خداوند متعال، تسریع در امر فرج را طلب نماییم و تنها منتظر وقوع علائم نباشیم؛ چرا که خداوند تبارک و تعالی بر هر کاری تواناست و قطعاً می‌تواند ظهور امام عصر را بدون وقوع علائم حتمی و غیر‌حتمی محقق فرماید.

پی‌نوشت‌ها

۱. غیبت، شیخ طوسی، ص۱۷۶.

۲. اصول کافی، ج۱، ص۳۶۸.

۳. غیبت نعمانی، باب۱۴، ح۶۷.

۴. همان، باب۱۸، ح۱۰.

۵. بحارالانوار، ج۳۶، ص۱.