مروجان یوگا در حوزه مدیتیشن ادعا می کنند که انسان ها با انجام تکنیک های جسمی، ذهنی و تنفسی می توانند به عرفان، معنویت و شکوفایی روحی برسند.

اگرچه یوگا در ابتدا در قالب نوعی ورزش مطرح شد اما هم اکنون به عنوان یک آیین معنوی مطرح است که برای خود مبانی و نظام فکری در کنار تکنیک‌های خاص دارد، تکنیک های یوگا معمولا در سه حوزه جسم انسان یعنی همان تکنیک های فیزیکی و دوم حوزه ذهن انسان و سوم حوزه “تنفس” تقسیم بندی می شود. برای بررسی اثرات این تکنیک ها روی افراد و اثبات این ادعا که آیا این تکنیک ها می توانند انسان را به تهذیب نفس و قرب خداوند متعال برساند گفت و گویی را با حجت الاسلام حمزه شریفی دوست، مدیرگروه عرفان های نوظهور نهاد رهبری در دانشگاه ها انجام داده ایم که مشروح آن را می خوانید.

آیا تکنیک های یوگا اثری در انسان ها دارند، اگر اثر دارند برد این تکنیک ها چقدر است ؟ یوگا در مرحله عمل چه پیامدی دارد و انسان را به کدام سمت می برد؟

یک بعد از این تکنیک ها جسمانی است که به تکنیک های “آسانا “معروف هستند این تکنیک ها در سه گروه اصلی قابل دسته بندی است . فنون جسمی، دوم فنون ذهنی و سوم فنون تنفسی. گروه اول روش هایی برای پرورش جسم است. روش هایی برای تربیت قوای جسمی و یا ترفندهایی است تا برخی از بیماری های جسمی از بدن انسان زدوده شود یا اینکه انسان به سمتی برود که برخی از دردهایی که به آن مبتلاست، علاج شوند.

تنوع تکنیک های جسمی یوگا خیلی زیاد است و برخی گفته اند یوگا تا چند ده هزار حرکت و برخی گفته اند 80 هزار حرکت دارد، ما کاری به تعداد این حرکات نداریم. البته بعضی بانیان یوگا آمده اند دست به انتخاب زده و تعدادی از این تکنیک ها را انتخاب کرده اند تا کسی که می خواهد این تکنیک ها را انجام دهد به تعداد کمی از آنها بسنده و اکتفا کند و سر درگم نشود .

با این تفاسیر این تکنیک ها چه سهمی در سلامت انسان دارند؟

مروجان یوگا ادعا می کنند خواص فعالیت های فیزیکی، بدنی و جسمی این است که انسان سلامت جسمی خویش را بازیابی می کند. خب، از این لحاظ باید ایرادی به یوگا گرفته شود که اگر کسی تکنیک های یوگا را انجام دهد و وقت بگذارد و 500 تکنیک یاد بگیرد باید پرسید فایده این بیش از دیگر ورزش هاست؟ همانطور که فوتبال برای ما یک آثار خوب و مثبتی دارد، در والیبال و حتی در ورزش های رزمی بالاخره سلامت جسمی برای انسان حاصل می شود. آیا یوگا فایده ای بیش از دیگر ورزش ها دارد؟ جواب این است که خیر.

حالا ممکن است ورزشی به خاطر آن ابعاد خشونتی که دارد یک آثار و پیامدهای منفی ای در میدان های رقابت هم داشته باشد، ولی آن آسیب های جسمی که در میدان مسابقه به افراد می رسد بحث دیگری است و ارتباطی با فنون و تکنیک‌های این ورزش ندارد. آسیب هایی که نسبت به ورزش های رزمی وجود دارد برای آن بعد مسابقه ای و رقابتی اش است ولی خود تکنیک هایی که ورزشکار یاد می گیرد در حد یوگا کارآمدی دارد و نکته مهم اینجاست که افراد باید توجه کنند که یوگا از نظر تکنیک های جسمی چیزی به علاوه ورزش های دیگر ندارد.

یعنی اگر کسی بخواهد سلامت جسمی بدست بیاورد فرقی نمی کند به کلاس تمرین یوگا یا ورزش های دیگر برود یا کوهپیمایی کند. البته ممکن است یک ورزشی 40 درصد سلامتی به انسان بدهد و ورزشی 45 درصد و با در نظر گرفتن این تفاوت ها باز ما می توانیم بگوییم در اصل قضیه که همه این ورزش ها سلامتی جسمی به انسان می دهند مشترک است .

تکنیک های جسمی و آسانا در یوگا حدشان همین قدر است که به انسان سلامتی می دهند و بردشان همین قدر است؛ آیا این هنر است ؟ جواب این است اگر هنر هم باشد مخصوص یوگا نیست و مابقی رشته‌های ورزشی هم می توانند چنین ادعایی را داشته باشند.

یوگا

درباره حوزه و تکنیک های ذهنی یوگا توضیح دهید؟

تکنیک های ذهنی یکسری روش ها و فنونی است که در قالب مدیتیشن و مراقبه، افراد انسان وقتی با خود خلوت می کند و به افکار خود سامانی دهند و نسبت به همه چیز نظاره گری محض داشته باشد. آنها می گویند با این حالت افراد به اصطلاح به حالت بی ذهنی می رسند. در نتیجه افکار تشویش آور را به ذهنش راه نمی دهد و سعی می کند فکرش را منسجم کند. طبیعی است با این کار استرس های ذهنی کاهش می یابد.

آیا کسی که به مدیتیشن های یوگا پایبند باشد و آنها را انجام دهد برایش فایده ای دارد؟

این تکنیک ها نیز مانند هر روش و تکنیک ذهنی دیگر ممکن است اثراتی داشته باشد، البته اثر روانی نه روحی. در این حوزه هم یوگا نمی تواند ادعای خاصی کند و خود را منحصر به فرد معرفی کند. خیلی از مکاتب دیگر هم مدیتیشن هایی دارند و اگر کسی از راه مدیتیشن های یوگا وارد نشود و از راه مکاتب دیگر مدیتیشن کند آیا به مرحله خاصی می رسد؟ خیر. تعادل نسبی در حوزه ذهنش ایجاد شده، ولی این که ذهن انسان به سامان برسد و افکار پراکنده انسان کم شود و استرس های انسان کاهش یابد، درست است که عمل مثبتی است، اما آیا ما در عرفان باید به این مسائل اندیشید؟ آیا غایت سیر عرفانی این چیزهاست؟ یوگا که ادعای عرفان بودن دارد، آیا قناعت به این مرحله، واقعا جای افتخار دارد؟

در تمامی مکاتب معنویت گرا چنین پیامدهایی کم و بیش وجود دارد. حتی بعضی از عرفان های بی خدا هم ممکن است ادعاهایی از این دست داشته باشند و حتی منکرین خدا با انجام بعضی تکنیک ها ذهنش کمی قرار و آرام گیرد، که بهترین آرامش ذهنی هم در مکاتب الهی بخصوص دین اسلام با انجام مناسک دینی برای انسان ها حاصل می شود، این هم جایی نیست که یوگا خودش را در صدر ببیند و شأنی برای خودش قائل باشد.

اما آنچه یوگا خیلی مدعی آن است، مسئله معنویت و عرفان است. تکنیک های تنفسی هم سرنوشتشان مانند تکنیک‌های جسمی و ذهنی یوگا است .

یوگا در حوزه عرفان و معنویت چه ادعاهایی دارد؟

مروجان یوگا در این حوزه ادعا می کنند که انسان ها با انجام تکنیک های جسمی، ذهنی و تنفسی می توانند به عرفان، معنویت و شکوفایی روحی برسند. جواب این است که عرفان به معنای راهی است که انسان را به معرفت الهی پیوند می‌دهد و این معرفت هم همان رضایت الهی است.

سوال این است که اگر کسی تمامی تکنیک های یوگا را عمل کند آیا می تواند قسم بخورد که رضایت الهی را بدست آورده است؟ اگر کسی سلامت جسمی و حتی آرامش روحی و روانی که یوگی ها ادعا میکنند همه را تحصیل کند آیا همه استعدادهای معنوی اش شکوفا شده و هدف نهایی از خلقت انسان حاصل شده است؟ هیچ دلیلی و برهان علمی و تجربی دقیقی که این را اثبات کند وجود ندارد. به این معنا که ادعاهایی که در باب یوگا وجود دارد قاصر از این است که اثبات کند انسان با انجام یوگا می تواند به خداشناسی، تهذیب نفس و اینکه و سیر و سلوک الهی برسد.

بنابراین اگر طرفداران یوگا فوایدی که در حوزه جسم، ذهن و تنفس را مطرح می کنند اگر به فرض همه آنها نیز صحیح باشد باز یوگا نمی تواند انسان را به تهذیب نفس برساند و به طریق اولی هیچ گاه نمی تواند انسان را به خدا برساند و این ادعا که یوگا با تکنیک هایش انسان را به خدا می رساند اصلا قابل قبول نیست چرا که پشتوانه عقلی، وحیانی و تجربی مسلم ندارد.

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان