آینده های بدیل تروریست های تکفیری در عراق

ظهور و گسترش بحران تروریست‌های تکفیری در عراق پیامدهای امنیتی قابل توجهی برای همسایگان به همراه داشته است و به نظر می‌رسد در آینده نیز امنیت منطقه غرب آسیا را دستخوش تغییرات گسترده خواهد کرد. بنابراین بحث بر سر بدیل‌های محتمل عراق آینده، پیامدهای امنیتی هر یک از این بدیل‌ها برای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران و در نهایت مناسب­ترین اقدام و استراتژی برای تامین حداکثر امنیت ملی برای جمهوری اسلامی ایران از مهم­ترین دغدغه‌های مطرح برای سیاستمداران و تصمیم‌سازان بوده است.

ادامه مطلب

تروریست‌های تکفیری و آینده‌های بدیل عراق

· تجزیه عراق

یکی از آینده‌های بدیل عراق با فرض تجزیه کشور به سه بخش عمده کردنشین، سنی‌نشین و شیعه‌نشین شکل گیرد. این مهم در صورتی رخ خواهد داد که رفته رفته اختلافات گروه‌ها و جریان‌های شیعی و سنی افزایش یافته و کردها از این وضعیت به نفع خود بهره برده و اعلام استقلال کنند؛ در این صورت و با وجود تسلط تروریست‌های تکفیری بر برخی استان‌ها، برخی سیاستمداران اهل سنت با گرایش به این حکومت، تشکیل حکومتی سنی مذهب را خواستار می‌شوند. در بخش‌های شیعه‌نشین نیز، حکومتی شیعی زمام امور را در دست خواهد گرفت. با اینکه تجزیه عراق با مقاومت‌های شدیدی در عرصه داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی روبرو خواهد شد، اما برخی نیروهای تاثیرگذار از این اتفاق استقبال خواهند کرد. برای نمونه، تجزیه عراق به نفع عربستان، قطر و رژیم صهیونیستی خواهد بود چرا که این رخداد، احتمال تجزیه ایران، ترکیه و سوریه و تضعیف این کشورها را افزایش می‌دهد.

ایالات متحده آمریکا نیز تجزیه عراق به سه کشور مجزا را اتفاقی مطلوب تلقی خواهد کرد چرا که در این حالت هم می‌تواند رضایت رژیم صهیونیستی را کسب کند و هم به جای عراق یکپارچه با سه کشور کوچک و ضعیف روبرو خواهد بود که امنیت و ادامه حیات خود را در برقراری روابط نزدیک با امریکا می‌بینند؛ این مسئله در افق بلند مدت بر میزان نفوذ و قدرت این کشور در منطقه غرب آسیا خواهد افزود.

· فدرالیسم مطلوب امریکا

به نظر می‌رسد این آینده بدیل از مقبولیت بیشتری در محافل بین‌المللی و نزد کشورهای فرامنطقه‌ای همچون ایالات متحده برخوردار است. چرا که هم مانع از به چالش کشیده شدن کل منطقه، به دلیل تجزیه عراق شده و هم حالتی موجه‌تر و دموکراتیک‌تر دارد که منطبق با قواعد آمره بین­المللی است، در عین حال قدرت چانه‌زنی کشورهایی مثل عربستان، قطر، رژیم صهیونیستی و ترکیه و ایالات متحده را افزایش می‌دهد. این تصویر در حالتی رخ خواهد داد که تروریست‌های تکفیری همچنان به صورت قدرتمند در عراق حضور پیدا کرده و به دلیل تداوم بی‌نظمی در کشور و فشار اجتماعی و بین‌المللی، گروه‌های داخلی به توافقی جامع در راستای تغییر قانون اساسی دست یابند که نتیجه آن برپایی نظام فدرالی در عراق است. نظام فدرالی می‌تواند الگوی مناسب و جذابی برای اقلیت‌های منطقه‌ باشد؛ از این روی به نظر می‌رسد از حمایت‌های بیشتری در مقایسه با حالت تجزیه عراق برخوردار باشد.

· تداوم وضعیت موجود، سه عراق بی‌ثبات

یکی از آینده‌های بدیل عراق در کوتاه مدت و چه بسا بلند مدت می‌تواند تداوم وضعیت موجود باشد. در این تصویر تروریست‌های تکفیری همچنان با ارتش عراق درگیر خواهند بود، اختلافات درون حاکمیتی بین شیعیان، کُردها و سنّی‌ها ادامه خواهد یافت و رفته رفته کُردها به مناطق بیشتری دسترسی خواهند داشت، جنگ در عراق شکل فرسایشی به خود خواهد گرفت و هزینه‌های جنگ داخلی تمامی طرفین را متضرر خواهد کرد. کشورهای منطقه نیز از این وضعیت متضرر شده و به دلیل دخالت‌های بیش از حد در عرصه جهانی چهره نامناسبی پیدا خواهند کرد.

در ایالات متحده آمریکا، دو رویکرد به تقابل با هم خواهند پرداخت: رویکردی که معتقد است نبود نیروهای نظامی آمریکا منجر به وضعیت فعلی شده است، و رویکردی که وضعیت فعلی را نتیجه دخالت آمریکا در عراق می‌داند. تداوم وضعیت فعلی می‌تواند کل منطقه را مستعد بی‌نظمی و ناامنی کند و چه بسا رفته رفته امنیت انرژی در منطقه را نیز کاهش دهد. همچنین دامنه درگیری‌‌ها به کشورهای منطقه کشیده می‌شود. ترکیه و لبنان در این حالت با خطر عملیات‌های تروریستی مواجه خواهند شد و خطر درگیری‌های مرزی برای ایران و کویت و … نیز افزایش خواهد یافت.

· عراق یکپارچه خودمختار

تصویر عراق یکپارچه، تصویری است بدون تروریست‌های تکفیری و تقویت قدرت‌ شیعیان در عراق. این وضعیت زمانی ایجاد خواهد شد که یا گروه‌های داخلی با همدیگر بر سر توزیع قدرت به توافق برسند و یا انسجام داخلی شیعیان باعث حذف تروریست‌های تکفیری و در نتیجه سلطه یافتن بر فضای سیاسی – امنیتی داخل کشور شود.

مخالفت‌های مهمی با این بدیل، هم در داخل عراق و هم در خارج از عراق وجود دارد. چرا که همه حمایت‌ها و تلاش‌های داخلی در راستای بر هم خوردن وضعیت قبلی عراق صورت گرفته است. این حالت یعنی: بازگشت یک عراق قدرتمند با سلطه نسبی شیعیان که مطلوب‌ترین حالت برای ایران و جبهه مقاومت خواهد بود. اما مخالفت‌های داخلی و خارجی مانعی بزرگ در مسیر تحقق این بدیل خواهد بود. در این تصویر کُردها مجددا به وضعیت محافظه‌کارانه خود بازخواهند گشت و تلاش خواهند کرد تا در توزیع قدرت سهم بیشتری به خود تخصیص دهند و در عین حال نفوذ بیشتری در داخل عراق بدست آورند.

تهدیدها و فرصت‌های احتمالی برای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران

در تصویر و بدیل نخست برای آینده عراق، که با فرض تجزیه این کشور تجسم شده است تهدیدی که علیه امنیت ملّی جمهوری اسلامی ایران مطرح است افزایش خطر تجزیه از سوی کردها است و در عین حال تضعیف احتمالی محور مقاومت. همچنین خطر یک حکومت افراطی سنی مذهب را نیز در این حالت باید در همسایگی خود پذیرفت. اما در کنار این مخاطرات، می‌توان حکومت کوچک اما قدرتمند شیعی دیگری را تجسم کرد که تحت حمایت ایران اسلامی قرار دارد، چه بسا با حضور رهبریت معنوی آیت­الله سیستانی شاهد الگوبرداری شیعیان عراقی از مدل حکومتی ایران اسلامی باشیم. در این حالت دیگر دغدغه بی‌احترامی به اماکن مذهبی و جریحه‌دار شدن احساسات و تهدید امنیت شیعیان وجود نخواهد داشت.

بدیل دوم، برخی از مخاطرات تصویر و بدیل نخست را با خود به همراه دارد و ضمن به همراه داشتن نقاط قوت تصویر نخست، این ویژگی مهم را نیز با خود دارد که به دلیل اکثریت شیعیان عراقی، در تدوین قانون اساسی جدید می‌توان قوانین فدرالی را به نفع شیعیان تدوین کرد تا در نتیجه قدرت بیشتری در اختیار شیعیان قرار گیرد که در این حالت هم بر اساس قوانین فدرالی و هم بر اساس قوانین ایالتی می‌توان ضمن نفوذ در ایالت شیعه‌نشین از ابزارهای قانونی برای گسترش همکاری با دولت مرکزی استفاده کرد.

در تصویر و بدیل سوم، امنیت ملّی ایران از سوی کشوری بحران زده و مبتلا به جنگ داخلی – یعنی عراق که بیش از 1450 کیلومتر مرز مشترک دارد- تهدید می‌شود. همچنین دائما خطر حمله به اماکن مقدس شیعیان در عراق و چه بسا کشیده شدن وضعیت جنگ و درگیری به داخل خاک ایران نیز وجود دارد.

در بدیل چهارم امنیت ملّی ایران کمتر دستخوش تغییر و تحول خواهد شد. البته این در حالتی است که بازگشت به عراق قبل از بحران تروریست‌های تکفیری، تحت آشتی ملی و توافق گروه‌های سه گانه قدرت در داخل عراق صورت گیرد، چرا که در صورت بازگشت کشور به وضعیت قبل از بحران، آن هم با حمایت قاطع ایران از گروه‌های شیعی، در واقع ایران به عنوان ناجی عراق، نفوذ و سیطره بیشتری یافته و ضمن برانگیختن خشم قدرت‌های منطقه‌ای و کنشگران مخالف داخلی، فضای بیشتری برای قدرت‌نمایی در داخل عراق خواهد داشت.