ایسکا (پایگاه اطلاع رسانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی): علم آینده پژوهی از موضوعات مهم و چالش برانگیز و جدیدی است که می تواند در طراحی پروژه ها، کلان پروژه ها و ترسیم آینده در حوزه سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و … بسیار موثر باشد. از این رو گفتگویی را با حجت الاسلام و المسلمین رحیم کارگر مدیر گروه آینده پژوهی پژوهشکده مهدویت و آینده پژوهی انجام داده ایم.

معنا و مفهوم آینده پژوهی

حجت الاسلام و المسلمین رحیم کارگر در ارتباط با مفهوم آینده پژوهی اظهار داشت: موضوع آینده پژوهی امروزه از موضوعات بسیار مهم و حائز اهمیت است. واقعا برای اخذ تصمیمات درست و برنامه ریزی های مناسب و ارائه سیاست های بجا و موثر برای یک کشور یا سازمان یا نهاد، نیاز هست که اطلاعات نسبتا درست و دقیقی از آینده داشته باشیم. یعنی بتوانیم با نگاه باز و روشن به آینده و تاملات علمی و روشمند درباره آینده، اطلاعات و آگاهی های مناسبی از آینده داشته باشیم و براساس آنها اقدام به برنامه ریزی کنیم. در اینجا دانش آینده پژوهی وارد شده و با ارائه یکسری روش ها و اصول نظام مند در صدد کشف و شناخت و مدیریت آینده است. بر این اساس آینده پژوهی بیشتر از آنکه دانش پیشگویی و یا غیبگویی باشد دانش مدیریت آینده است.

آینده پژوهی چگونه می تواند به برنامه ریزی های ما کمک کند؟

وی در پاسخ به این پرسش که آینده پژوهی چگونه می تواند ما را در پیشبرد اهداف آینده یاری رساند، اظهار داشت: دانش آینده پژوهی ضمن رصد کردن تغییرات مستمر یا منقطع و شناسایی روندها و کلان روندها و با توجه به یکسری از پیشران ها و سیگنال ها، تغییر می نماید و دورنمایی از آینده ارائه می دهد و براساس آن یکسری از توصیه ها و پیشنهادها را برای رودررویی با آینده ارائه می نماید.

وی ادامه داد: از نگاه آینده پژوهی آینده برخاسته از 4 مولفه است. 1. رویدادها 2. روندها 3. اقدامات 4. نوآمدها. این 4 مولفه با هم آینده ممکن ما را می سازند. وقتی که ما نسبت به آینده خود اطلاعاتی بدست آوریم می توانیم به خوبی فرصت ها و تهدید ها را شناسایی کنیم و متناسب با هر یک، راهبردها و سیاست های آینده نگرانه ای اتخاذ کنیم. پس آینده پژوهی عبارت است از شناخت و کنترل آینده. زیبایی آینده پژوهی به خاطر این است که ما را در حال به آینده می کشاند اما نه در خیال و گمان، بلکه آینده ای که نتیجه و دستاورد برنامه های درست ما است. بر این اساس بخش اعظم آینده از تصمیم گیری های درست و اقدامات اساسی ما شکل می گیرد.

مدیر گروه آینده پژوهی پژوهشکده مهدویت اضافه کرد: آینده پژوهی با سه رویکرد 1. هنجاری 2. اکتشافی 3. تصویر پرداز، سعی می کند به نیازهای متفاوت جامعه بشری پاسخ بدهد. در واقع با این سه رویکرد آینده پژوهی هم بعد اکتشافی و شناخت از آینده را مورد توجه قرار می دهد، هم به یکسری سیاست ها و برنامه ریزی ها مبادرت می ورزد و هم اینکه تصویری زیبا و روشن از آینده مطلوب ارائه می دهد. آنچه که برای آینده پژوهی مهم است تغییر وضعیت فعلی به یک وضعیت مطلوب و درست است که پیوند عمیقی هم با گذشته و هم با آینده دارد.

جایگاه آینده پژوهی در معارف دینی

عضو هیئت علمی پژوهشگاه در ارتباط با این سوال که جایگاه آینده پژوهی در معارف دینی را چگونه ارزیابی می کنید، اظهار داشت: در واقع این سوال بر این مبنا است که می توانیم آینده پژوهی دینی داشته باشیم یا نه؟ آینده پژوهی یک ریشه در گذشته طولانی بشر دارد، و یک ریشه هم در تحولات جدید و عصر حاضر. در هر صورت مطالعه آینده یک دانش جدید است که تفاوت های بارزی با طالع بینی، رمالی، ستاره شناسی و …دارد.

وی ادامه داد: روشن است که در همه اینها آینده مورد توجه است ولی آینده پژوهی به جای استفاده در روش های سنتی و غیر قابل قبول، سعی می کند ار روش های ملموس و دقیق تری استفاده کند و کارشناسان بسیاری را درگیر نموده و از تضارب آرا نتیجه گیری خوبی بدست آورد. در آینده پژوهی کسی مدعی دانستن غیب نیست، به همین خاطر توجه خود را معطوف ساختن آینده کرده است.

دکتر رحیم کارگر اضافه کرد: این آینده پژوهی با مبانی غربی و سکولار شکل گرفته چون در مولفه های شناخت آینده بحث مشیت و قدرت الهی را نادیده گرفته و برای اراده انسان نقش مستقل قائل شده است. از این رو است که باید با شکل دادن به آینده پژوهی دینی و اصلاح و بازسازی مبانی و اصول و روش های آن، رویکرد دینی را در مطالعات آینده اتخاذ کنیم، ضمن اینکه برای اراده های انسانی در تغییرات آینده اهمیت قائل هستیم نقش قدرت الهی و نیروهای غیبی را نیز نباید نادیده بگیریم.

وی ادامه داد: همچنین باید به مسائل معنوی اخلاقی نیز توجه کنیم و ارتباط ظاهر با باطن و مادیات با معنویات را مورد توجه قرار دهیم. به عنوان نمونه آینده پژوهی غربی نمی تواند نسبت به تاثیر فساد و انحرافات بر آینده اطلاعی داشته باشد اما از دید قرآن، پاره ای از تحولات آینده به علت فساد و تباهی انسان ها و رفتارهای ناشایست آنها است. در اینجا آینده پژوهی دینی علاوه بر استفاده از روش هایی مانند دلفی، ره نگاشت، سناریو و …و توجه به مسائل ظاهری و مادی به مسائل باطنی و معنوی نیز توجه کرده و تاثیرات آنها را در تغییرات و تحولات نادیده نمی گیرد. پس ما می توانیم یک آینده پژوهی دینی مستقل داشته باشیم که مورد قبول دین هم هست و اتفاقا بسیار کارآمدتر از سایر آینده پژوهی ها می باشد.

وی در ادامه بیان داشت: مهمترین وجه آینده پژوهی بعد چشم انداز ساز آن است. از آنجا که در اسلام جامعه مطلوب و آرمانی همیشه مورد توجه است سعی می کند بشر را به این سمت سوق دهد که ضمن توجه به چشم انداز مطلوب دینی، جامعه را در آن مسیر قرار دهد.

کاربرد آینده پژوهی در مطالعات فرهنگی، سیاسی و ….

دکتر رحیم کارگر در ادامه خاطر نشان کرد: آینده پژوهی امروزه می تواند کاربرد فراوانی در مطالعات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و …داشته باشد. متاسفانه امروزه در ایران به خصوص مراکز حوزوی یا توجه کمتری به آینده پژوهی شده یا نگاه ناقص و نادرستی نسبت به آن می شود. در واقع بعضی از مولفه های آینده پژوهی گرفته می شود و بدون توجه به مولفه های آن یکسری اقدامات به اسم آینده پژوهی صورت می گیرد.

وی افزود: باید توجه کنیم که امروزه علت موفقیت بسیاری از شرکت ها و مراکز اقتصادی تجاری دنیا استفاده درست از آینده پژوهی است. یعنی شرکت هایی مانند سونی، اپل و … با استفاده درست از آینده پژوهی، بخصوص با خلق چشم اندازهای مناسب، توانسته اند گوی سبقت را از سایر رقبای تجاری بربایند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه ادامه داد: براین اساس مطالعات آینده پژوهی در مطالعات سیاسی ضمن رصد کردن تحولات مربوط به صلح و جنگ، روابط کشورها، تعاملات سازمان های بین المللی، طرح موضوعات جهانی مانند تروریسم و … سعی می کند نسبت به عواقب تصمیم گیری ها و برنامه های کشورها هشدارهای لازم را ارائه دهد، و دورنمایی از سیاست بین الملل داشته باشد.

این پژوهشگر حوزه مهدویت و آینده پژوهی ادامه داد: در زمینه اقتصادی و تجاری نیز آینده پژوهی ضمن شناسایی نیازهای آینده بشر، سمت و سوی رقابت های اقتصادی را به سمت مطلوب تغییر می دهد و بحران های اقتصادی مانند بیکاری، تورم و… را گوشزد می نماید.

وی در رابطه با حضور آینده پژوهی در حوزه فناوری نیز بیان داشت: آینده پژوهی درحوزه فناوری ورود بسیار جالبی داشته و مهمترین وجه آن ایجاد تکنولوژی های جدید در آینده است. اگر قبلا رمان نویس ها با تخیل خود از تکنولوژی آینده صحبت می کردند، اکنون متخصصان در واقعیت از نانوتکنولوژی، هوش مصنوعی و … صحبت می کنند.

وی اضافه کرد: آینده پژوهی در حوزه زیست محیطی نیز با نگرانی بحث آینده محیط زیست را پیگیری می کند و آینده کره زمین را به طور مستمر رصد می کند و از خطرات آلاینده ها و اقدامات انسانی محیط زیست صحبت می کند. و در نهایت امروز آینده پژوهی با ورود به مطالعات اجتماعی و فرهنگی، نقش بسیار مهمی را در عرصه فرهنگ و اجتماع ایفا می کند. در واقع وضعیت شهرنشینی، وضعیت سالمندی جهان، ترافیک، خانواده و امثال اینها از مسائل مورد علاقه آینده پژوهی است که پروژه های مهمی را در این زمینه انجام داده اند.

انتهای پیام/113

منبع: ایسکا: (پایگاه اطلاع رسانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی)