ایسکا (پایگاه اطلاع رسانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی): حجت الاسلام و المسلمین دکتر رحیم کارگر مدیر گروه اینده پژوهی پژوهشکده مهدویت و آینده پژوهی؛ عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی؛ استاد مرکز تخصصی مهدویت حوزه علمیه قم و معاون پژوهشی انجمن علمی مهدویت حوزه علمیه قم در یادداشتی به بررسی ارتباط مرگ پادشاه عربستان سعودی با حوادث قبل از ظهور پرداخته است.

مرگ پادشاه عربستان ، خود به خود برای ما حائز اهمیت چندانی نیست و در حد یک خبر معمولی که گاهی از نقاط مختلف دنیا شنیده می شود ، برای ما عادی جلوه می نماید ! اما مساله زمانی اهمیت و توجه می یابد که در نشانه های ظهور امام زمان خبر از مرگ حاکم حجاز به نام عبد الله و ارتباط آن با تحولات بزرگ منتهی به ظهور امام زمان مطرح شده است !! کسانی که دلمشغولی شان گذشته و حال است ، هر نوع نگاه و تحلیل مربوط به علایم ظهور و پیوند آنها با حوادث و رویدادهای منطقه ای و جهانی را بر نمی تابند و هر نوع تحلیل و استنباطی را محکوم به شکست و غیر قابل باور می دانند!! از طرفی عده ای نیز بدون هیچ پشتوانه علمی و تخصصی ، هر نوع تحول و رویدادی را به صرف پاره ای از مشابهت ها و همسانی ها با نشانه های ظهور امام زمان ، به وقایع ظهور تطبیق می دهند و گاهی شور و هیجان های کاذب ایجاد می کنند !! حد علمی و وسط این نوع تحلیل ها چیست ؟؟ آیا کاملا به همه حوادث و رخ دادها باید بی توجه بود و امر مقدس ظهور را مربوط به آینده های بسیار دور دانست که ربطی به انسان ها و تلاش ها و زمینه سازی های آنان ندارد!؟ یا اینکه هر پدیده ای را بلافاصله به امر شریف ظهور نسبت داد و هر آن در پس این واقعه منتظر قیام و ظهور منجی موعود بود !! نگارنده که سالیان متمادی است هم در امر مهدویت مشغول پژوهش و تحقیق بوده و هم در زمینه آینده پژوهی ؛ نه می تواند به رویدادها و تحولات بی اعتنا باشد و نه می تواند بدون امعان نظر دقیق در روایات فورا حکم به تحقق نشانه ای از علایم ظهور بدهد و نه اینکه به میراث گران بهای آینده شناسی روایات بی اعتنایی کند !! پس حد متعادل را در آن می داند که اولا همه ابعاد و زوایای روایات نشانه های ظهور را در نظر بگیرد و هم به مجموعه همه حوادث و رویدادها نظر داشته باشد تا بتواند به تحلیل واقع بینانه تری دست یازد!! همچنین به فهم درست تری از خود نشانه ها دست پیدا کند . بر این اساس چه بسا خود یک واقعه فی نفسه اهمیت چندانی نداشته باشد ؛ اما پیامدها و رویدادهای مترتب بر آن مد نظر روایات بوده باشد !! برای مثال در همین روایات مربوط به مرگ حاکم حجاز به نام عبد الله و ارتباط آن با نزدیک بودن ظهور ، می توان به مطالب عمیق تر و دقیق تری دست یافت که حتی مورد توجه خاص کارشناسان امر بین الملل و آینده پژوهان قرار دارد ! در واقع مرگ خود عبد الله ، موتور محرکه ای برای تحولات مهم تر بعدی است که می تواند نقش مهمی در نزدیک بودن ظهور ایفا کند و آن عبارت است از عدم ثبات سیاسی در دولت های بعد از مرگ عبد الله و وجود نزاع قدرت شدید در بین مدعیان قدرت و تضعیف داخلی و خارجی حجاز( عربستان). در واقع عربستان بعد از عبد الله کشوری خواهد بود که به شدت ضعیف شده و دچار اختلافات داخلی گردیده و خلا قدرت بزرگی در آن به وجود خواهد آمد !! این مساله از دید تیزبین هیچ یک از کارشناسان منطقه ای و جهانی مخفی نمانده و همه آنها منتظر تحولات بزرگی هستند که کشور سعودی را به لبه پرتگاه نزدیک کند . این در حالی است که هر آن احتمال تغییرات مهم تر و بزرگ تر در یمن و سوریه و عراق و مصر می رود. خیزش های امت مسلمان منطقه ، تداوم شکوهمند انقلاب اسلامی ایران ، تقویت جبهه حق طلبان در یمن و لبنان و عراق ، فجایع و جنایت های رخ داده در سوریه و عراق و ترس و نا امنی در این مناطق ، رسیدن پیام مهدویت به جهان ، و نیز گسترش ظلم و جور جهانی از سوی سردمداران امریکا و اروپار و اسرائیل غاصب و … همه و همه می تواند علایم هشدار دهنده قوی یک تغییر بزرگ در جهان باشد ! به یقین در چنین موقعیتی بر همه ما لازم است ضمن پرهیز از تعجیل و تطبیق ، همه حوادث را پیگیری کنیم و خود را آماده هر نوع تحول و دگرگونی بزرگ در منطقه و حتی جهان بکنیم !! البته باید علاوه بر نشانه های تغییر ، سایر شرایط و زمینه های یک انقلاب بزرگ جهانی را نیز در نظر بگیریم و متوجه باشیم که باید منظومه ای از علل و شرایط در کنار نشانه ها قرار گیرد تا مساله حتمی و یقینی ظهور به وقوع بپیوندد. پس به خودی خود مرگ عبد الله نقش مستقیمی در ظهور ندارد تا بگوییم چرا با مرگ فلانی چرا هیچ اتفاقی نیفتاد !؟؟ پس در صورت ارتباط این واقعه با نشانه های ظهور ، باید منتظر وقایع شتابناک و کوبنده در منطقه حجاز باشیم !! والا ممکن است این نوع علامت ها هیچ ارتباطی با ظهور نداشته و صرفا پاره ای از مشابهت ها در آن وجود داشته است !! به همین جهت واقع بینی ، دقت نظر ، نگاه فراگیر به همه رویدادها و انتظار درست و مداوم از بایستگی های امروز ما در قبال هر نوع تغییر ناگهانی باشد !! در اینجاست که باید دانش آینده پژوهی را در خدمت آموزه های مهدویت و رشد و شکوفایی جامعه منتظر قرار داد و روح امید و آینده نگری و صلابت و استقامت را در دلهای همگان دمید !! از طرفی منتظران مجاهد باید در آماده باش دائمی باشند و ضمن عمل به تکالیف و وظایف عادی و روزمره فردی و اجتماعی خود به بهترین وجه ، خود و جامعه را برای آن واقعه بزرگ آماده و مجهز سازند . در این صورت تقدیم و تاخیر ظهور هیچ مشکلی ایجاد نمی کند و باعث تردید و حیرت نمی شود. منطق ظهور ، منطق آماده باش مستمر و در عین حال غافلگیر کردن دشمنان و بهره مندی از فرصت های مناسب اقدام است . در تحلیل آینده پژوهانه از این مساله توجه به سه نکته اساسی ، بایسته و ضروری است :

یک . آینده پژوهی و مواجهه درست با آینده

آینده پژوهی دانش و مهارتی است که به ما مدیریت ، هدایت ، راهبری و ساختن آینده را یاد می دهد تا در تند باد حوادث ، تغییرات ،روند ها ، مسائل نوظهور و … غافلگیر نشویم و آماده رودرویی و مواجهه با آینده باشیم !! جهان معاصر عرصه تغییرات و دگرگونی های گسترده و شتابنده است. تحولات چنان غافل گیر کننده و برق آسا از راه می رسند که کوچکترین کم توجهی به آن می تواند به بهای گزاف غافلگیری راهبردی در تمام عرصه های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و حتی فرهنگی تمام شود. در واقع نباید هیچ مساله ای درباره آینده نادیده گرفته شود حتی احتمالات ضعیف و غیر قابل توجه. در این صورت هیچ گاه غافلگیر نخواهیم شد و همیشه آماده مواجهه با هر چیزی خواهیم بود . از این رو دیده بانی و رصد تحولات مختلف و به ویژه ضرورت کندوکاو آینده، برای ارایه تصویری از رخدادهای آینده امری غیر قابل اجتناب است !! در واقع آینده‌پژوهی می‌کوشد از قبل و با پیش‌بینی کردن و بررسی احتمالات و علایم تغییر و شناخت پیشران ها، فرصتی برای واکنش مناسب ایجاد کند .

برخی از آینده پژوهان هوشیاری محیطی را مهم ترین ابزار برای ساختن آینده می دانند. در حقیقت بدون پایش محیطی بهره برداری از تکنیک ها و روش هایی که برای آگاهی از شرایط آینده به کار می روند، میسر نخواهد بود. یک آینده پژوه همواره شرایط پیرامونی خود را زیر نظر می گیرد و نشانه های تغییر را شناسایی می کند. آگاهی از شرایط محیطی از آن جهت حایز اهمیت است که برنامه ریزی های واقع بینانه در هماهنگی با تغییرات محیطی رشد یافته و تغییر می کنند. از دیدگاه دانش آینده پژوهی کمک به برنامه ریزی بهتر در شرایطی امکان پذیر خواهد بود که آگاهی مناسبی از متغیرهای محیطی و تاثیرات آنها بر تصمیم ها و انتخاب های خود داشته باشیم. بدین جهت دیده بانی و داشتن مجموعه ای از هوشیاری های فرهنگی ، سیاسی و اجتماعی ضروری و بایسته به نظر می رسد. دیده‌بانی به معنای پایش مستمر تغییرات جهانی در زمینه‌های مختلف است که بوسیله یک اندیشکده یا یک گروه علاقه مند به آینده پژوهی انجام می‌گیرد. دیده بانی که یکی از ساده‌ترین و در حین حال موثرترین روش‌های آینده پژوهی است، نوعا بر پایه بررسی نظام مند محتوای مطالب روزنامه‌ها، مجلات، پایگاه‌های اینترنتی و دیگر رسانه‌ها، به منظور کشف علامت‌های تغییرات صورت گرفته، انجام می‌شود و دارای نتایج ارزشمندی است.

دو. آینده پژوهی و آماده باش دائمی منتظران

در روایات مربوط به ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف تأکید ویژه‌ای بر «تهّیا» شده است. «تهیا» به معنای آمادگی، مهیا شدن، فراهم کردن و… آمده است. «تهّیأت للشیء»؛ یعنی، برای آن کار آماده شدم و ساز و برگ آن را فراهم ساختم. کلماتی که در روایات و ادعیه (مانند «اللهم من تهّیأ و تعَبّأ و اَعدّ و استعد») آمده، به یک معنا هستند.انسان برای انجام هر کاری و اقدامی، به آمادگی قبلی و فراهم کردن ساز و برگ، نیاز دارد؛ هرچند اندازه آن امر مهم‌تر و بزرگ‌تر باشد، نیاز به آمادگی پیشین، نیز بیشتر است. آمادگی قبلی، با دانش و اطلاعات پیشین، بهتر صورت می‌گیرد و هر اندازه انسان نسبت به تحقّق آن و ابعاد و زوایای مختلف آن آگاه‌تر باشد، می‌تواند اقدامات مناسبت‌تری انجام دهد و آماده‌تر باشد.

یکی از مباحث مهم در «انتظار پویا»، یادکرد مداوم و پیوسته ظهور امام زمان و آمادگی کامل و آگاهانه نسبت به ظهور او و مهیا شدن برای یاری قیام جهانی است. این آمادگی می‌تواند ابعاد مختلفی داشته باشد (آمادگی اطلاعاتی، نظامی، سیاسی، فرهنگی و …). هر منتظری براساس شرایط زمانی و مکانی، باید آمادگی‌های بایسته را در خود فراهم سازد. این آمادگی فراتر از انتظار و توقّع و ترقّب است؛ این یعنی قراردادن زندگی در مسیر ظهور و اعلان همکاری و همراهی با انقلاب جهانی. پیشوای ششم امام صادق علیه السلام می‌فرماید: «باید هر یک از شما برای خروج قائم آماده باشد (لیعدّن احدکم)؛ هر چند با تهیه کردن تیری باشد. وقتی خداوند ببیند کسی به نیت یاری مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف اسلحه تهیه کرده، امید است عمر او را دراز کند تا ظهور او را درک نماید و از یاوران مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف باشد».«لیعدَّن احدکم لخروج القائم و لو سهماً…»؛ (نعمانی،الغیبه، ص‌32، ح 10؛ مجلسی، بحار الانوار، ج 52، ص‌366.)

«آینده‌پژوهان در جامعه منتظر »، باید ضمن رصد کردن تحولات سیاسی و اجتماعی منطقه و جهان و و پیگیری وقایع و رویدادهای مختلف – بخصوص در زمینه هایی که در روایات بدان ها اشاره هایی شده است – بتوانند آگاهی‌های لازم را به منتظران ارائه دهند و آنان را در ایجاد آمادگی‌های نظامی و سیاسی و فرهنگی یاری بخشند و سطح آگاهی‌ها و تحلیل‌های آنها را از اوضاع داخلی و منطقه ای و جهانی بالاتر ببرند. همچنین انگیزه‌های لازم را برای بالا بردن توانایی‌های جمعی و آمادگی مستمر فراهم سازند. باید به روشنی بدانیم که یاری حضرت مهدی (عج) بدون این آگاهی‌ها و توانایی‌ها و اطلاع‌کافی از تغییرات و تحوّلات محیطی ، امکان‌پذیر نیست؛ در دعاها نیز می‌خوانیم:«خداوندا! همچنان که دل مرا با یاد حجّت خود «مهدی»، آباد و زنده ساختی، سلاح مرا نیز در راه یاری او آماده و آخته‌ساز». «اللهم کما جَعلَتَ قلبی بذکره معمورا، فاجعل سلاحی بنصرته مشهوراً»؛( مفاتیح الجنان، زیارت امام در سرداب مقدس)

بر این اساس رصد کردن همه تحولات بزرگ و کوچک و یاد کرد مداوم نهضت جهانی امام مهدی (عج) و آمادگی برای یاری این انقلاب بزرگ، راهبرد اصلی جامعه منتظر به حساب می‌آید. در روایتی از امام کاظم (ع) آمده است: «هر کس اسبی را به انتظار امر ما نگاه دارد و به سبب آن دشمنان ما را خشمگین سازد ـ در حالی که او منسوب به ماست ـ خداوند روزی‌اش را فراخ گرداند، به او شرح صدر عطا کند، او را به آرزویش برساند و در رسیدن به خواسته‌هایش یاری کند» ؛ «من ارتَبَط دابّةً متوّقِعاً به امرنا و یغیظ به عدوَّنا و هو منسوبٌ الینا اَدَّر اللهُ رِزقه و شَرَحَ صَدرَه و بَلَّغَهُ اَمَله و کان عَوناً علی حوائجه»؛( کلینی ، کافی، ج6، ص‌535، ح )1.

کلینی از ابوعبدالله جعفی روایتی را نقل می‌کند که توجّه به مفاد آن بایسته است: «حضرت ابوجعفر محمد بن علی باقر (ع) به من فرمود: منتهای زمان مرابطه (و آمادگی نظامی)، نزد شما چند روز است. عرض کردم: چهل روز. امام فرمود: ولی مرابطه (و آمادگی) ما مرابطه‌ای همیشگی‌ (و پیوسته) است»؛ «قال لی ابوجعفر محمد بن علی علیهما السلام: کم الرّباط عندکم؟ قلت: اربعون. قال علیه السلام: لکن رباطَنا الدَّهر»؛ (کافی، ج8، ص‌381، ح 576 ) علامه مجلسی در شرح این روایت می‌نویسد: «بر شیعیان واجب است که خود را بر یاری و طاعت امام بر حق آماده سازند (ان یربطوا انفسکم علی طاعة امام الحق) و منتظر فرج باشند و برای یاری نمودنش، مهّیا گردند (یتهیأ لنُصرته)».( مرآة العقول، ج 26، ص‌586)

سه . آینده پژوهی و دیده بانی دائمی منتظران

آینده پژوهان در جامعه منتظر ، همیشه باید چشم انتظار وقایع مهم آینده و در حال دیده بانی رویدادها و حوادث و حتی رخ دادن احتمالی نشانه های ظهور باشند. این وظیفه و تکلیفی است که در لسان روایات و دعاها بر عهده منتظران گذاشته شده است . «ترقّب»، به معنای مراقبت و محافظت دائمی و کنترل و نظارت است. این کلمه از «رقبه و رقوب» به معنای حفظ و انتظار است. در صحاح و قاموس، رقیب به معنای حافظ و منتظر آمده است. راغب آن را به معنای احتراز و انتظار گرفته است؛ چنان که قرآن می‌فرماید: >فَأَصْبَحَ فِی الْمَدِینَةِ خَائِفًا یتَرَقَّبُ (قصص(28):21)؛ یعنی، موسی صبح کرد، در حالی که ترسان بود و انتظارش را می‌کشید. ( قاموس قرآن ، پیشین، ج 2، ص‌112 و 113) به نظر برخی «رقیب و ارتقب»،‌ در اصل از «رقبه» (به معنای «گردن») گرفته شده است و از آنجا که افرادی که منتظر چیزی هستند، پیوسته گردن می‌کشند، به معنای انتظار و مراقبت از چیزی آمده است. رقیب نیز در اصل به کسی می‌گویند که از محلّ مرتفعی، به اوضاع نظارت می‌کند و سپس به معنای حافظ و نگهبان چیزی آمده است؛ زیرا نگهبانی از لوازم نظارت است. (ناصر مکارم و دیگران،تفسیر نمونه، ج 4، ص‌49 و ج 21، ص‌218)

«ترقّب» (دیده بانی مؤثر) نیز از اموری است که منتظران منجی موعود خود را ملزم به رعایت آن می‌دانند و در پس انتظار مستمر، موشکافانه و آگاهانه حوادث و رویدادها را رصد می‌کنند و مراقب اوضاع و احوال روزگار خود و آینده هستند و در واقع نسبت به رویدادها و اوضاع بی‌تفاوت و ساکت نیستند؛ چنان‌که در زیارت حضرت صاحب‌الامر می‌گویند: «اگر روزگاران طولانی و عمرها بلند شود، جز این نیست که یقینم دربارة تو افزون می‌شود و عشق و دوستی‌ام برای تو زیاد می‌گردد… و برای ظهور تو متوقع و آماده خواهم بود و برای جهاد در رکاب پیشگاه تو، چشم به راهی و دیدبانی خواهم کرد (و لجهادی بین یدیک مترقّبا)».( مفاتیح‌الجنان، زیارت صاحب‌الامر)

«مترقّب» کسی است که دائماً مراقب اوضاع بوده و از افتادن در دام‌‌ها و حوادث ناشناخته محافظت می‌کند. از امام صادق (ع) دربارة نشانه‌ها و حوادث آخرالزمان نقل شده است: «می‌بینی که گناه کردن علنی شده است… می‌بینی که عاق والدین آشکار می‌شود… نشانه‌های حق کهنه می‌گردد. پس از این مسائل بر حذر باش و از خداوند نجات بخواه و بدان که مردم در خشم و غضب الهی هستند و خداوند بنا به مصلحتی به آنها مهلت داده است. پس مراقب باش (فَکُن مترقّباً) و تلاش کن که خداوند تو را در میان آنها نبیند».( صافی گلپایگانی، منتخب الاثر، ص‌425.)

بر این اساس انتظار ظهور منجی موعود، با دیده بانی مؤثر و فعّالانه آینده پیوند دارد و شناخت اوضاع و پدیده‌ها برای در امان ماندن از پیامدهای سوء آنها، ضروری است؛ به خصوص که اوضاع جهان – بخصوص منطقه خاورمیانه – در عصر قبل از ظهور نابسامان و آشفته خواهد بود. چنان که حضرت علی (ع) در پاسخ به سؤال مالک اشتر (دربارة زمان قیام حضرت مهدی ) می‌فرماید: «هنگامی که نابود شونده، نابود شود و حقایق مخفی گردد و ملحق شونده، ملحق گردد (مردمان به حکومت‌ها ملحق شوند) و پشت‌ها سنگین شود و کارها و اشیاء نزدیک به هم گردد… پس در زمانی که این علایم واقع شد، مردمانی خروج می‌کنند که گناه و جنایاتی مرتکب می‌شوند و «جزائر» را مالک می‌گردند … و عراق را فتح می‌کنند و با ایجاد (ترس) و خونریزی، از شکاف باز می‌دارند؛ پس در آن هنگام مراقب باشید و (چشم و حواستان را متوجّه امام زمان کنید که) به زودی ظهور خواهد کرد (ترقّبوا خروج صاحب الزمان)».( سید مصطفی کاظمی، بشاره الاسلام ، ص‌74)

در واقع این توجّه به آینده، بیانگر وظیفه و مسؤولیت منتظران نیز می‌باشد که در آن زمان مراقب اوضاع بوده و برخلاف جهت رویدادها قرار گیرند و مواظب همه چیز باشند و در عین حال در این دوران مترصد ظهور منجی موعود هم باشند در روایت دیگری آمده است: «هنگامی که فاسقان بر مردم حکومت می‌کنند و انسان‌های رذل رهبر آنها می‌شوند، مردم از ترس به آنها احترام می‌گذارند! غنا و موسیقی آشکار می‌شود. هر امّتی، امّت قبل از خود را لعن می‌کند. در این زمان منتظر باد سرخ، زلزله، مسخ، خسف و نشانه‌های دیگر خداوند باشید (فارتقبوا عند ذلک ریحاً حَمراءَ و زلزلةً و مسخاً و قذفاً و آیاتٍ تتابَعُ) که یکی پس از دیگری، همچون حلقه‌های گردن‌بند،‌ بر شما نازل می‌شوند».( ابن شعبه حرّانی، تحف‌العقول، ص‌31)

براساس این روایت روشن می‌شود که یک آینده‌پژوه، تمامی پدیده‌های طبیعی، سیاسی و اجتماعی، فرهنگی و … را شناسایی می‌کند و برای محافظت خود و جامعه از آنها،‌ برنامه‌های لازم را ارائه می‌دهد. صاحب جواهر در شرح روایتی از امام باقر علیه السلام (رباطنا الدهر)( کافی، ج 8، ص‌381، ح 576 )می‌نویسد: «مرابطه در این روایت به معنای اراده انتظار فرج در تمام ساعات شبانه‌روز است (ارادة ترقّب الفرج ساعةً بعد ساعةٍ)؛ همچنان که در بعضی، از روایات به این معنا اشاره شده است…»( جواهرالکلام، ج 21، ص‌43.)

در هر حال امروز آینده پژوهی دینی جزو ضرورت های جامعه منتظر است که می تواند ما را در ارائه تحلیل های درست از آینده و ساختن آینده مطلوب یاری رساند و مانع غافلگیری و ناکارآمدی و عقب ماندن ما از تحولات شتابناک جهانی و منطقه ای گردد.

انتهای پیام/113

منبع: ایسکا: (اختصاصی پایگاه اطلاع رسانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی)