سوره نساء/ آيه 35: «وَإِنْ خِفْتُمْ شِقَاقَ بَيْنِهِمَا فَابْعَثُوا حَكَمًا مِنْ أَهْلِهِ وَ حَكَمًا مِنْ أَهْلِهَا إِنْ يُرِيدَا إِصْلَاحًا يُوَفِّقِ اللَّهُ بَيْنَهُمَا ۗ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيمًا خَبِيرًا»
با توجّه به اينكه داور نقش اصلاحگرى را انجام مىدهد شايسته است افزون بر شرايط عامّه تكليف – يعنى بلوغ، عقل، حرّيت و اسلام- ويژگىهاى ذيل را نيز داشته باشد:
1. خويشاوند بودن:
قرآن در اختلافهاى خانوادگى سفارش مىكند كه داوران از ميان خانواده زن و مرد برگزيده شوند.(نساء35) آنان امتيازهايى دارند كه ديگران فاقد آن هستند. خانواده كانون احساسات است و خويشاوند بهتر مىتواند بر احساسات تأثير بگذارد. از طرفى، اسرار خانواده پوشيده مىماند. دلسوزى خويشاوند، بيشتر از بيگانه است؛ افزون بر اين، زوجين اسرار خود را در حضور خويشاوند بهتر از بيگانه آشكار مىكنند. به نظر برخى، خويشاوند بودن در داور شرط نيست و ذكر «اهل» درآيه براى افضليّت است.
2. رعايت تقواى الهى:
«إِنَّما المُؤمِنونَ إخوَةٌ فَأَصلِحوا بَينَ أَخوَيكُم وَاتَّقُوااللَّه»؛ مؤمنان برادر يكديگرند؛ پس دوبرادر خود را آشتى دهيد و تقواى الهى پيشه كنيد.(حجرات/49) از پيامبر(صلى الله عليه وآله) نيز روايت شده كه فرمود: آشتى بين مسلمانان روا است؛ مادامى كه حلالى را حرام و حرامى را حلال نكند.
3.عدالتجويى:
معناى حكميّت، نگاه عادلانه است و داور نيز مانند قاضى بايد به دو طرف درگيرى به طور مساوى بنگرد تا بتواند بين آنها آشتى برقرار كند. قرآن مىگويد: «فأَصلِحوا بَينَهُما بِالعَدل = ميان آنها [=دوگروه متخاصم]به عدالت* صلح برقرار سازيد» (حجرات/49، 9) و اصلاح بالعدل، فقط به زمين گذاشتن سلاح و فرونشاندن اختلاف نيست؛ بلكه با اجراى عدالت و تأمين حقوق متخاصمان حاصل مىشود؛ بدين معنا كه اگر از متخاصمان،حقّى پايمال شده يا خونى ريخته شده است كه منشأ درگيرى بوده، بايد جبران شود وگرنه اصلاح «بالعدل» نخواهد بود.
4.خيرخواهى و رازدارى:
داوران تَحكيم بايد اراده اصلاح داشته باشند؛ زيرا اگر نيّت آنها خير باشد و دلسوزانه وارد ميدان شوند، خداوند نيز ميانجىگرى آنها را مبارك و بين متخاصمان، الفت برقرار مىكند. رمز تأكيد قرآن بر گزينش داور از ميان خويشاوندان، اين است كه آنها دلسوزتر و بر حفظ اسرار خانواده جدّىترند. برخى گفتهاند: حكمين بايد بر حفظ آبروى خانواده حريص و درباره كودكان خردسال دلسوز باشند.
5. انگيزه الهى:
مصلح اگر براى طلب خشنودى خدااين كارراانجام دهد، از پاداش عظيم الهى بهرهمند خواهد شد.(نساء/4) از اين آيه به دست مىآيد كه نيّت مصلح دراصلاح ميان مردم بايد كسب رضاى الهى باشد، نه اغراض مادّى و دنيايى؛ در نتيجه، متخاصمان نيز هنگامى كه صدق نيّت او را ببينند، سخن او را مىپذيرند و اصلاح برقرار خواهد شد.
منبع:
دائرة المعارف قرآن كريم ج1 ص271و272