اسراف یعنی چه؟

معنی و مفهوم اسراف:

 اسراف

در لغت به معنی تجاوز و زیاده روی است و بنابراین دراغلب امور و در تمام افعال و

اعمال انسانی متصور است.

یکی از علمای اخلاق اسلامی در تعریف اسراف و انواع آن می گوید:

«اسراف، به معنای تجاوز از حد و زیاده روی کردن است و آن یا از جهت کمیت است که صرف

کردن مال است در موردی که سزاوار نیست هر چند به مقدار درهمی باشد و یا از جهت

کیفیت است و آن صرف کردن مال است در موردی که سزاوار است، لکن بیشتر از آن چه

شایسته است و از همین رو بعضی صرف مال را در موردی که سزاوار نیست تبذیر گفته اند و

صرف مال را در زیادتر از آنچه سزاوار می باشد، اسراف دانسته اند.»[1]

به طور کلی اسراف این است که انسان بی جا و بیش از شأن خود مصرف کند. اسلام به همه

اجازه داده که مالی را که تولید می کند به آن مقداری که لازم دارد و نیاز اوست، در

حد شأن و مرتبه خود مصرف کند. همه می توانند خانه، ماشین و لباس و … در شأن خود

تهیه نمایند و اگر در صورت توان از مقدار لازم بخل بورزد و خانواده خویش را در سختی

قرار دهد، نیز مورد مذمت قرار می گیرد.

اگر مصرف زیاد در مسیر خدا باشد و در مورد خودش باشد نه تنها منع نشده بلکه ممدوح و

مورد تأیید است. امیر المؤمنان(ع) قنات های فراوانی را حفر نمود و همه را برای خدا

وقف کرد. اگر فردی درآمد زیادی دارد بعد تأمین نفقه اهل و عیال در حد شأن آنها می

تواند زیادی اموال خود را در راه کمک به فقرا ساختن مسجد و بیمارستان و مدرسه و …

مصرف نماید و هیچ کسی جلوی این مصرف را نگرفته و نخواهد گرفت بلکه اسلام تشویق هم

نموده است.

پس در اسلام آنچه مذموم است مصرف نابجاست و اسراف نمودن و بیش از اندازه مصرف کردن

در مسیری است که فایده ای در جهت خدایی شدن انسان و تامین معاش خانواده ندارد. ولی

مصرف زیاد در مسیر صحیح و خدایی نه تنها مذموم نیست که پسندیده و مورد تشویق نیز می

باشد. همان گونه که در آیه 31 سوره اعراف آمده است:

«کُلُوا وَ اِشْرَبُوا وَ لاتُسْرِفُوا» نهى در «لاتسرفوا» بخورید و

بیاشامید و اسراف نکنید, یعنی از نعمت ها به درستی استفاده کنید ولی اسراف و زیاده

روی نکنید.

گفتنی است، گاهی انسان احساس می کند چیزی از وسایل منزل کهنه شده و کارآمدی لازم را

ندارد, در این صورت اقدام به فروش کهنه و خرید وسیله نوتری می کند و در حقیقت

نوسازی انجام می دهد. این حالت در صورتی که در شان فرد باشد اشکالی ندارد و اسراف

نیست. اسراف در صورتی است که وسیله ای که می تواند خودش یا دیگران از آن استفاده

کنند را دور بیاندازد و بلا استفاده بگذارد, ولی در صورتی که بفروشد و یا به دست

نیازمندی برساند و خودش با توجه به توان مالی و رعایت شان وسیله دیگری بخرد, اسراف

محسوب نمی شود.

انواع

اسراف:

1.اسراف اقتصادی:

اسراف در آب،

اسراف در نان، اسراف در مواد غذایی، اسراف در وسایل زندگی، زیاده روی، زیاد خریدن،

زیاد مصرف کردن، دور ریختن چیزهایی که قابل استفاده است، اسراف در امکانات مادی و

اقتصادی…را در بر می گیرد.

2.اسراف درعقیده:

اسراف در عقیده آن است که انسان درباره خود یا دیگری چیزی را که دروغ و سزاوار

نیست، معتقد شود، مانند اعتقاد فرعون به ربوبیت خودش که گفت: برای شما غیر از خودم

خدائی نمی شناسم»[2]

ازنظر قرآن،شرک به خدا و بت پرستی و یا کفر به خدا و عدم اعتقاد و باور به توحید به

عنوان مصادیقی از اسراف مورد اشاره و سرزنش قرار گرفته است.[3]

3. اسراف اخلاقی:

اسراف اخلاقی به معنای گرایش به مادیات و قطع علاقه از خداوند است. آیات قرآن

بسیاری از صفات انسانی را که موجب می شود او به گناه دست زند، به عنوان امری اسرافی

مورد بررسی و تحلیل قرار داده و از آن بازداشته است.

اسراف در حوزه اخلاق فردی و اجتماعی به این معناست که شخص صفاتی را در خود پدید

آورد که وی را از حالت اعتدال و میانه روی بیرون برد. برخی از صفات مانند تکبر و

بخل و مانند آن را می توان از مصادیق بارز اسراف در حوزه اخلاق معرفی کرد.

4. اسراف در حوزه اجتماعی:

در حوزه عمل اجتماعی نیز وقتی سخن از اسراف به میان می آید مراد از آن رفتارهای

ناشایستی است که از فرد سر می زند. به عنوان نمونه استکبارورزی که در نابهنجاریهای

زشت اجتماعی و بازتاب صفت زشت اخلاقی تکبر است از جمله نمونه های خروج از اعتدال و

تجاوز از حد و حدود است.

5. اسراف قضایی:

اسراف در حوزه قضاوت و داوری نیز در همین هنجارشناسی اجتماعی قرار می گیرد که

قرآن از آن بازداشته و آن را امری نادرست بر می شمارد.[4]

قرآن تاکید می کند که مجازات مجرمان می بایست عادلانه باشد و باید از هرگونه اسراف

و تجاوز از حدود در این حوزه خودداری شود.[5]

تجاوز به حقوق دیگران در حوزه حقوق خصوصی و عمومی از مصادیق دیگر اسراف در حوزه عمل

اجتماعی است که می تواند ناظر به مباحث اقتصادی و غیراقتصادی باشد.[6]

به این معنا که تصرف در اموال یتیم و یا نادیده گرفتن حقوق دیگر اجتماعی (ازدواج و

مانند آن) می تواند به عنوان مصداقی از اسراف در حوزه عمل اجتماعی مورد تاکید قرار

گیرد.

قرآن با اشاره به این نگرش از مردمان می خواهد که از اسراف در این مساله خودداری

ورزیده و به اعتدال و میانه روی در مساله حقوق یتیمان در همه حوزه ها توجه کنند.[7]

منبع : (

مصطفی رحمتی، باشگاه اندیشه )